Zbyt inteligentni, żeby żyć szczęśliwie. Jeanne Siaud-Facchin
nawet jeśli ma przed sobą mnóstwo elementów. Jeżeli zaś nasz mózg jest „zależny od pola”, to trudno mu namierzyć „cel” – znalezienie go wymaga dużo większej uwagi.
Klasyczne testy wykorzystywane do oceny stylu poznawczego polegają na odnajdywaniu w ograniczonym czasie figury geometrycznej ukrytej w skupisku przemieszanych kształtów. Oczywiście zadanie to wykonują szybciej ci, których mniej rozpraszają nieistotne kształty utrudniające namierzenie tego właściwego. Wykazano, że każdy z tych stylów poznawczych charakteryzuje inna wydajność intelektualna oraz że są one związane z cechami osobowości.
Styl „niezależny od pola” pozwala na łatwe wyodrębnianie obiektu z kontekstu i większą skuteczność w korzystaniu z możliwości intelektualnych. Przestrzeń zostaje oczyszczona, by można było uruchomić zasoby niezbędne dla rozwiązania problemu. Jest to styl charakterystyczny dla osobowości niezależnych, w małym stopniu podatnych na wpływy, takich, które w razie potrzeby umieją abstrahować od emocji i potrafią oddzielić od siebie różne sprawy.
Osoby „zależne od pola” z kolei szybko toną w zalewie informacji płynących z otaczającej rzeczywistości i nie potrafią wyodrębnić tego, co jest (lub wydaje się) najistotniejsze. Oczywiście do tej grupy należą nadinteligentni!
Takie osoby, wyjątkowo zagubione w percepcyjnym chaosie, nie mają zdolności rozróżniania, która jest niezbędna do szybkiego i skutecznego przetwarzania danych. W dodatku, ponieważ do gry wkracza wymiar emocjonalny, ich zależność od kontekstu staje się jeszcze większa.
Osoba nadinteligentna zawsze jest zależna od kontekstu uczuciowego, nie potrafi funkcjonować z pominięciem wymiaru i ładunku emocjonalnego.
Skuteczność osoby nadinteligentnej a kontekst
Aby to lepiej zrozumieć, przyjrzyjmy się różnicom w skuteczności osób nadinteligentnych w zależności od kontekstu. Pojawia się problem i zadanie polega na tym, by rozwiązać go możliwie jak najskuteczniej. Polecenie zostaje sformułowane na dwa sposoby: jako zadanie zamknięte, gdzie kontekst jest ograniczony i do dyspozycji są jedynie niezbędne dane; jako zadanie otwarte, w którym kontekst jest zróżnicowany i które można rozwiązać na wiele sposobów.
Różnica jest charakterystyczna i zarazem znacząca:
W przypadku zadania zamkniętego osoba nadinteligentna jest szybka, skupiona i skuteczna.
W przypadku zadania otwartego szybko odbiega od polecenia, myśli napływają jedna po drugiej z wielką prędkością, z pamięci wyłaniają się kolejne informacje, a czas mija. Problem nie zostaje rozwiązany albo rozwiązanie zawiera błędy.
Oznacza to, że aby osoby nadinteligentne były skuteczne, kluczową sprawą jest zredukowanie liczby danych. Optymalnie do ich kompetencji pasują na przykład testy wielokrotnego wyboru i testy uzupełnień. Kiedy jednak trzeba napisać tekst na zadany temat, potrzebna wiedza tonie w automatycznie uruchamiającym się potoku myśli.
W codziennym życiu można łatwo zaobserwować różnice w zachowaniu osób nadinteligentnych w zależności od sytuacji. Taki człowiek może być w najwyższym stopniu skoncentrowany, ale wtedy musi działać szybko, ponieważ kosztuje go to dużo energii. Jeśli działa szybko, udaje mu się odsunąć niepotrzebne informacje; jakby musiał powstrzymać myślenie, żeby nie wymknęło mu się spod kontroli. Jeżeli mu się to nie uda, przełącza się z jednej myśli na drugą i często nie rozwiązuje problemu, gdyż nie wystarcza mu na to uwagi.
W sytuacji, gdy kontekst jest silnie naładowany informacjami, zwłaszcza emocjonalnymi, osoba nadinteligentna nie potrafi ukierunkować uwagi. Przełącza się wtedy na „tryb czuwania” i wpuszcza do mózgu tylko najważniejsze minimum danych. W takich chwilach wydaje się, że nie słucha, jakby była gdzie indziej. Działanie to bywa dla niej szkodliwe, a dla otoczenia – irytujące. To praca w trybie ekonomicznym. Jeśli chcemy zostać usłyszani, musimy wtedy powtarzać komunikat wiele razy.
Osoba nadinteligentna funkcjonuje według schematu „wszystko albo nic”. Tyle że dla niej „wszystko” to często zbyt wiele.
Od „myślenia za dużo” do impulsywności: sposób działania leżący u podstaw niepotrzebnych konfliktów
Nieuważne słuchanie i brak refleksji stają się sposobem na zaoszczędzenie zasobów energetycznych mózgu. Człowiek nadinteligentny może sprawiać wrażenie nierozgarniętego, czasem bowiem reaguje i podejmuje decyzje bezmyślnie. Dzieje się tak najczęściej w przypadku spraw mało dla niego istotnych: w trybie czuwania odpowiada lub decyduje w sposób powierzchowny albo mijając się z tematem. Stąd liczne nieporozumienia i pogmatwane konflikty. Trudno bowiem zrozumieć i przyjąć, że ta inteligentna i wrażliwa istota mogła zrobić czy powiedzieć coś tak nieadekwatnego. Wprost nie potrafimy w to uwierzyć. Człowiek taki często będzie próbował nas przekonać, że nie zrobił tego celowo, że nie pomyślał o konsekwencjach, nie zrozumiał – i jakkolwiek może się to wydawać zaskakujące czy konsternujące, jest to prawda! Może to prowadzić do impasu: druga osoba nie potrafi zrozumieć tak nieprawdopodobnego tłumaczenia i naciska. Wtedy ten nadinteligentny, wyczerpawszy argumenty, wycofuje się z „walki”. Zamyka się w sobie, przestaje się odzywać, ucieka. Nie wie, co powiedzieć, i woli się powstrzymać od konfrontacji, której nie jest w stanie podjąć. On wie, że nie ma sensownych argumentów, ale druga osoba nie potrafi tego przyjąć.
Kryzysy, konflikty, niekończące się fochy, kary, reprymendy – takie są konsekwencje tego „zaburzenia” w komunikacji, niechcący uruchomionego przez osobę nadinteligentną, która również cierpi z powodu niezrozumienia. Nietrudno sobie wyobrazić, że takie zachowanie może zostać uznane za bezczelność, impertynencję czy prowokację. I to niezależnie od wieku!
Prawa i lewa półkula
Zwolennicy innej neuronaukowej koncepcji aktywności mózgowej kładą duży nacisk na badanie różnic, jakie występują w funkcjonowaniu człowieka w zależności od półkuli mózgu zaangażowanej w wykonywanie danego zadania.
Jak wiadomo, nasz mózg składa się z dwóch oddzielnych części – prawej i lewej półkuli. W każdej z nich znajdują się obszary, którym przypisuje się odpowiedzialność za różne kompetencje. Z grubsza przyjmuje się następujący podział:
LEWA PÓŁKULA
Kompetencje analityczne, które pozwalają na organizację i ustrukturyzowanie myśli
Myślenie logiczne i racjonalne
Umiejętność argumentacji i komunikacji werbalnej
Kompetencje językowe
PRAWA PÓŁKULA
Przetwarzanie informacji globalne i w obrazach
Zdolność do równoczesnego przetwarzania dużej liczby danych
Zdolność do tworzenia analogii poprzez tworzenie skojarzeń
Intuicyjność
Kreatywność i myślenie rozbieżne (które wykracza poza ogólnie przyjęte ramy)
Duży udział emocji
MYŚLENIE LINEARNE I MYŚLENIE ROZBIEŻNE
Zauważono, że mózg może przetwarzać informacje na dwa sposoby. Przetwarzanie linearne, sekwencyjne, pozwala wyjść od danego punktu i za sprawą logicznego ciągu myślowego dojść do dającego się uzasadnić wyniku. Działanie z etapu na etap umożliwia wyłożenie i wyjaśnienie zastosowanych procedur. Ponadto zastosowanie przetwarzania sekwencyjnego automatycznie pociąga za sobą odsunięcie nieistotnych informacji. Mózg blokuje wszystkie myśli, idee i hipotezy, które mogłyby zakłócić racjonalne i spokojne rozumowanie. To właśnie dzięki tej jego zdolności jesteśmy w stanie stworzyć argumentację, rozwinąć myśl, ustrukturyzować rozumowanie, uzasadnić wynik. Przetwarzanie linearne daje najlepsze rezultaty w rozwiązywaniu zadań