Podstawy ekonomii integracji europejskiej. Anna Zielińska-Głębocka
Oznacza to połączenie zadania konwergencji, czyli zmniejszania różnic rozwojowych między regionami i krajami, z zadaniem wspierania nowego podejścia do wzrostu gospodarczego i walki z wykluczeniem społecznym.
● Wsparcie rolnictwa, rynków rolnych oraz obszarów wiejskich, które w obecnej perspektywie jest realizowane w ramach dużego zadania zapewnienia trwałego wzrostu gospodarczego dzięki zabezpieczaniu odpowiednich zasobów naturalnych. Na ten cel przeznacza się łącznie 41% ogółu wydatków; aż 73% z tej kwoty zaplanowano na programy rynków rolnych oraz płatności bezpośrednich dla rolników. Pozostałe środki przeznacza się na rozwój obszarów wiejskich, ochronę środowiska, rybactwo.
● Wsparcie europejskiej konkurencyjności przez większe wydatki na badania naukowe i prace rozwojowe, innowacje, nowe technologie informacyjne i komunikacyjne, wsparcie konkurencyjności firm, edukacja i szkolenia, sieci transeuropejskie i energetyczne itd. (12% ogółu wydatków).
Pozostałe obszary wsparcia to:
● bezpieczeństwo i obywatelstwo – obszar obejmujący takie instrumenty i zadania, jak: Fundusz Granic Zewnętrznych, wspólne zarządzanie migracją, Europejski Fundusz na rzecz uchodźców, Europejski Fundusz Integracji, prawa podstawowe i sprawiedliwość, media, kultura, zdrowie (1%);
● globalny wymiar Europy – polityka zewnętrzna UE obejmująca takie zadania, jak: rozszerzenie UE, europejska polityka sąsiedztwa, pomoc humanitarna, współpraca na rzecz rozwoju, demokracja i prawa człowieka, wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, instrument na rzecz stabilności (6%);
● wydatki na administrację (6%).
Łączna kwota środków na przyjęte zobowiązania wynosi w okresie siedmioletnim ponad bilion euro (1 087 197 mln euro), co stanowi 1,03% DNB całej UE; kwota przyznana na 2017 roku wynosiła 155,6 mld euro, czyli 1,04% DNB.
Ujmowana w budżecie druga pozycja, definiowana jako kwota przyznana na płatności uwzględniające przewidywania odnośnie do wzrostu DNB w gospodarce unijnej, wynosi w okresie siedmioletnim nieco mniej niż w pozycji zobowiązania, tj. 1 026 287 mln euro, stanowiąc 0,98% DNB. W planie na 2017 rok roczne środki na płatności wynosiły 142,9 mld euro, czyli 0,95% DNB.
Instrumenty i fundusze budżetowe
Znaczna część środków budżetowych jest uruchamiana przez różnego rodzaju fundusze, ramowe programy i specjalne instrumenty. Ma to miejsce w polityce spójności, zwłaszcza regionalnej, gdzie funkcjonują fundusze strukturalne, czyli Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz Europejski Fundusz Społeczny, a także uruchomiony w 2002 roku nowy Europejski Fundusz Solidarności – jako system pomocy dla regionów dotkniętych klęskami żywiołowymi. Z funduszu solidarności udzielono do tej pory wsparcia 24 krajom w wysokości 5 mld euro. Pomoc dla krajów, w których PKB na mieszkańca jest niższy od 90% średniej unijnej, jest udzielana ze środków Funduszu Spójności.
W polityce społecznej wykorzystywany jest fundusz dostosowania do globalizacji, z którego może być udzielona pomoc dla pracowników tracących zatrudnienie ze względu na globalną konkurencję wymuszającą zamykanie firm na terytorium UE.
W ramach stosunków zewnętrznych, odnoszących się do europejskiej polityki sąsiedztwa, wykorzystywany jest instrument pomocy przedakcesyjnej.
Ważną rolę odgrywają ramowe programy, wykorzystywane m.in. w polityce naukowo-badawczej i technologicznej oraz we wspieraniu przedsiębiorczości i konkurencyjności. W programach ramowych zestawiane są wszystkie cele oraz środki niezbędne do ich realizacji. Instrumentem używanym w ramach tzw. otwartej koordynacji są tabele wyników (np. Innovation Union Scoreboard), analizy porównawcze i benchmarkowe, rankingi, pozwalające na przygotowanie programów wsparcia w określonych dziedzinach.
Z kolei w celu usprawnienia procedur budżetowych stosowany jest instrument elastyczności, obecnie w wysokości 600 mln euro, jako dodatkowe wsparcie dla projektów w trakcie realizacji oraz projektów dopiero uruchamianych.
Wkład krajów członkowskich do budżetu ogólnego
Wszystkie kraje członkowskie uczestniczą w procedurze budżetowej po stronie dochodów i po stronie wydatków. Zestawienie wartości środków wpłacanych oraz kwot otrzymywanych pozwala na ustalenie płatników netto – krajów, które więcej do budżetu wpłacają, niż z niego otrzymują, oraz beneficjentów netto – krajów, które więcej z budżetu unijnego otrzymują, niż do niego wpłacają. W obecnej perspektywie finansowej do płatników netto należą: Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Włochy, Austria, Szwecja, Dania, Finlandia i Holandia, natomiast głównymi beneficjentami netto są: Polska, Rumunia, Grecja, Węgry, Czechy, Słowacja, Bułgaria, Portugalia, Hiszpania (rys. 4.4).
Rys. 4.4. Główni płatnicy i beneficjenci netto budżetu ogólnego Unii Europejskiej w 2016 roku (mln euro)
Źródło: Eurostat, Komisja Europejska.
4.3.2. Finanse pozabudżetowe
Do finansów pozabudżetowych należą:
● Europejski Fundusz Inwestycyjny – utworzony w 1994 roku, dysponuje 2 mld euro kapitału własnego, wspiera infrastrukturę transeuropejską i przedsiębiorczość.
● Europejski Bank Inwestycyjny – działa od 1 stycznia 1958, z siedzibą w Luksemburgu; Rada Gubernatorów obejmuje 28 ministrów finansów krajów członkowskich. Jest to instytucja kredytowa i gwarancyjna, kredytuje inwestycje infrastrukturalne, energetykę, przemysł, usługi. Może zaciągać pożyczki na międzynarodowym rynku kredytowym.
● Europejski Fundusz Rozwoju – utworzony na mocy traktatu rzymskiego, udziela pomocy rozwojowej krajom Afryki, Karaibów i Pacyfiku oraz terytoriom zamorskim UE. Wspiera projekty gospodarcze, społeczne, sprzedaż wyrobów eksportowych, stabilizuje także dochody eksportowe. Fundusz jest finansowany bezpośrednio przez kraje członkowskie poza ramami budżetu ogólnego.
Wyzwania, przed jakimi stoją finanse UE w kolejnych okresach, zwłaszcza w sytuacji wyłączenia Wielkiej Brytanii z budżetu ogólnego, to:
● reforma polityki spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej, zwłaszcza w sytuacji zmniejszania się różnic rozwojowych między wieloma regionami z krajów beneficjentów netto pomocy unijnej;
● konieczność wzmacniania konkurencyjności UE przez postęp naukowy, technologie, innowacje, tak by zmniejszyć lukę w tym zakresie między UE a Stanami Zjednoczonymi i Japonią;
● zmiany klimatyczne, wymuszające większą efektywność polityki energetycznej oraz polityki ochrony środowiska;
● dalsza reforma wspólnej polityki rolnej;
● reforma polityki migracyjnej, w tym w zakresie bezpieczeństwa granic;
● problemy związane z przeciwdziałaniem terroryzmowi, przestępczości oraz zapewnieniem bezpieczeństwa wewnętrznego;
● wyzwania związane z tworzeniem pełnej unii energetycznej;
● realizacja wspólnych programów obronności.
Problemy do dyskusji
1. Zapoznaj się z danymi statystycznymi dotyczącymi udziału poszczególnych krajów członkowskich w unijnym PKB, zatrudnieniu, wymianie handlowej, zagranicznych inwestycjach bezpośrednich. Skorzystaj z bazy Eurostat, GUS, UN Comtrade oraz UNCTAD.
2. Jakie zmiany zaszły w okresie od 2004 roku w wielkości PKB na mieszkańca krajów członkowskich w relacji do średniej UE =100? Dodaj komentarz w sprawie konwergencji (zbliżania) lub dywergencji (oddalania) w zakresie dobrobytu Polski i innych tzw. nowych krajów członkowskich.
3.