Fizjoterapia w chirurgii. Отсутствует
Szczegielniak J., Krajczy M., Bogacz K. i wsp.: Kinesiotaping w fizjoterapii po zabiegach chirurgicznych w obrębie jamy brzusznej. Fizjoter. Pol., 2007; 7(3/4): 299–307.
12. Szulc R. (red.): Usprawnianie lecznicze krytycznie chorych. Urban & Partner, Wrocław 2001.
13. Śliwiński Z., Krajczy M. (red.): Dynamiczne plastrowanie. Markmed Rehabilitacja s.c., Wrocław 2014.
14. Tomkowski W.Z., Skórski M., Hajduk B., Rybak Z., Małka G.: Podstawy flebologii. Via Medica, Gdańsk 2002.
15. Woźniewski M. (red.): Fizjoterapia w onkologii. PZWL, Warszawa 2012
16. Woźniewski M.: Rehabilitacja w specjalnościach zabiegowych [w:] Rehabilitacja medyczna, t. 2 (red. A. Kwolek). Urban & Partner, Wrocław 2003.
17. Woźniewski M., Kołodziej J. (red.): Rehabilitacja w chirurgii. PZWL, Warszawa 2005.
18. Woźniewski M., Liebhart J., Bader O.: Wpływ rehabilitacji na wentylację płuc po zabiegach operacyjnych w obrębie jamy brzusznej. Wiad. Lek., 1982; 35(15–16): 941–946.
19. Zagrobelny Z.: Rehabilitacja w chirurgii [w:] Podstawy rehabilitacji ruchowej, t. 2 (red. A. Rosławski). Sport i Turystyka, Warszawa 1981.
20. Załoga K.: Choroby żył kończyn dolnych. PZWL, Warszawa 1986.
4. Fizjoterapia w zaburzeniach czynności układu oddechowego po leczeniu chirurgicznym
Maciej Mraz
Z tego rozdziału dowiesz się:
› jakie są czynniki ryzyka i przyczyny pooperacyjnych zaburzeń układu oddechowego,
› co to jest niedodma, a co to jest odma i jak powstaje ropniak opłucnej,
› jak zapobiegać zaburzeniom czynności płuc po operacji,
› jakie metody fizjoterapii stosować w przypadku tych powikłań i z jakimi trudnościami należy się wtedy liczyć.
Słowa kluczowe: zabieg chirurgiczny ■ zaburzenia czynności układu oddechowego ■ czynniki ryzyka ■ metody fizjoterapii
Zabieg chirurgiczny jest poważną interwencją, która w połączeniu ze znieczuleniem znacznie zaburza czynności fizjologiczne organizmu pacjenta. Wynikiem tych zaburzeń w okresie pooperacyjnym mogą być powikłania, które zależnie od rozpoznania, rodzaju zabiegu chirurgicznego, techniki zabiegowej, lokalizacji rany pooperacyjnej i innych czynników mogą występować w 19–59% przypadków. Mogą dotyczyć operowanej okolicy, ale też narządów czy układów niebędących bezpośrednio przedmiotem operacji. Przyjęto, że powikłaniami pooperacyjnymi są niepożądane objawy pojawiające się do 30 dni po zabiegu. Dotyczą one zarówno okresu hospitalizacji pacjenta, jak i pobytu w domu po wypisie ze szpitala. Do najczęstszych przyczyn pooperacyjnych powikłań oddechowych należą:
→ podeszły wiek,
→ współistniejące schorzenia,
→ palenie tytoniu,
→ nadwaga,
→ unieruchomienie – akinezja (brak ruchu),
→ rodzaj znieczulenia,
→ ból pooperacyjny,
→ czas trwania operacji,
→ termin dokonania zabiegu (dzień tygodnia),
Jako wiek podeszły dla medycznych opracowań przyjęto wiek powyżej 65 lat. Jednak poważne problemy medyczne zaczynają się na ogół dopiero w 75.–80. roku życia. Około 75% ludzi w wieku starszym choruje stale. Wiek biologiczny nie zawsze pokrywa się z wiekiem kalendarzowym. W dzisiejszych czasach nie jest rzadkością operowanie chorych powyżej 70.–80. roku życia, a nawet osób 100-letnich (np. operacja wszczepienia pomostów aortalno-wieńcowych). Z upływem czasu i postępem procesu starzenia pogarsza się:
→ sprawność układu immunologicznego,
→ czynność oddechowa płuc,
→ funkcja układu krążenia,
→ sprawność układu nerwowego,
→ czynność nerek,
→ sprawność narządu ruchu.
Oprócz tego pojawiają się schorzenia współistniejące mające wpływ na pooperacyjne powikłania:
→ przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP),
→ miażdżyca,
→ nadciśnienie tętnicze,
→ cukrzyca,
→ choroby zwyrodnieniowe układu ruchu.
Palenie tytoniu, uważane za główną przyczynę raka płuc będącego obecnie na czele rozpoznań kwalifikujących do nierzadko rozległych zabiegów resekcyjnych w obrębie płuc, jest często przyczyną pooperacyjnych problemów oddechowych czy krążeniowych. Spośród operowanych osób około 90% mężczyzn i 75% kobiet to palacze tytoniu. Palenie tytoniu wpływa na funkcję układu oddechowego. Zanika aparat rzęskowy odpowiedzialny za oczyszczanie oskrzeli, co może skutkować utrudnieniem utrzymywania ich drożności po zabiegu chirurgicznym, a w rezultacie stanami zapalnymi.
Główną przyczyną powikłań oddechowych po zabiegu chirurgicznym jest zalegająca w oskrzelach wydzielina zagęszczona środkami narkotycznymi stosowanymi w znieczuleniu ogólnym. W przypadku zabiegów resekcyjnych w obrębie płuc wydzielina ta może być podbarwiona wynaczyniającą się podczas zabiegu krwią. Pacjent wykrztusza wtedy bordową plwocinę, co jest prawidłowym objawem oczyszczania się oskrzeli. Z kolei obecność żywoczerwonej krwi w plwocinie określane jest mianem krwioplucia lub krwotoku. Takie objawy stanowią bezwzględne przeciwwskazanie do ćwiczeń i o ich wystąpieniu należy natychmiast poinformować pielęgniarkę i lekarza. Często pacjenci po zabiegach chirurgicznych unikają kaszlu z obawy przed bólem oraz rozejściem się rany pooperacyjnej. Wynikiem takiego postępowania może być odoskrzelowe zapalenie płuc. Taki stan jest szczególnie niebezpieczny w przypadku resekcji całego płuca – pulmonektomii i może prowadzić nawet do zgonu chorego. Aby tego uniknąć, konieczna jest intensywna fizjoterapia oddechowa. Pacjent musi znać technikę efektywnego kaszlu, która polega na kaszlu na szczycie wydechu lub kaszlu na szczycie przerywanego wydechu. Należy kaszleć jak najczęściej, aż do momentu całkowitego oczyszczenia się oskrzeli, co zwykle następuje około 5. doby pooperacyjnej. Fizjoterapeuta powinien zachęcać pacjenta do kaszlu, stosując różnego rodzaju zabiegi ułatwiające efektywny kaszel oraz ucząc i wspomagając stabilizację rany pooperacyjnej. Najczęściej stosowanymi technikami wspomagającymi kaszel są inhalacje, oklepywanie lub masaż wibracyjny klatki piersiowej, wymawianie głoski „R” czy wreszcie ćwiczenia oddechowe z oporem przy użyciu butelki z rurką lub specjalistycznych urządzeń.
W przypadku stosowanej tlenoterapii należy zwrócić uwagę na to, czy w butelce reduktora tlenowego jest woda (ryc. 4.1). Jej brak i oddychanie nienawilżonym tlenem wysusza oskrzela, powodując problemy w odkrztuszaniu.
a
b
Rycina 4.1. Maski tlenowe (a) i wąsy tlenowe (b).
Rezultatem stosowania ogólnego znieczulenia i braku tolerancji na stosowane w tym znieczuleniu środki narkotyczne są nudności i wymioty. Istnieje ryzyko zachłyśnięcia się przez pacjenta kwaśną treścią żołądkową, co może być powodem powstania zachłystowego zapalenia płuc. Dlatego bardzo ważna jest troskliwa opieka w pierwszych godzinach po operacji. W niektórych przypadkach podawane są choremu środki farmakologiczne zmniejszające