Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży. Отсутствует
systemu rodzinnego. Potrzeby i dążenia, np. separacyjne, poszczególnych członków rodziny mają charakter drugorzędny. Poznanie owych zasad i możliwości dokonania w nich zmian w cyklu życia rodziny pozwala na wyjaśnienie źródeł zdrowia lub dezadaptacyjnych wzorów funkcjonowania członków rodziny.
2. Objawy lub dysfunkcjonalne wzorce funkcjonowania dzieci i młodzieży mają konkretne znaczenie dla utrzymania rodziny jako całości. Pojawiają się w sytuacji zagrożenia homeostazy, np. w okresie kryzysu między rodzicami czy opuszczenia domu przez dorosłe dziecko, wtedy gdy występuje zagrożenie utrzymania równowagi między siłami odśrodkowymi i dośrodkowymi.
3. Dysfunkcjonalne wzorce zachowania stabilizują się i utrwalają, gdy rodzina, zwłaszcza podsystem rodziców, charakteryzuje się wysokim nasileniem tendencji dośrodkowych, które mogą być związane z ich pozabezpiecznym stylem przywiązania, zwłaszcza na wymiarze lęku przed opuszczeniem i samodzielnością.
4. Zmiana dezadaptacyjnych wzorców funkcjonowania dzieci i młodzieży może się odbyć dzięki uczestnictwu wszystkich członków rodziny w systemowej czy strukturalno-systemowej terapii rodzin (por. rozdz. 34).
Terapia strukturalno-systemowa znajduje współcześnie szerokie zastosowanie w leczeniu problemów psychicznych i zachowania dzieci i młodzieży.
BLOK ROZSZERZAJĄCY 4.3. Gry w psychotycznym systemie rodzinnym
automatyczne myśli
biologiczne uwarunkowania zaburzeń psychicznych
koncepcje psychodynamiczne
mechanizmu obronne
model podatność–stres
modele behawioralno-poznawcze
nerwice okresu edypalnego
rodziny niezwiązane
rodziny uwikłane
rozwój organizacji osobowości
rozwój psychoseksualny
rozwój psychospołeczny
schematy poznawcze
system rodzinny
teoria relacji z obiektem
zaburzenia osobowości
zaburzenia psychiczne w modelu komunikacyjno–relacyjnym
zaburzenia psychiczne w podejściu systemowym
zniekształcenia poznawcze
Alford, B.A., Beck, A.T. (2005). Terapia poznawcza jako teoria integrująca psychoterapię, przeł. M. Łamacz. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Cierpiałkowska, L. (2005). Rozwojowe koncepcje psychopatologii z perspektywy modeli konfliktu i deficytu. W: L. Cierpiałkowska, J. Gościniak (red.), Współczesna psychoanaliza. Modele konfliktu i deficytu (s. 167–183). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
De Barbaro, B. (red.) (1999). Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny (wyd. 2). Kraków: Wydawnictwo Naukowe UJ.
Psychopatologia rozwojowa. Integrujące podejście do zdrowia i zaburzeń dzieci i młodzieży
5.1. Psychopatologia rozwojowa jako subdyscyplina integracyjna
5.1.1. Podstawowe założenia psychopatologii rozwojowej
5.1.2. Transakcyjno-interakcyjny model procesów rozwojowych
5.2. Podatność i odporność dzieci i młodzieży – znaczenie czynników ryzyka i czynników ochronnych w cyklu życia
5.2.1. Ekspozycja na czynniki ryzyka w okresie prenatalnym
5.2.2. Impulsywność i inne cechy temperamentu a podatność na zaburzenia
5.3. Trauma w okresie dzieciństwa i adolescencji oraz jej wpływ na rozwój psychopatologii
5.3.1. Pozabezpieczne przywiązanie jako czynnik ryzyka rozwoju psychopatologii
5.3.2. Sposoby radzenia sobie z traumą relacyjną a rozwój psychospołeczny w dzieciństwie
5.3.3. Przywiązanie a regulacja emocji i mentalizacja
Psychopatologia rozwojowa jest szerokim podejściem klinicznym do zdrowia psychicznego i zaburzeń obejmującym swoim zainteresowaniem badanie prawidłowego i nieprawidłowego rozwoju w cyklu życia. Od czasu nowatorskiego artykułu Alana Sroufe i Micheala Ruttera pt. „The domain of developmental psychopathology” (1984) oraz pracy Dantego Cicchettiego „The emergence of developmental psychopathology” (1984) wiele się zmieniło w myśleniu o podłożu i mechanizmach rozwoju psychopatologii, począwszy od rozumienia zdrowia i zaburzeń u dzieci i młodzieży (zob. rozdz. 2), a skończywszy na nowych metodach pomiaru i nowych procedurach statystycznej analizy danych.
5.1. Psychopatologia rozwojowa jako subdyscyplina integracyjna
Aktualnie psychopatologia rozwojowa stanowi intensywnie rozwijającą się subdyscyplinę, której przedmiotem zainteresowania jest zdrowie psychiczne, skoncentrowaną na analizie wzajemnych dynamicznych interakcji między różnymi kontekstami rozwoju oraz wyodrębnieniu ścieżek rozwoju prowadzących do negatywnej lub pozytywnej adaptacji jednostki. Jako perspektywa wielodyscyplinarna łączy w sobie osiągnięcia psychologii klinicznej i rozwojowej, psychopatologii, psychiatrii, genetyki, neurobiologii. Definiowana jest jako dziedzina nauki zajmująca się badaniem problemów człowieka i związanych z nimi zaburzeń w kontekście rozwoju jednostki w ciągu całego jej życia. Uwzględnia zasady prawidłowego rozwoju i wykorzystuje je do zrozumienia przyczyn, przebiegu i skutków adaptacji dzieci, młodzieży i dorosłych do różnych okoliczności i wymagań życiowych (Cicchetti, 2006; Cierpiałkowska i Zalewska, 2008; Grzegorzewska, Pisula i Borkowska, 2016). Psychopatologia rozwojowa to podejście bardziej integrujące niż paradygmatyczne, ponieważ jej celem jest opisanie i wyjaśnienie wzajemnych dynamicznych powiązań między biologicznymi, psychologicznymi i społecznymi aspektami uwarunkowań ścieżek prawidłowego i zaburzonego rozwoju w cyklu życia (ryc. 5.1). Dzięki temu skupia się nie tylko na obrazie klinicznym zaburzeń, lecz także stara się wyjaśnić specyfikę ich źródeł i przebiegu oraz konsekwencje doświadczanych objawów dla aktualnego i dalszego funkcjonowania dzieci i młodzieży. Psychopatologia rozwojowa jest dziedziną stale się rozwijającą. Dzięki coraz nowszym koncepcjom teoretycznym i weryfikującym je badaniom empirycznym coraz więcej wiemy na temat mechanizmów leżących u podłoża wielu zaburzeń i coraz lepiej rozumiemy specyfikę i dynamikę wzajemnych zależności między występującymi na wielu różnych poziomach czynnikami ryzyka, potencjałem osobistym jednostki oraz jej zasobami środowiskowymi.
Z perspektywy psychopatologii rozwojowej przebieg rozwoju dzieci i młodzieży jest analizowany zarówno z punktu widzenia zdrowia psychicznego i jego wskaźników (np. pozytywna adaptacja, satysfakcja życiowa, poziom realizacji zadań rozwojowych), jak i doświadczanych problemów psychicznych i związanych z nimi zaburzeń. Zaburzenia zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży nie oznaczają tylko diagnozy konkretnej jednostki nozologicznej, np. depresji czy ADHD (attention-deficit hyperactivity disorder – nadpobudliwość psychoruchowa z deficytem uwagi). DSM-5 (Diagnostic