Nazizm. Struktura władzy. Waldemar Aftyka

---

Скачать книгу

---

0,8%; lista stanu średniego – 83 głosy, 4,7%; lista dobroczynności – 113 głosy, 7,5%; Związek Chłopski – 16 głosów, 0,9%; lista „Wieś i miasto” – 11 głosów, 6,3%. W wyborach wzięło udział 64,6% uprawnionych”33.

      NSDAP zdobyła więc – nawet jeżeli z minimalną przewagą – drugie miejsce w Meldorf.

      Przedstawione fakty świadczą o tym, że partia narodowosocjalistyczna zdobywała swą popularność „od dołu do góry” drabiny społecznej. Popularyzując swą ideologię od warstw najbiedniejszych (bezrobotni chłopi i robotnicy), poprzez warstwy średnie, do burżuazji włącznie. Wysuwając hasła demagogiczne, potrafiła przyciągnąć do siebie różne grupy społeczne.

      Wybuchający w 1929 r. wielki światowy kryzys gospodarczy spowodował destabilizację również w Niemczech. Plan Younga (1930 r.) wywołał gwałtowną opozycję prawicy. Brak stabilizacji politycznej był o wiele większy, niż się spodziewano. Rosła gwałtownie liczba członków NSDAP.

      „Kolosalny wzrost popularności NSDAP – pisze Ryszka – wśród wyborców, jak również dwudziestokrotny wzrost liczby jej członków w ciągu 5 lat – postęp nie mający sobie równego tak wśród partii, jak i lewicy – świadczyłby, że zmiany wywołane przez kryzys były głównym czynnikiem działającym na korzyść Hitlera. Istotnie, krzywa wzrostu członków NSDAP układa się zupełnie równolegle do krzywej wzrostu bezrobocia w latach 1928–1931”34.

      Wzrastające sukcesy wyborcze na szczeblu lokalnym, pierwszy udział w rządzie krajowym w Turyngii ujawniły gwałtowny rozwój partii. Potwierdziły to również wybory do parlamentu w 1930 r., w których narodowi socjaliści zdobyli 107 mandatów poselskich (w 1928 r. – 12), zdobywając drugie miejsce, za socjaldemokratami, spośród wszystkich partii Republiki Weimarskiej.

      Wybory do Reichstgu w 1930 r. zburzyły dotychczasowy układ sił politycznych. Zaszła gwałtowna zmiana na prawicy. Kosztem stronnictw prawicowych wyrosła hitlerowska NSDAP i zajęła liczące się miejsce w parlamencie. Stronnictwa rządzące znalazły się w mniejszości. Utworzenie nowego rządu opartego na większości parlamentarnej było możliwe, ale tylko przy udziale NSDAP lub KPD. One jednak, ani inne stronnictwa nie były gotowe do takiej współpracy. W zaistniałej sytuacji rząd Brüninga (kanclerz) utrzymywał się nadal przy pomocy dekretów prezydenta wydawanych na podstawie art. 48 konstytucji.

      „Republika wkraczała już – pisze Grunberger – w trzecią i ostatnią fazę swej historii, rząd, choć nadal oficjalnie republikański, przestał być demokratyczny, ponieważ nie reprezentował już większości w Reichstagu. Upadkowi Republiki Weimarskiej patronowały rządy, których charakter polityczny i sposób powołania były już autokratyczne. Tej drastycznej zmianie w strukturze władzy towarzyszyła katastrofa ekonomiczna Niemiec”35.

      W obliczu narastania chaosu wewnętrznego najważniejsze decyzje coraz bardziej niż od parlamentu i rządu zależały od wąskich i zakulisowych czynników. Jednym z nich była grupa skupiona wokół Hindenburga (Prezydent Republiki Weimarskiej); drugim – wojsko. Stosunek kół wojskowych do republiki był jednoznaczny – nigdy nie byli oni zwolennikami demokracji parlamentarnej, pragnęli w obliczu kryzysu państwa zaprowadzenia silnych rządów autorytarnych, problem był jednak w tym, kto i jak ma tego dokonać. Wysuwano różnych polityków i próbowano różnych sposobów, ale brakowało ciągle masowego poparcia. To zwróciło uwagę na Narodowosocjalistyczną Niemiecką Partię Robotników, na narodowy socjalizm, świecący triumfy i zdobywający coraz więcej zwolenników.

      Pierwsze rozmowy z Hitlerem zaczął Brüning (kanclerz Rzeszy w latach 1930–1932) jesienią 1931 r., w październiku Hitler rozmawiał z Hindenburgiem. Hitler stał na stanowisku oddania mu całej władzy, podczas gdy rozmówcy chcieli tylko uzyskać masowe poparcie jego ruchu do własnych celów. Rozmowy trwały dalej, w maju 1932 r. Hitler rozmawiał z gen. Schleicherem, przedstawicielem Reichswehry (armia), bo jednak „lepiej Hitler niż komunizm”.

      Coraz bardziej zaostrzała się sytuacja polityczna Niemiec, kolejne wybory i zmiany rządów przynosiły nowe sukcesy narodowym socjalistom. Bezradności władz towarzyszyła fala strajków i walk w kraju. Dzięki przeróżnym intrygom oraz zakulisowym machinacjom Schleichera przeciw Papenowi, stojącemu na czele rządu, nastąpiło zbliżenie do Hitlera i utorowanie temu ostatniemu drogi do prezydenta.

      W dniu 4 stycznia 1933 r. prezydent spotkał się z Hitlerem w Kolonii – „godziną narodzin Trzeciej Rzeszy” nazwie to spotkanie jeden z historyków36.

      30 stycznia 1933 r. prezydent Hindenburg powierzył misję utworzenia nowego rządu Hitlerowi, przywódcy narodowych socjalistów. „Hitler zapowiadał – pisze Czubiński – uwolnienie narodu niemieckiego od zmory traktatu wersalskiego i uzależnienia od zagranicy, zwalczał wszelkie ruchy o powiązaniach międzynarodowych, a zwłaszcza socjalistyczne i żydowskie, wzywał do budowy siły i znaczenia Niemiec na forum międzynarodowym”37.

      W konkluzji wywodów można stwierdzić, że partia NSDAP odegrała podstawową rolę w przejęciu władzy przez Hitlera. Jej hasła chwytliwe dla większości warstw oraz perfekcyjne struktury organizacyjne (nowoczesne) mobilizowały całe społeczeństwo (niewielkie wyjątki) do wstępowania w szeregi partii lub udzielania poparcia w wyborach do parlamentu krajowego oraz władz lokalnych. Nie bez znaczenia była sytuacja gospodarcza Niemiec, a w zasadzie kryzys gospodarczy po przegranej wojnie, charakteryzujący się m.in. wysokim bezrobociem. Na kryzys w gospodarce niemieckiej nałożył się światowy kryzys gospodarczy 1929 r. oraz kształtująca się polityczna konfiguracja międzynarodowa związana z powstaniem nowych państw.

      Faszyzm rozkwitał – pisze Hobsbawm – dzięki mobilizacji mas, podtrzymywanej symbolicznie przez rodzaj publicznego teatru, jakim były wiece w Norymberdze38.

      Jednocześnie, co należy podkreślić, NSDAP zaczęła stosować nowoczesne (jak na ówczesne czasy) metody walki politycznej. Metody te generalnie można opisać w formule: propaganda – prowokacja – demonstracja. W walce wyborczej te metody stosowano na szczeblu wyborów lokalnych – miasta, powiaty, prowincje. Można powiedzieć, że partia nazistowska starała się wejść w zastane struktury władzy od dołu ku górze, wykorzystując równocześnie zwiększające się poparcie społeczne dla narodowego socjalizmu.

      Zatem mechanizmy przejęcia władzy jako pewien zbiór zastosowanych metod pozwoliły osiągnąć upragniony cel narodowych socjalistów, a właściwie Hitlera – zdobyć całkowitą władzę w Niemczech.

      Hitler wszedł do rządu legalnie – pisze Czubiński – zgodnie z obowiązującą konstytucją, przewrotu antykonstytucyjnego dokonał dopiero po przejęciu władzy jako urzędujący kanclerz39.

      „30 stycznia 1933 r. – pisze Benz – NSDAP miała około 850 tysięcy członków, którzy – w dużej części rekrutowali się z niższej klasy średniej, z drobnomieszczaństwa. Jedna trzecia NSDAP zaliczała się do środowisk robotniczych, z czego połowa była pod koniec Republiki Weimarskiej bezrobotna. W partii było stosunkowo mało kobiet, ale za to znacznie więcej młodych ludzi niż w partiach mieszczańskich i socjaldemokratycznych. Po 30 stycznia 1933 r. nastąpił niesłychany przypływ, tak że do 1 maja tego roku liczba towarzyszy partyjnych potroiła się”40.

      Zdaniem Hobsbawma w żadnym z dwóch faszystowskich państw faszyzm nie przejął władzy siłą, choć we Włoszech i w Niemczech często używano retoryki w rodzaju „marszu na Rzym” czy „ulice są nasze”. W obydwu przypadkach faszyści dochodzili do rządów przy milczącej

---

Скачать книгу