Doping w sporcie. Отсутствует
nudności, wymioty, bóle głowy, rozdrażnienie oraz zmiany skórne (trądzik). Hormon ten, zastępując hormony przysadki, w sposób sztuczny i bezpośredni intensywnie stymuluje komórki Leydiga do produkcji T. Przyjmowanie hCG na własną rękę, w nie do końca wiadomym i uzasadnionym celu, jest niebezpieczne. Efektem zbyt długiego stosowania może być zniszczenie komórek Leydiga.
5.2.2. Kortykotrofiny
Głównym przedstawicielem tej grupy jest hormon adrenokortykotropowy (ang. adrenocorticotropic hormon – ACTH; kortykotropina), hormon tropowy zbudowany z pojedynczego łańcucha polipeptydowego. Wydzielany jest przez komórki przedniego płata przysadki mózgowej w odpowiedzi na wzrost poziomu kortykoliberyny (CRH) we krwi i pobudza korę nadnerczy do wydzielania głównie glikokortykosteroidów, a w mniejszym stopniu – aldosteronu, androgenów i estrogenów. Na jego wydzielanie ma wpływ kora mózgu i podwzgórze – wzrost stężenia ACTH we krwi jest jedną z pierwszych reakcji organizmu na stres. Cały system podlega mechanizmowi znanemu jako układ sprzężeń zwrotnych ujemnych (CRH aktywuje uwalnianie ACTH, ten uwalnia kortyzol, a z kolei nadmiar kortyzolu hamuje zwrotnie wydzielanie CRH i ACTH). Hormon wpływa pośrednio na gospodarkę białkową, węglowodanową i mineralną organizmu, hamuje proliferację komórek, wykazuje działanie przeciwzapalne oraz przeciwalergiczne, zwiększa aktywność melanotropową komórek barwnikowych skóry, prowadząc do pojawienia się w nich barwnika. Jego biologiczny okres półtrwania wynosi ok. 10 minut. Jest wydzielany w rytmie dobowym (szczyt występuje w godzinach rannych).
Wzrost wydzielania ACTH występuje w przypadku pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy (choroba Addisona), w chorobie Cushinga (gruczolak wydzielający autonomicznie nadmierne ilości ACTH) i w zespole Nelsona (powstały po obustronnej adrenalektomii gruczolak adrenokortrykopotropowy wydzielający nadmierne ilości ACTH). Jeżeli ACTH jest produkowany w innym miejscu w organizmie niż w przysadce mózgowej (rak płuca lub żołądka), to jego stężenie jest zwykle bardzo wysokie. Stężenie ACTH również silnie wzrasta u dzieci z wrodzonym zespołem nadnerczowo-płciowym. Spadek wydzielania ACTH obserwowany jest u chorych z guzami nadnerczy produkującymi kortyzol (tzw. zespół Cushinga) oraz w przebiegu wtórnej (przysadkowej) niedoczynności kory nadnerczy.
W formie syntetycznych analogów (np. tetrakozaktyd – Synacthen) ACTH jest wykorzystywany m.in. w leczeniu choroby Addisona oraz w celu przeprowadzenia testów diagnostycznych (test stymulacji ACTH). Bywa dodawany do leków przeciwpadaczkowych u dzieci z padaczką lekooporną.
Hormon ten działa na korę nadnerczy poprzez kaskadę przekazującą sygnał (układ transdukcji sygnału obejmujący specyficzny receptor ACTH, białko Gs, cyklazę adenylanową, cykliczny AMP i kinazę białkową A). Stymuluje korę nadnerczy do wytwarzania i wydzielania hormonów steroidowych (glikokortykoidy, androgeny nadnerczowe). Jest również wytwarzany przez niektóre neurony podwzgórza i innych ośrodków OUN, gdzie odgrywa rolę neuroprzekaźnika (neuromodulatora).
Kortykotrofiny w celach dopingu wykorzystywane są głównie w sportach siłowych i sylwetkowych. Jako czynniki uwalniające androgeny i kortyzol mają opinię środków podnoszących wytrzymałość oraz pomagających w pokonywaniu ciężkich sytuacji stresowych czy w tolerancji bólu spowodowanego przetrenowaniem i uszkodzeniem tkanek (efekt przeciwzapalny), stymulują także ośrodkowo.
Stosowanie ACTH może powodować różne reakcje niepożądane, zbliżone do tych obserwowanych po wysokich dawkach kortykosteroidów, takie jak obrzęki spowodowane zaburzeniem gospodarki mineralnej, przybór wagi, niewydolność krążenia, wzrost ciśnienia tętniczego, trądzik, zaburzenia psychiczne, złe gojenie ran, słabość mięśni, ścięgien i kości w przypadku długotrwałego stosowania oraz gwałtowne zmiany pH soku żołądkowego. Ponadto stosowanie ACTH prowadzi do zaburzeń gospodarki węglowodanowej – nadmiar kortyzolu zwiększa glukoneogenezę poprzez m.in. zużycie aminokwasów, które pozyskiwane są z tkanki mięśniowej, transportowane do wątroby i przekształcane w glukozę. Mechanizm ten niweluje potencjalnie korzystny androgenny efekt, prowadząc do katabolizmu i zmniejszenia masy tkanki mięśniowej. Przewlekła nadmierna stymulacja kory nadnerczy przez ACTH doprowadza do jej przerostu.
5.2.3. Hormon wzrostu
Hormon wzrostu (ang. human growth hormone – GH, hGH; somatotropina) to polipeptyd pulsacyjnie wydzielany przez komórki kwasochłonne przedniego płata przysadki mózgowej. Częstotliwość i intensywność wydzielania zależą od wieku i płci (w największych ilościach wytwarzany jest w okresie dojrzewania), rytmu dobowego (wydzielany jest najintensywniej w nocy podczas głębokiego snu). Uwalnianie GH jest pobudzane przez somatoliberynę oraz grelinę (peptydowy hormon uwalniany w żołądku), a hamowane przez somatostatynę. Hormon wzrostu stymuluje wytwarzanie w wątrobie i tkankach pośredniczących somatomedyn, zwanych również insulinopodobnymi czynnikami wzrostu (IGF-1 i IGF-2) (ryc. 5.3). Głównym działaniem hormonu jest pobudzanie przyrostu masy ciała i wzrastania, będące wynikiem stymulacji chondro– i osteogenezy w chrząstkach wzrostowych kości; powoduje wzrost wchłaniania jelitowego wapnia. Hormon wzrostu (bez udziału somatomedyn) wpływa na gospodarkę węglowodanową – indukuje glikogenolizę i zwiększa uwalnianie glukozy z wątroby. Przedłużone stosowanie hormonu wzrostu przyśpiesza wydzielanie insuliny przez wyspy trzustkowe. Hormon wzrostu, działając na tkankę tłuszczową, zwiększa lipolizę i zmniejsza lipogenezę. Pozytywnie działa na wygląd skóry. Poprawia koncentrację i wpływa na dobry nastrój. Zwiększone uwalnianie GH ma miejsce pod wpływem spadku stężenia glukozy, podwyższonego stężenia aminokwasów, a także wysiłku fizycznego, w stanie głodu oraz nadmiaru estrogenów.
Rycina 5.3.
Mechanizmy działania GH, IGF-1 i insuliny na mięśnie szkieletowe. Masa mięśni szkieletowych odzwierciedla delikatną równowagę między syntezą białka a degradacją. Synteza białek jest zasadniczo kontrolowana przez insulinopodobny czynnik wzrostu 1–kinazę 3-fosfatydyloinozytolu – Akt/kinazę białkową B – ssaczy cel rapamycyny (IGF-1-PI3K-Akt-mTOR) w odpowiedzi na różne bodźce, takie jak IGF-1, insulina, aminokwasy pochodzące z degradacji białka, agoniści receptora β2-adrenergicznego lub androgeny. AAT – transporter aminokwasu; Akt – kinaza białkowa B; FOXO – rodzina czynników transkrypcyjnych; GH – hormon wzrostu; GHR – receptor GH; GHRH – somatoliberyna; GLUT4 – insulinozależny transporter glukozy; GSK3 – kinaza syntazy glikogenowej 3; IGF-1 – insulinopodobny czynnik wzrostu typu 1; IGF-1R – receptor IGF-1; IR – receptor insuliny; IRS – substrat receptora insuliny; MAPKs – kinazy aktywowane mitogenami; MGF – mechaniczny czynnik wzrostu; MuRF1 (muscle ring finger 1) i Atrogin-1 – ligazy ubikwitynowe uczestniczące w atrofii mięśni szkieletowych; mTOR – kinaza serynowo-treoninowa hamowana przez rapamycynę; PI3K – kinaza 3-fosfatydyloinozytolu; S6K – kinaza rybosomalna S6.
Nieprawidłowo wysokie wydzielanie hormonu wzrostu (przez guz) prowadzi do wystąpienia gigantyzmu u dzieci (przed zakończeniem wzrostu kośćca) oraz akromegalii u osób dorosłych. Niedobór wydzielania