Doping w sporcie. Отсутствует
andaryna, ostaryna czy LGD-4033 (ligandrol), różnią się aktywnością anaboliczną, jak również czasem półtrwania oraz ogólnym wpływem na metabolizm. Andaryna charakteryzuje się krótkim czasem półtrwania (6 godzin), silnym działaniem lipolitycznym i relatywnie słabym efektem anabolicznym w porównaniu z podobną strukturalnie ostaryną, której czas półtrwania wynosi ok. 24 godzin i która wykazuje silniejsze działanie anaboliczne.
4.2.2. Inne związki o działaniu anabolicznym
Wśród przykładów substancji zabronionych WADA umieściła m.in. klenbuterol i zilpaterol. Mimo że są to agoniści receptora β2-adrenergicznego, WADA nie umieściła ich w klasie S3, a w grupie innych środków anabolicznych. Związki te, przypuszczalnie poprzez aktywację kinazy białkowej A, zwiększają syntezę białka we włóknach mięśni szkieletowych, a ze względu na aktywację receptorów adrenergicznych także zmniejszają lipogenezę i zwiększają lipolizę w tkance tłuszczowej.
Innymi związkami z tej grupy są tybolon i zeranol. Zeranol jest półsyntetycznym niesteroidowym estrogenem, stosowanym głównie jako środek anaboliczny w medycynie weterynaryjnej (w Unii Europejskiej jego stosowanie w hodowli zwierząt jest zabronione od 1981 r.). Z kolei tybolon jest syntetycznym steroidem, pochodną 19-nortestosteronu, o słabym działaniu estrogennym, progestagennym i androgennym. Wykorzystywany jest w medycynie, w leczeniu objawów niedoboru estrogenu u kobiet lub zapobieganiu osteoporozie u kobiet po menopauzie. Warto wspomnieć, że związki z tej grupy są wykorzystywane do intensyfikacji tuczu zwierząt i mogą w sposób nieświadomy dla sportowca znaleźć się w jego organizmie (patrz rozdz. 27: „Doping nieświadomy”).
W latach 2015–2017 najczęstszym związkiem z grupy innych środków anabolicznych identyfikowanym w próbkach moczu sportowców był klenbuterol, a w dalszej kolejności ostaryna i tybolon. Odnotowano także pojedyncze przypadki, w których stwierdzono obecność takich substancji, jak LGD‐4033, RAD-140, raktopamina, andaryna, zilpaterol i zeranol.
1. Akita K., Harada K., Ichihara J. i wsp.: A novel selective androgen receptor modulator, NEP28, is efficacious in muscle and brain without serious side effects on prostate. Eur. J. Pharmacol. 2013; 720: 107–114.
2. Bednarska-Czerwińska A., Dąbkowska-Huć A., Skałba P.: Receptor androgenowy. Gin. Prakt. 2003; 11: 12–18.
3. Bhasin S., Jasuja R.: Selective androgen receptor modulators as function promoting therapies. Curr. Opin. Clin. Nutr. Metab. Care 2009; 12(3): 232–240.
4. Chen J.: Discovery and therapeutic promise of selective androgen receptor modulators. Mol. Interv. 2005; 5: 173–188.
5. Choi S.M., Lee B.M.: Comparative safety evaluation of selective androgen receptor modulators and anabolic androgenic steroids. Expert Opin. Drug Saf. 2015; 14: 1773–1785.
6. Gooren L.J., Bunck M.C.: Androgen replacement therapy: present and future. Drugs 2004; 64: 1861–1891.
7. Hackney A.C. (red.): Doping, performance-enhancing drugs, and hormones in sport. Elsevier & RTI International 2018.
8. Hinkle R.T., Hodge K.M.B., Cody D.B. i wsp.: Skeletal muscle hypertrophy and anti-atrophy effects of clenbuterol are mediated by the β2-adrenergic receptor. Muscle Nerve 2002; 25: 729–734.
9. Kearbey J.D., Gao W., Narayanan R. i wsp.: Selective androgen receptor modulator (SARM) treatment prevents bone loss and reduces body fat in ovariectomized rats. Pharm. Res. 2007; 24: 328–335.
10. Narayanan R., Coss C.C., Dalton J.T.: Development of selective androgen receptor modulators (SARMs). Mol. Cell. Endocrinol. 2018; 465: 134–142.
11. Solomon Z.J., Mirabal J.R., Mazur D.J. i wsp.: Selective androgen receptor modulators: current knowledge and clinical applications. Sex. Med. Rev. 2019; 7: 84–94.
12. Van Wagoner R.M., Eichner A., Bhasin S. i wsp.: Chemical composition and labeling of substances marketed as selective androgen receptor modulators and sold via the Internet. JAMA 2017; 318: 2004–2010.
5
HORMONY PEPTYDOWE I CZYNNIKI WZROSTU
5.1. ERYTROPOETYNY I ŚRODKI WPŁYWAJĄCE NA ERYTROPOEZĘ
KAZIMIERZ CIECHANOWSKI
Pierwszą kategorię klasy S2 (hormony peptydowe, czynniki wzrostu, substancje pokrewne i mimetyki) stanowią erytropoetyny i środki wpływające na erytropoezę (tab. 5.1).
5.1.1. Ogólna charakterystyka
Celem stosowania wymienionych środków jest pobudzenie erytropoezy – wytwarzania krwinek czerwonych, aby zwiększyć ich całkowitą ilość (masę) i całkowitą masę zawartej w nich hemoglobiny (Hb), czyli nośnika tlenu, którego ilość jest jednym z czynników warunkujących zdolność do długotrwałych wysiłków fizycznych. Jeden gram ludzkiej Hb wiąże i przenosi 1,34 ml tlenu. Całkowita zawartość Hb we krwi zdrowego dorosłego mężczyzny wynosi 700–800 g (14–16 g/dl, czyli 140–160 g/l × 5 l krwi), a u kobiety 500–600 g (mniejsza objętość krwi i mniejsze stężenie Hb 13–15 g/dl). Zatem krew zdrowego mężczyzny jest w stanie związać i transportować ok. 1 l tlenu (kobiety – ok. 800 ml). Zwiększenie całkowitej zawartości Hb np. o 10% oznacza zwiększenie w takiej samej proporcji ilości transportowanego tlenu, a tym samym zdolności do długotrwałego tlenowego wysiłku fizycznego. Zdolność do transportu tlenu zależna od: 1) wydolności krążenia (rzut minutowy), 2) sprawności oddychania (maksymalna wentylacja minutowa i wymiana gazowa), 3) całkowitej zawartości Hb – odpowiada za 65–80% zdolności do długotrwałego tlenowego wysiłku fizycznego mierzonego maksymalnym poborem tlenu (VO2max). Pozostałe 20–35% zależy od zdolności mięśni do poboru i wykorzystania tlenu (tj. zawartości mioglobiny, liczby mitochondriów, sprawności przemian tlenowych, czyli: predyspozycji genetycznych i wytrenowania!). W praktyce nie sposób jest uzyskać aż takie przyrosty VO2max zależne od przyrostu całkowitej zawartości Hb. „Naturalny” wzrost zawartości Hb następuje przez trening wysokościowy (powyżej 1500 m n.p.m.) w warunkach rzeczywistych (góry) bądź symulowanych – np. hipoksję normobaryczną (w pomieszczeniu powietrze o normalnym ciśnieniu atmosferycznym, ale zmniejszonej zawartości tlenu, np. 16% zamiast normalnych 21%). Odbywa się to za pośrednictwem endogennej erytropoetyny (EPO), której wytwarzanie i wydzielanie stymulowane jest właśnie przez hipoksję. Regulacja odbywa się na poziomie transkrypcji. EPO jest wytwarzana głównie w nerkach (85% całej puli) przez wyspecjalizowane okołocewkowe fibroblasty. W hipoksji – niedotlenieniu nerek – dochodzi do aktywacji czynników transkrypcyjnych nazywanych czynnikami indukowanymi przez hipoksję (ang. hypoxia-inducible factors – HIFs). Czynniki te indukują wiele genów, m.in. gen κ erytropoetyny (Epo gene). W normalnych warunkach (normoksja) GATA-2 i NF-κB blokują promotora Epo i prolylowa hydroksylaza HIF (HIF-PH) degraduje podjednostkę HIF-2α. Do pełnej aktywności hydroksylaza HIF wymaga dostępności co najmniej trzech elementów: 1) tlenu, 2) Fe2+, 3) α-ketoglutaranu.
Tabela 5.1. Erytropoetyny i środki wpływające na erytropoezę na Liście substancji i metod zabronionych w sporcie WADA
* W 2020 r. argon został usunięty z listy WADA.
** Od 2020 roku nazwa tej podgrupy brzmi: „Inhibitory sygnalizacji TGF-β”.
Rycina 5.1.
Schemat erytropoezy. Obniżone ciśnienie parcjalne tlenu (pO2) powodujeniedotlenienie nerek. Dochodzi wówczas do aktywacji czynników indukowanych przezhipoksję. W efekcie powstaje erytropoetyna (EPO). EPO wiąże się z receptorami EPOobecnymi na komórkach tworzących