Socjologia prawa. ОтÑутÑтвует
kastowej, np. w sporach pracowników z pracodawcami, nie zawsze chronione są interesy ludzi z niższych kast, ponieważ większość osób mających związek z prawem wywodzi się z kast wyższych.
Podziały kastowe znajdują odzwierciedlenie także w polityce. Twórcy powojennego systemu politycznego uznali, że najlepszym rozwiązaniem problemu dyskryminacji będzie zapewnienie kastom upośledzonym gwarantowanych miejsc w parlamencie. W rzeczywistości jednak ich rola w rządzeniu krajem jest symboliczna. Zrównanie w prawach wszystkich obywateli przyczyniło się co prawda do zniszczenia starych układów międzykastowych, np. odsunięcia od władzy kast rytualnie czystych, ale w praktyce nie zlikwidowało tych podziałów. Po prostu dżati zmieniły swoje miejsce na drabinie społecznej. Władzę przejęły nowe kasty dominujące (np. rolnicy), a system kastowy przetrwał w innej konfiguracji. Niestety ponownie zabrakło miejsca dla niedotykalnych. Współcześnie są jednak ludzie, którzy prowadzą swoją działalność biznesową, nie zważając na ograniczenia kastowe, co w przeszłości było niemożliwe, a jeżeli już się zdarzało, to powodowało całkowity ostracyzm społeczny.
Problem istnienia w społeczeństwie indyjskim podziałów kastowych był rozpatrywany w Organizacji Narodów Zjednoczonych. Od czasów konferencji ONZ poświęconej rasizmowi (United Nations World Conference against Racism, Durban 2001) światowi specjaliści zalecają zniesienie dyskryminacji z powodu urodzenia oraz innych podobnych form rasizmu. W 2007 r. została także wydana przez Parlament Europejski rezolucja w sprawie dalitów (niedotykalnych), odnosząca się do przestrzegania praw człowieka w Indiach. Przekonanie o nierównościach społecznych było tak silne, że odbiło swe piętno także na innych religiach w rejonie, takich jak chrześcijaństwo czy islam. Dzięki umiędzynarodowieniu problemu jasno wykazano istnienie dyskryminacji na tle kastowym w Indiach oraz w kilku innych krajach, zwłaszcza w Nepalu, na Sri Lance, w Bangladeszu, Pakistanie, a także w niektórych krajach afrykańskich.
W Japonii istnienie grupy zwanej burakumin (buraku) jest także przejawem dyskryminacji społecznej. Japoński problem buraku nie był umacniany, jak w Indiach, przez religię, ale był problemem ukształtowanym historycznie i społecznie. Wywodzi się z czasów wojen w średniowieczu. Żołnierze, którzy pozostali w pobitych armiach, a także uciekinierzy tworzyli grupy pasożytujące na peryferyjnych obszarach wsi i wykonywali zajęcia lekceważone społecznie. Nazywano ich „senmin” – ludzie z nizin.
W okresie Tokugawy (1603–1868) wydzielono cztery klasy społeczne: samurajów, chłopów, rzemieślników i artystów oraz kupców. Trzy ostatnie klasy były dyskryminowane w stosunku do klasy samurajów. Burakumin byli postrzegani jako niska warstwa społeczna, nazywano ich też hinin i eta. Można porównać ich pozycję do losu niedotykalnych, ponieważ podobnie zostali zepchnięci na margines społeczny i wiedli bardzo ubogie życie.
Rząd Meiji w 1871 r. zakazał dyskryminacji burakumin i tym samym zostali oni zrównani w prawach z pozostałymi obywatelami. Przyznano im prawo wyborcze i obowiązek służby wojskowej, zostali nazwani „nowym ludem”. Mimo to dyskryminacja społeczna nie została w pełni usunięta. Ruchy mające na celu wyeliminowanie dyskryminacji burakumin wzmocniły się w 1922 r. Aktywiści działający w całym kraju na rzecz burakumin zjednoczyli się, tworząc grupy „suiheisha”. Władze, obawiając się partii komunistycznej, ruchów lewicowych i działalności z nimi powiązanej, w 1942 r. rozwiązały „suiheisha”.
Po II wojnie światowej, w 1946 r., nowa konstytucja zakazała wszelkich form dyskryminacji. W 1955 r. powstało stowarzyszenie na rzecz wyzwolenia burakumin, które opracowywało aktywną politykę, mającą na celu zlikwidowanie podziałów społecznych. Działania te zostały uwieńczone specjalnym prawem dotyczącym integracji społecznej z 1969 r. Dzięki temu przez ponad 10 lat, do końca lat 70., budżet państwa przeznaczał fundusze na inwestycje w poprawę infrastruktury rejonów zamieszkanych przez burakumin i placówek edukacyjnych. Uważa się też, że dzięki współpracy władz centralnych z terenowymi zlikwidowano przynajmniej najjaskrawsze przejawy dyskryminacji.
Największe zmiany w sytuacji burakumin przyniósł postęp gospodarczy. I chociaż w Japonii problem buraku prawie zanikł, nie da się tego powiedzieć o społeczeństwie indyjskim. Jednakże w momencie, kiedy Gandhi podjął walkę z uprzedzeniami swoich rodaków i uświadomił im, że sami powinni czyścić swoje latryny, zapoczątkował upadek systemu kastowego.
Literatura: Arthur L. Basham, Indie od początku dziejów do podboju muzułmańskiego, tłum. Zygmunt Kubiak, PIW, Warszawa 1973; Krzysztof Dębnicki, Konflikt i przemoc w systemie politycznym niepodległych Indii, Dialog, Warszawa 2000; Govind S. Ghurye, Caste and Race in India, Popular Prakashan, Mumbai 2008; Dietmar Rothermund, Indie: nowa azjatycka potęga, tłum. Anna Tarnowska, Ewa Tarnowska, Mariusz Zwoliński, Dialog, Warszawa 2010; Heinrich von Stietencron, Hinduizm, tłum. Leon Żylicz, Dialog, Warszawa 2010.
Zobacz także:
Dyskryminacja; Nierówności społeczne a prawo; Prawo oficjalne i prawo nieoficjalne; Równość wobec prawa; Tradycja prawna; Wykluczenie prawne.
Kawashima Takeyoshi
(17 X 1909–21 V 1992)
Prawnik specjalizujący się w prawie cywilnym. Działał jednocześnie jako socjolog prawa, domagał się uznania żywego prawa (living law). W latach 1945–1970 był profesorem Uniwersytetu Tokijskiego. Urodził się wprawdzie w Gifu, ale edukację odebrał w Osace – największym mieście na południu Japonii – a następnie studiował na Uniwersytecie Tokijskim, na wydziale prawa. Po ukończeniu studiów w 1932 r. został asystentem Izutaro Suehiro (1888–1951), wybierając specjalizację w dziedzinie prawa cywilnego. Suehiro jest wyjątkowym przykładem japońskiego naukowca, który studiował za granicą na Uniwersytecie w Chicago (1917–1920). Po powrocie do kraju krytykował powszechnie panującą w japońskiej nauce niemiecką wykładnię prawa cywilnego, a zwłaszcza tamtejszą jurysprudencję pojęć (conceptual jurisprudence). W tamtych czasach socjologia prawa nie była jeszcze w Japonii odrębną dziedziną nauki, ale Suehiro stał się jej liderem. Wyjaśnił Kawashimie znaczenie ‘analizy orzeczeń’ i krytykował jego dotychczasową aprobatę dla jurysprudencji pojęć. Z tego m.in. powodu Kawashima, za czasów swojej asystentury, przetłumaczył w 1932 r. na język japoński książkę Eugena Ehrlicha Die Rechtsfähigkeit (1909). Następnie przystąpił do tłumaczenia na japoński podstawowego dzieła Ehrlicha Grundlegung der Soziologie des Rechts (1913), ale czasy wojny bardzo utrudniały jakiekolwiek badania w dziedzinie socjologii prawa. Od 1940 r. profesor Suehiro pod pretekstem poparcia dla narodowej polityki wojennej realizował badania nad prawem chińskim i wiejskimi zwyczajami prawnymi. W grupie badawczej było wielu wpływowych ludzi nauki. Obiektem ich badań była Mandżuria, a pole badawcze zostało przygotowane przez japońską firmę kolonialną Manshu Tetsudo (Kolej mandżurska). Z powodu pogarszającej się sytuacji wojennej działalność tę przerwano w 1944 r. Chociaż zebrane materiały badawcze nie zostały ogłoszone, niewątpliwie były to pierwsze badania socjologicznoprawne zorganizowane przez japońską naukę.
Kawashima nie mógł bezpośrednio uczestniczyć w badaniach kierowanych przez Suehiro. Sam więc pojechał do Chin do dawnej Mandżurii i prowadził tam badania terenowe na temat kultury prawnej. Jednak w warunkach wojennych było to bardzo trudne, powrócił więc do Japonii. We wsi, do której przymusowo ewakuowano jego rodzinę, zetknął się z tradycyjnymi zwyczajami japońskimi. Zainteresowały go zwłaszcza zagadnienia dotyczące prawa własności. Wyniki tych badań opublikował po wojnie w książce pt. Teoria prawa własności (1949). Odwołując się do różnych lokalnych dokumentów, zwyczajów prawnych i historii ekonomii, zastanawiał się nad kwestią przeniesienia do Japonii prawa własności według wzorów zachodnioeuropejskich. Zastanawiał się, w jaki sposób funkcjonuje własność w tradycyjnym społeczeństwie japońskim