Nazizm. Struktura władzy. Waldemar Aftyka

---

Скачать книгу

---

Dotyczyły one przede wszystkim:

      1) wzrostu roli partii politycznych w życiu społecznym,

      2) ukształtowania się w pełni rozwiniętego systemu partyjnego,

      3) osłabienia roli parlamentu, a wzmocnienia roli rządu i jego aparatu w mechanizmie rządzenia,

      4) przesunięcia się punktu ciężkości w mechanizmie sprawowania władzy z aparatu państwowego na aparat partyjny, a następnie na osobę: kanclerza – głowę państwa – szefa partii – wodza.

      Ten regres w dziedzinie politycznej był wywołany zaostrzającą się walką klasową, która pogłębiała się w miarę periodycznie powtarzających się kryzysów ekonomicznych rzutujących na stosunki polityczne. Stąd też hitlerowska forma rządów powstaje w kraju wstrząsanym kryzysami, rewolucją, wojną, w kraju, gdzie kapitał finansowo-agrarny czuł się szczególnie zagrożony utratą władzy, a także w społeczeństwie, gdzie brak było zakorzenionych tradycji demokratycznych. W ustroju tym reakcyjna część burżuazji (skrajna prawica) zaczyna rządzić za pomocą terroru. Akt władzy wykonawczej zastępuje akt władzy ustawodawczej. Powstają pozapaństwowe organizacje przemocy finansowane przez kapitał. Z kolei ideolodzy hitleryzmu głoszą prymat partii i państwa w społeczeństwie.

      Realizacja wyżej wymienionych założeń musiała się odbić na budowie wszystkich trzech elementów, które składają się na pojęcie formy państwa, a więc na budowie organów władzy, terytorialnym ustroju państwa oraz na środkach i metodach działania władzy państwowej.

      System hitlerowski likwiduje samorząd terytorialny, a na jego miejsce wprowadza w gminie – podstawowej komórce państwa – starszych gminy z głosem doradczym, nie ma głosowania, a o podstawowych sprawach decyduje pełnomocnik NSDAP, wyżej – kierownik powiatu, następnie szef okręgu – namiestnik Rzeszy, wreszcie wódz. Zgodnie i według zasady wodzostwa od dołu do góry. Od gminy poprzez powiat, rejencję, prowincję system ten obejmuje całą Rzeszę.

      Stworzona zasada prymatu państwa, dobra ogółu przed dobrem jednostki ograniczała wszelką działalność społeczną, która mogła w najmniejszym stopniu stanowić zagrożenie dla systemu hitlerowskiego. Stąd zakaz działalności partii politycznych innych niż NSDAP, nawet tych wspierających, likwidacja stopniowa jeszcze istniejących oraz organizacji społecznych chociażby luźno związanych z tymi partiami. W ich miejsce utworzenie własnych, stowarzyszonych prawnie, organizacyjnie i majątkowo z NSDAP.

      System hitlerowski kładzie kres istniejącym antagonizmom klasowym, zdezorientowani robotnicy wstępują do NSDAP, przeciwnicy systemu przestraszeni terrorem godzą się z ustrojem lub są izolowani w obozach „wychowawczych”, a bardziej oporni – w koncentracyjnych. Przekreślone są prawa polityczne i wolnościowe jednostki, obowiązuje jeden sposób myślenia i działania. Wprowadzone zostaje specjalne ustawodawstwo oraz szeroki zakres swobodnego uznania władzy, kto może być obywatelem Rzeszy.

      Zdaniem Hobsbawma – faszyzm zawierał w sobie elementy ruchu rewolucyjnego, skupiał bowiem ludzi pragnących fundamentalnych przekształceń społecznych, ludzi nastawionych często antykapitalistycznie i antyoligarchicznie. Jednakże rewolucja faszystowska nigdy się nie rozpoczęła. Hitler bardzo szybko wyeliminował tych, którzy serio – w przeciwieństwie do niego – traktowali określenie „socjalistyczny” w nazwie partii 57.

      3. Ustrój gospodarczy Trzeciej Rzeszy

      Hitler po przejęciu władzy w Niemczech nie miał przygotowanego planu gospodarczego czy przemyślanych rozwiązań w sferze ekonomicznej. Można mniemać, że znajomość zasad funkcjonowania rynku i praw ekonomicznych były mu obce.

      Ustrój gospodarczy odziedziczony po Republice Weimarskiej nie został zmieniony i w dalszym ciągu obowiązywała zasada prywatnej własności oraz zasady wolnego rynku. Jednak światowy kryzys gospodarczy zmuszał do zastosowania takich metod gospodarowania, które pozwalały na jego złagodzenie. Dlatego podstawowe zasady wolnego rynku zostały znacznie ograniczone. Zatem ograniczono swobodę działalności gospodarczej oraz olbrzymie wpływy polityczne wielkiego przemysłu w porównaniu z okresem Republiki Weimarskiej.

      „Przekształcenia w sferze ekonomicznej zmierzały w kierunku – jak pisze Davies – połączenia systemu finansów w stylu Keynesa z pełnym państwowym zarządzaniem w przemyśle i rolnictwie (…). Nowy ład – podobnie jak jego amerykański odpowiednik – zmierzał ku pełnej produkcji i pełnemu zatrudnieniu dzięki programowi tworzenia miejsc pracy z funduszy państwowych”58.

      Z kolei Frei pisze, że „Na początku lat trzydziestych teoria »wydatków deficytowych« Keynesa była jeszcze w powijakach, a ekonomia nie znała tej podstawowej prawdy, że zastoje koniunkturalne zwalcza się państwowymi programami inwestycyjnymi i polityczną psychologią. Jednak właśnie to umożliwiło reżimowi nazistowskiemu rozkwit, który szybko uznano – zarówno w kraju, jak i za granicą – za »cud gospodarczy«”59.

      Realizację nowego ładu Hitler przedstawił w programie rządu już 1 lutego 1933 r., w którym polityka społeczna łączyła się ściśle z polityką gospodarczą Trzeciej Rzeszy. Wyznaczył nadrzędne cele, które miały być realizowane w planach czteroletnich. Chłopi zostali ujęci w ramy organizacji „stan wyżywienia Rzeszy”. Wieś jako źródło siły narodu, zapewniająca liczniejsze i zdrowsze potomstwo, miała być podstawą społeczeństwa60. Ustawa o „zagrodach dziedzicznych” uniemożliwiała dzielenie i zadłużanie takich gospodarstw.

      Nastąpiły również uregulowania w stosunku do robotników – „ustawa o porządku pracy narodowej” ograniczyła ich prawa. Trudno było zmienić pracę w przedsiębiorstwach i z jednej strony zaczęto wprowadzać zasadę ścisłej dyscypliny, natomiast z drugiej starano się wytworzyć wrażenie, że państwo jest nie tylko zwierzchnikiem, ale i opiekunem.

      Państwo ustalało wynagrodzenia zbiorowe, a nadzór nad regulaminem pracy przejęli również państwowi tzw. powiernicy pracy. Jednak w praktyce współdziałały również organizacja partyjna NSDAP i DAF (Niemiecki Front Pracy) oraz KdF (Organizacja Siła przez Radość). Utworzony Niemiecki Front Pracy zrzeszał zarówno robotników, jak i pracodawców w ramach solidarności całego narodu, a różnice społeczne były likwidowane. Rozwiązano związki zawodowe, a groźba strajków przestała być problemem. KdF zajmowała się organizacją różnorodnych imprez, wycieczek. Dysponowała dużym funduszem. W przedsiębiorstwie została wprowadzona zasada wodzostwa. Kierownik zakładu był wodzem.

      Można powiedzieć, że uregulowania gospodarcze szły również w kierunku systemu korporacyjnego, opartego na obowiązkowych „zbiorowych umowach o pracę”, systemu polegającego na wprowadzaniu branżowych syndykatów, zrzeszających zarówno pracowników, jak i pracodawców, a poddanych pod ścisły nadzór partii i państwa.

      Jednocześnie Schacht, od marca 1933 r. prezes banku centralnego, skutecznie forsował niepraktykowaną wcześniej politykę deficytu budżetowego, która polegała na znacznym zadłużeniu budżetu publicznego, by ożywić gospodarkę61. Powiększano dług publiczny do niebezpiecznej wysokości, co doprowadziło do braku możliwości jego spłaty. Liczono, że dług będzie spłacony po zakończeniu wojny. Stosując politykę deficytu budżetowego, przyjęto ustawy pozwalające bankom na udzielanie kredytów krajom związkowym i gminom.

      Źródłem kredytowania deficytu budżetowego miał być system weksli Mefo, wymyślony przez Schachta. W 1993 r. powołano spółkę Metallurgische Forschungsgesellschaft (Mefo), kapitał założycielski w wysokości miliona ówczesnych marek (Reichsmark, RM) wnieśli przemysłowcy reprezentujący firmy przemysłu ciężkiego, jak Krupp, Siemens, Rheinmetall.

---

Скачать книгу