Filozofia prawa. Отсутствует

      4.2. Jak pamiętamy, prawdziwe w logice są sądy, których treść jest zgodna ze stanem rzeczywistym. Wartość prawdy i fałszu, czyli zgodność treści sądu i rzeczywistości, mają na pewno zdania opisowe. Normy takiej wartości nie mają: nie są ani prawdziwe, ani fałszywe. Mówiąc, że coś być powinno, nie przedstawiamy stanu rzeczy, lecz mówimy, jaki pewien stan rzeczy być powinien, na przykład coś postulujemy. Logiczne kryterium prawdy i fałszu nie ma więc tutaj zastosowania, bo inny jest cel użycia takich wypowiedzi. Podobne rozumowanie można przeprowadzić w stosunku do ocen, czyli wypowiedzi, które nie przedstawiają stanu rzeczy, ale go wartościują. Rezultatem zastosowania metod analitycznych odwołujących się do ekstensji stałaby się nauka zawierająca tylko zdania opisowe o prawie.

      Nie oznaczało to aż takiego radykalizmu poznawczego, jaki prezentował neopozytywizm, zgodnie z którym tylko wypowiedzi opisowe, a więc mające walor poznawczy, można uznać za sensowne; inne zaś należy z nauki i filozofii usunąć.

      W omawianym wariancie analitycznej filozofii prawa, w jej pierwszej fazie, nie dysponowano jeszcze narzędziami logicznymi pozwalającymi na uchwycenie w formie struktury logicznej subtelnych właściwości języka prawnego.

      Ekstensjonalne odmiany analitycznej filozofii prawa zakładały z jednej strony, że nie można łączyć w rozważaniach o prawie wypowiedzi opisowych i normatywnych (co już było znane w filozofii co najmniej od czasów Davida Hume’a). Z tego powodu szukano metody formalnej, która ten problem pozwoli przezwyciężyć.

      Jako pierwszy zamiar ten próbował zrealizować fiński filozof prawa Georg von Wright, twórca rachunku logicznego opartego na tak zwanych zdaniach deontycznych (von Wright 1951). Zdania deontyczne to wypowiedzi, które same nie są normami, ale opisują treść norm lub stwierdzają ich obowiązywanie. Zaletą tych zdań jest to, że – inaczej niż w wypadku norm – można o nich mówić, że są prawdziwe lub fałszywe, bo same nie są powinnościami, lecz tylko relacjonują powinności (prawdziwie lub fałszywie). Pod pewnymi warunkami definicyjnymi zdania deontyczne mogą funkcjonować w logikach deontycznych wykorzystujących rachunek zdań. Von Wright miał nadzieję, że jego deontyka – poprawna formalnie z punktu widzenia logiki klasycznej – da się użyć do badania poprawności rozumowań prawniczych. Okazało się jednak, że jako model argumentacji prawnej rodzi ona trudności interpretacyjne. Z punktu widzenia formalnego rachunki deontyczne były poprawne, ale jako model rozumowań prawniczych – dopuszczały jako poprawne takie konsekwencje, których w normalnej dyskusji prawniczej się nie uznaje.

      Te początkowe trudności przyczyniły się do podjęcia bardzo intensywnych prac nad logikami deontycznymi (począwszy od lat pięćdziesiątych XX wieku). Chociaż stworzono bardzo rozwinięte rachunki, to jednak ich zastosowanie do analizy praktycznych rozumowań prawniczych okazało się ograniczone. Z reguły za ich pomocą można interpretować tylko pewne fragmenty języka i tylko niektóre rozumowania używane przez prawników6.

      Okazało się jednak, że podobne problemy pojawiły się w naukach społecznych i humanistycznych. Analiza logiczna dawała się zastosować tylko do bardzo prostych zachowań ludzkich i społecznych. Podejmowane są w związku z tym próby rezygnacji ze skrajnie rekonstruktywistycznego stanowiska i z chęci zreformowania języka naturalnego w dyskursie potocznym i prawnym. Zastępuje się ten dawny zamiar badawczy próbami wyjaśnienia, za pomocą modeli formalnych, działania pewnych obszarów języka naturalnego (Hintikka 1992, s. 27 i n.).

      Niespodziewanie ekstensjonalne analizy formalne znajdują dzisiaj zastosowanie w budowie informatycznych baz danych o prawie i w badaniach nad wykorzystaniem w prawie sztucznej inteligencji. Próby stworzenia naturalistycznie zorientowanych filozofii prawa dają również szansę na skonstruowanie ekstensjonalnych ujęć filozoficznej analizy prawa (por. Woleński 2016).