Gazy jelitowe. M. Jarosz
przerywanego mówienia.
Uwaga: Skład odbijanego gazu jest prawie identyczny ze składem powietrza (głównie jest to tlen i azot). Odbijanie występuje głównie po szybkim spożyciu obfitego posiłku oraz po wypiciu większej ilości napojów gazowanych (woda gazowana, coca-cola i inne).
Przyczyny chorobowe
Nasilone odbijanie może być spowodowane chorobami przewodu pokarmowego.
→ Choroba refluksowa przełyku – czyli cofanie się zawartości żołądka do przełyku – jest to najczęstszy czynnik powodujący odbijanie.
Uwaga: Za odbijanie odpowiedzialne są głównie zaburzenia czynności dolnego zwieracza przełyku. Należą do nich:
a) zwiększona częstość przejściowych relaksacji (rozkurczów dolnego zwieracza przełyku) wywoływanych głównie przez rozciągnięcie ścian żołądka (na przykład przez pokarm, powietrze);
b) zmniejszone napięcie podstawowe w dolnym zwieraczu przełyku, czemu często towarzyszy przepuklina rozworu przełykowego przepony i wiele innych objawów, takich jak np. zgaga u chorych z chorobą refluksową przełyku.
Do odbijania dochodzi głównie po spożyciu pokarmów obfitych, tłustych iz dużą zawartością błonnika, a także słodyczy, soków owocowych (głównie grejpfrutowego), napojów gazowanych, mocnej herbaty i dużej ilości kawy. Odbijanie może się nasilić po wypaleniu dużej ilości papierosów. Wymienione czynniki żywieniowe zmniejszają napięcie dolnego zwieracza przełyku i sprzyjają jego rozkurczowi. Umożliwia to przejście gazów z żołądka do przełyku i jamy ustnej.
→ Zwężenie odźwiernika (nowotworowe lub bliznowate zwężenie po wyleczeniu wrzodu trawiennego) – w takich sytuacjach może dojść do rozwoju flory bakteryjnej w żołądku (kolonizacja bakteryjna), a w konsekwencji – do gromadzenia się gazów. Skład gazów jest wówczas inny niż przy „zwykłych” odbijaniach.
→ Przetoka okrężniczo-żołądkowa. Jest ona powikłaniem organicznych chorób jelit, na przykład choroby Leśniowskiego-Crohna lub raka jelita grubego. Jest to wytworzone samoistnie, w wyniku choroby, połączenie przestrzeni okrężnicy z przestrzenią żołądka. Poprzez tak wytworzony patologiczny kanał gazy z jelita grubego przedostają się do żołądka. Dlatego też w składzie odbijanych gazów znajdują się: metan, dwutlenek węgla, siarkowodór.
→ Zażycie wodorowęglanów. Odbijanie może wystąpić po zażyciu niektórych środków alkalizujących, na przykład wodorowęglanu sodowego, który pod wpływem zawartego w soku żołądkowym kwasu solnego rozkłada się do dwutlenku węgla i wody.
Wzdęcie brzucha
Wzdęcie brzucha jest subiektywnym uczuciem rozdęcia jelit przez gazy jelitowe. Uczuciu rozdymania dość często towarzyszy ból brzucha o różnym nasileniu. Objawy te ustępują lub znacznie się zmniejszają po wydaleniu gazów w pozycji leżącej oraz po upływie nocy, natomiast narastają zwykle w ciągu dnia i są najbardziej nasilone wieczorem; charakterystyczne jest to, że rano (po śnie) najczęściej nie występują.
Należy zaznaczyć, że rola gazów jelitowych w wywoływaniu wzdęcia brzucha jest w dalszym ciągu nie ustalona. Udowodniono, że ilość gazów usuniętych z jelit u pacjentów ze wzdęciami brzucha jest taka sama jak u ochotników nie skarżących się na żadne tego typu dolegliwości. Potwierdzają to także badania radiologiczne, które nie wykazały zależności pomiędzy ilością gazów jelitowych a nasileniem wzdęcia brzucha.
Przyjmuje się jednak, że u większości chorych powodem odczuwania wzdęcia brzucha jest zwiększona ilość gazów w jelitach. Potwierdzają to zwłaszcza ostatnie badania zdrowych ochotników, u których zastosowano ciągłą infuzję gazów do jelita grubego. Wzdęcie brzucha wystąpiło u 83% badanych, u osób tych wystąpiło zatrzymanie w jelitach ponad 400 ml gazów, jedynie zaś u 10% osób objętość zatrzymanych gazów była mniejsza niż 400 ml.
Wydaje się, że u pozostałych osób, u których nie stwierdza się występowania nadmiaru gazów w jelitach, za uczucie wzdęcia brzucha odpowiedzialne są zaburzenia czynności motorycznej jelit, charakterystyczne dla zespołu jelita nadwrażliwego. Obserwuje się bowiem w tej chorobie nadmierną reaktywność skurczową mięśni jelit po ich rozciągnięciu przez treść jelitową i gazy.
Inną, często spotykaną chorobową przyczyną wzdęć brzucha jest nietolerancja laktozy. U osób nią dotkniętych występuje złe trawienie laktozy, będącej dwucukrem występującym w mleku oraz w mniejszych ilościach w kefirach i jogurtach.
Badania przeprowadzone w Polsce za pomocą chromatograficznego pomiaru wodoru wydalanego z powietrzem wydechowym wykazały upośledzenie trawienia laktozy (hipolaktazja) u 37% populacji osób dorosłych. Jednakże tylko u 15% tych osób występowały różnie nasilone objawy kliniczne nietolerancji laktozy (zwanej też cukrem mlekowym). Do objawów tych, poza wzdęciem brzucha, należą: uczucie dyskomfortu, przelewanie, krwawienia, nadmierne oddawanie gazów oraz biegunka. Z badań wynika, że duża część populacji osób dorosłych ma stale lub okresowo wzdęcia brzucha, którym towarzyszą inne objawy kliniczne, spowodowane niedoborem w jelitach enzymu laktazy (laktaza trawi laktozę).
Na nasilenie objawów klinicznych nietolerancji laktozy ma wpływ kilka istotnych czynników. Należą do nich: starszy wiek, spożywanie dużej ilości laktozy (mleka), szybkie opróżnianie żołądka, niewielka całkowita aktywność laktazy w jelicie cienkim oraz zaburzenia flory bakteryjnej jelita grubego.
Nietolerancja laktozy może wystąpić także przejściowo, po ostrych biegunkach. Zjawisko to występuje u kilkunastu procent pacjentów. Nie należy wówczas przez kilka tygodni spożywać mleka.
Wzdęcia brzucha mogą być także jednym z pierwszych lub towarzyszących objawów w przebiegu wielu chorób prowadzących do zaburzeń trawienia i wchłaniania. Występują one na przykład u osób chorych na trzustkę (przewlekłe zapalenie trzustki, mukowiscydoza) lub w chorobach jelit (celiakia, zapalenia) (patrz str. 16, 17). Ponieważ wzdęcie brzucha może być objawem wielu chorób organicznych i czynnościowych, dlatego w przypadku jego występowania konieczna jest konsultacja lekarska, a często także wykonanie badań diagnostycznych.
Bardzo ważny jest dokładnie przeprowadzony i zebrany wywiad. Badania laboratoryjne (morfologia krwi, OB, badanie moczu i stolca, ultrasonografia jamy brzusznej oraz kolonoskopia) umożliwiają wykluczenie chorób organicznych.
W przypadku podejrzenia nietolerancji laktozy powinno się wykonać wodorowy test oddechowy po obciążeniu laktozą lub badanie krzywej glikemicznej, również po obciążeniu laktozą.
Przyczyny fizjologiczne związane z nadmierną ilością gazów w jelitach
Przyczyny te nie są związane z chorobami przewodu pokarmowego. Należą do nich:
→ Nadmierne połykanie powietrza (aerofagia) związane ze zbyt szybkim jedzeniem lub połykanie powietrza w trakcie szybkiego, przerywanego mówienia, występujące u osób znerwicowanych.
→ Wytwarzanie zbyt dużych ilości dwutlenku węgla w czasie reakcji wodorowęglanów (zawartych w soku trzustkowym i żółci) z kwasami (kwas solny, kwasy tłuszczowe) po obfitych, bogatobiałkowych i(lub) bogatotłuszczowych posiłkach.
→ Nasilenie procesów fermentacyjnych flory bakteryjnej w jelicie grubym po spożyciu niektórych składników pokarmowych w większych ilościach (na przykład po spożyciu fasoli i grochu).
Przyczyny związane z chorobami przewodu pokarmowego
Do