Wieczny początek. Beata Szady

      Dokument chroniony elektronicznym znakiem wodnym

      This ebook was bought on LitRes

       Wstęp

      I

      Mówią, że był ostatnim Warmiakiem w Kikitach. To taka mała wieś o śmiesznej nazwie (kiki-riki, riki-tiki, tiki-taki), o której jeszcze nie raz będę pisać w tej książce. Józef Orzołek mieszkał z dala od wsi, wśród pól nazywanych tutaj kolonią. Ostatni Warmiak? Kiedy usłyszałam to po raz pierwszy, nie tyle zapaliła mi się czerwona lampka, ile zaczęła wyć syrena. Dlaczego ostatni? I czy to znaczy, że Warmiaków już nie ma? Jakim cudem, skoro istnieje Warmia?

      Kikity to był mój pierwszy kontakt z Warmią. Dziesięć lat temu nic o niej nie wiedziałam, a na Mazurach byłam kilka razy w życiu. Wszystko się zmieniło, kiedy po raz pierwszy przyjechałam na zaproszenie przyjaciela właśnie do Kikit. Od tego czasu nazywam je miłością od pierwszego odczucia.

      Później usłyszałam historię Orzołka i nie było już dla mnie odwrotu.

      Mam wrażenie, że to nie ja wybrałam temat tej książki.

      II

      Warmia i Mazury stały się polskie dopiero po II wojnie światowej. Po pierwszej ich los miał rozstrzygnąć plebiscyt z 1920 roku, który zaskoczył wszystkich. Tym tekstem, w mojej opinii najstarszym i najtrudniejszym, otwieram tę książkę. Później będzie już łatwiej. Moi rozmówcy mimo często podeszłego wieku opowiadają żwawo, rześko i z przytupem. Nie raz słucham ich z rozdziawioną gębą.

      Herbert Monkowski podczas wojennej ucieczki z Allenstein (dzisiejszego Olsztyna) umierał kilkakrotnie. Na jego oczach doszło do zatonięcia statku pasażerskiego Wilhelm Gustloff, które przeszło do historii jako największa katastrofa morska w dziejach ludzkości. To wtedy chciał uratować z okrętu nienaturalnie czerwoną marmoladę. „O mój Boże! – pomyślał sobie wówczas. – Jest wojna, a oni marmoladę wyrzucają!” Później, jako dojrzały mężczyzna, po wydostaniu się z Polski niechcący jej pomaga.

      Adi i Albert Burdinscy są Niemcami urodzonymi przed wojną na Mazurach. Stosunkowo szybko dostają zgodę na wyjazd z Polski, ale później tu wracają, a jeszcze później – budują dom. Swoje życie dzielą na miesiące ciepłe (Mazury) i zimne (Niemcy). Do czasu.

      Hubert Orłowski i Herbert Sobottka po wojnie zostają, ale na Warmii i Mazurach nie mają łatwego życia. Z różnych względów.

      Reportaż A w głowie wojna polsko-niemiecka to historia tych, którzy długo nie chcą wyjeżdżać ze swojej małej ojczyzny, ale jednak to robią, z różnych powodów. Najciekawsze jest jednak to, co dzieje się w głowach niektórych z nich po wyjeździe do Niemiec.

      Przed wojną Mazury były protestanckie, Warmia – katolicka. Kiedy po 1945 roku rdzenni mieszkańcy stąd wyjeżdżają, ich miejsce zajmują przesiedleńcy katolicy. Brakuje dla nich kościołów. Ewangelickie zaś użytkowane są rzadko bądź wcale, bo protestantów jest tyle, co kot napłakał. Dlatego katolicy postanawiają je przejąć. Często dziwnymi metodami,