Doping w sporcie. Отсутствует
„ponadnormalną” całkowitą masę hemoglobiny!), uzyskują wyniki nawet o 2–3% lepsze, niż mieliby bez tych niedozwolonych środków. Dla zawodnika ze światowej czołówki to np. różnica:
■ 15–20 sekund w biegu na 5000 m,
■ 30–40 sekund w biegu na 10 km,
■ >1 minuty w półmaratonie,
■ 2–3 minut w maratonie.
Niejednokrotnie oznaczałoby to wymarzone zejście odpowiednio poniżej: 13 minut (5000 m), 27 minut (10 000 m), 1 godziny (półmaraton), 2 godzin 10 minut (maraton).
W wyścigu kolarskim na 100 km różnica może sięgać 3–4 minut, jeszcze więcej w wyścigach wieloetapowych. Ogromna pokusa, bo rekordy, nagrody, zaproszenia, premie! Wszystkie środki z tej skutecznej grupy są łatwo wykrywalne. Ich producenci, niejednokrotnie jeszcze przed ich wypuszczeniem na rynek, opracowują i udostępniają metody ich wykrywania organizacjom antydopingowym.
Pozostałe środki (inhibitory GATA, inhibitory TGF-β, agoniści IRR) są mniej dostępne, mniej skuteczne i praktycznie jeszcze nie sprawdzono miejsca oraz mechanizmu ich działania, co ogranicza ich zastosowanie w celach dopingu. Poza tym mimo że praktycznie są jeszcze niedostępne, w laboratoriach antydopingowych mogą być monitorowane i wykrywane.
5.1.4. Zastosowanie w medycynie
Wszystkie omawiane środki, z wyjątkiem inhibitorów GATA, swój byt zapoczątkowały w medycynie. Erytropoetynowych agonistów receptora erytropoetynowego (rekombinowane ludzkie erytropoetyny i ich pochodne) stosuje się od końca lat 80. XX w. i obecnie są one przyjmowane przez dziesiątki milionów ludzi w zaawansowanych stadiach przewlekłej choroby nerek. Dobiera się takie dawki leków, aby utrzymywać stężenie Hb w przedziale 10–12 g/dl! Dla człowieka zdrowego jest to niedokrwistość. Środki te podaje się dożylnie albo podskórnie, dlatego podejmowane są próby (udane) takiej modyfikacji cząsteczki, aby EPO (darbepoetyna, CERA) działała jak najdłużej, a więc mogła być podawana możliwie najrzadziej. Peginezatyd (HematideTM) po roku stosowania został wycofany z użytku klinicznego ze względu na częste reakcje anafiloidalne.
Potrzeba wprowadzenia środków doustnych skierowała badania w kierunku środków stymulujących HIF. W 2019 r. do użytku klinicznego wprowadzony został pierwszy z nich – roksadustat. Pozostałe są jeszcze w trakcie badań klinicznych.
Kobalt (Co2+) jako środek stymulujący erytropoezę nie ma obecnie medycznego zastosowania. Podobnie jak gazy szlachetne – argon i ksenon.
Inhibitory GATA są w trakcie wstępnych badań na zwierzętach – nie mają zastosowania klinicznego. Także inhibitory TGF-β nie zostały jeszcze wprowadzone do użytku klinicznego. Trwają badania kliniczne nad ich ewentualnym zastosowaniem w leczeniu niedokrwistości w przebiegu zespołu mielodysplastycznego (MDS), talasemii oraz w leczeniu nadciśnienia płucnego.
Z kolei agoniści wrodzonych receptorów naprawczych (modyfikowane nieerytropoetyczne erytropoetyny) są w trakcie wstępnych badań klinicznych w przypadku ataksji Friedreicha.
5.1.5. Działania niepożądane
Omówić należy działania niepożądane agonistów receptora erytropoetynowego oraz środków stymulujących HIF, gdyż są najbardziej dostępne, najszerzej stosowane i najlepiej poznane.
Głównym celem ich podawania jest zwiększenie całkowitej liczby krwinek czerwonych (masy erytrocytarnej) i zawartej w nich całkowitej masy hemoglobiny. Można doprowadzić do niekontrolowanego zagęszczenia, pogłębiającego się w wyniku odwodnienia – z powodu długotrwałych zawodów (treningów) przy wysokiej temperaturze. Pogarsza się wtedy przepływ krwi przez drobne naczynia ważnych życiowo narządów, jak mózg i serce, z następstwem takim jak udar niedokrwienny czy ostry zespół wieńcowy (zawał). Ryzyko zakrzepowo-zatorowe zwiększa się ponadto z tego powodu, że EPO może również nasilać produkcję płytek krwi (trombocytów). Ponadto zagęszczenie krwi prowadzi do reologicznego (związanego ze składem krwi) wzrostu oporu naczyniowego, wzrostu ciśnienia tętniczego i dodatkowego obciążenia i tak obciążanego (wysiłkiem) serca. Środki stymulujące HIF mogą pobudzać angiogenezę i przez to pogarszać przebieg retinopatii cukrzycowej oraz sprzyjać penetracji i rozprzestrzenianiu nowotworów.
Dobowe zapotrzebowanie na kobalt jest rzędu kilku mikrogramów. Długotrwałe spożywanie ilości tysiące razy większych (5–10 mg/d) musi skutkować jego kumulacją w organizmie i efektami konkurencyjnego działania wobec innych kationów dwuwartościowych, zwłaszcza Fe2+ (procesy oksydoredukcyjne, oddychanie tkankowe).
1. Bresnick E.H., Hewitt K.J., Mehta C. i wsp.: Mechanisms of erythrocyte development and regeneration: implications for regenerative medicine and beyond. Development 2018; 145: dev151423.
2. Coyne D.W., Goldsmith D., Macdougall I.C.: New options for the anemia of chronic kidney disease. Kidney Int. Suppl. 2017; 7: 157–163.
3. Gupta N., Wish J.B. Hypoxia-inducible factor prolyl hydroxylase inhibitors: a potential new treatment for anemia in patients with CKD. Am. J. Kidney Dis. 2017; 69: 815–826.
4. Hackney A.C. (red.): Doping, performance-enhancing drugs, and hormones in sport. Elsevier & RTI International 2018.
5. Heuberger J., Cohen A.: Review of WADA prohibited substances: limited evidence for performance-enhancing effects. Sports Med. 2019; 49: 525–539.
6. Lee J.W., Ko J., Eltzshig H.K.: Hypoxia signaling in human diseases and therapeutic targets. Exp. Mol. Med. 2019; 51: 68.
7. Heuberger J., Rotmans J., Gal P. i wsp.: Effects of erythropoietin on cycling performance of well trained cyclists: a double-blind, randomised, placebo-controlled trial. Lancet Haematol. 2017; 4: e374–386.
8. Hoffmeister T., Schwenke D., Wachsmuth N. i wsp.: Erythropoietic effects of low-dose cobalt application. Drug Test. Anal. 2019; 11: 200–207.
9. Jelkmann W.: Erythropoietin: Novelties in anti-doping research. Curr. Opin. Endocr. Metab. Res. 2019; 9: 28–33.
10. Lundby C., Olsen N.V.: Effects of recombinant human erythropoietin in normal humans. J. Physiol. 2011; 589: 1265–1271.
11. Salamin O., Kuuranne T., Saugy M. i wsp.: Erythropoietin as a performance-enhancing drug: its mechanistic basis, detection, and potential adverse effects. Mol. Cell. Endocrinol. 2018; 464: 75–87.
12. Shih H.M., Wu C.J., Lin S.L.: Physiology and pathophysiology of renal erythropoietin-producing cells. J. Formos. Med. Assoc. 2018; 117: 955–963.
5.2. HORMONY PEPTYDOWE I CZYNNIKI JE UWALNIAJĄCE
JOANNA KABAT-KOPERSKA
W 1989 r. Komisja Medyczna MKOl przedstawiła nową grupę środków dopingujących pod nazwą Hormony peptydowe i ich analogi, w której znalazły się ludzka gonadotropina kosmówkowa (hCG) i związki pokrewne, hormon adrenokortykotropowy (ACTH), ludzki hormon wzrostu (GH), czynniki uwalniające wymienione związki oraz erytropoetyna (EPO). Na liście WADA większość z wymienionych związków tworzy osobną podgrupę w klasie S2, tj. Hormony peptydowe i czynniki je uwalniające (tab. 5.2).
5.2.1. Gonadotropina kosmówkowa i hormon luteinizujący
Ludzka gonadotropina kosmówkowa oraz hormon luteinizujący to glikoproteinowe hormony o zbliżonym mechanizmie działania i w konsekwencji podobnym efekcie biologicznym. Ich użycie jest traktowane jako doping, tym samym zabronione, wyłącznie u mężczyzn.
Tabela 5.2. Hormony peptydowe i czynniki je uwalniające na Liście substancji i metod zabronionych w sporcie WADA
Ludzka gonadotropina