Fabryka Absolutu. Karel Čapek
– odpowiedział z westchnieniem pan biskup Linda. – Przekonacie się panowie, że czcigodny konsystorz miał rację. Po prostu sami wstrzymacie produkcję Absolutu. Ale te szkody, te szkody, jakie tymczasem powstaną! Nie myślcie sobie panowie, że kościół wprowadza Boga na świat! Kościół umiejscawia Go jedynie i reguluje. A wy, panowie bezbożnicy, rozpętacie Go niby powódź. Łódź Piotrowa wytrzyma i ten nowy potop. Niby arka Noego przepłynie przez fale Absolutu, ale wasze współczesne społeczeństwo – zawołał biskup z mocą – zapłaci za to!
6. Meas
Panowie – mówił prezes G. H. Bondy na zgromadzeniu rady zarządzającej zakładów MEAS (Metallum A. S.), które odbywało się 20 lutego – mogę wam zakomunikować, że jedna budowla nowego fabrycznego kompleksu na Wysoczanach została wczoraj przekazana do użytku. W najbliższych dniach rozpoczynamy seryjny wyrób Karburatorów, na początek 18 sztuk dziennie. W kwietniu będziemy wyrabiali 65 sztuk. Pod koniec czerwca, dwieście sztuk dziennie. Ułożyliśmy piętnaście kilometrów własnego toru, głównie dla dowozu węgla. Dwanaście kotłów parowych montujemy w tej chwili. Przystąpiliśmy do budowy nowej dzielnicy robotniczej.
– Dwanaście kotłów parowych? – zapytał niby to obojętnie dr Hubka, przywódca opozycji.
– Tak jest, tymczasem dwanaście – przyświadczył prezes Bondy.
– To bardzo dziwne – kręcił głową dr Hubka.
– Pytam was, panowie – mówił prezes Bondy – co jest dziwnego w dwunastu kotłach? Przy tak wielkim kompleksie fabrycznym…
– Istotnie – odezwały się głosy.
Dr Hubka uśmiechał się ironicznie.
– I na co tych piętnaście kilometrów toru?
– Na dowóz węgla i surowca. Liczymy się z dziennym zużyciem ośmiu wagonów węgla, gdy fabryka będzie w pełnym biegu. Nie wiem, co się panu doktorowi Hubce nie podoba w dowozie węgla.
– A to mi się nie podoba – zawołał dr Hubka i podskoczył – że cała ta rzecz jest bardzo podejrzana. Tak jest, panowie, w najwyższym stopniu podejrzana. Pan prezes Bondy zmusił nas do zbudowania fabryki Karburatorów. Zapewnił nas, że Karburator to jedyna siła pędna przyszłości. Jak wmawiał w nas, że Karburator daje tysiąc sił końskich21 z jednej szufli węgla. A teraz opowiada nam tu coś o dwunastu kotłach parowych, o całych wagonach węgla dla naszych kotłów. Powiedzcie mi, panowie, czemuż więc nie wystarczy szufla węgla jako napęd dla naszej fabryki? Na co nam kotły parowe, skoro możemy mieć motory atomowe? Jeśli, proszę panów, cały Karburator nie jest zwyczajnym szwindlem, to zupełnie nie rozumiem, dlaczego pan prezes nie organizuje naszej fabryki na napęd karburatorowy. Ja tego nie rozumiem i nikt tego nie zrozumie. Czemuż to pan prezes nie ma dość zaufania do tych swoich Karburatorów i nie zaprowadza ich w naszych zakładach? Proszę panów, bardzo to kiepska reklama dla naszych Karburatorów, skoro sam wytwórca nie chce, czy nie może ich używać! Proszę panów, zapytajcie pana prezesa Bondy'ego jakie są tego przyczyny. Co do mnie – mam zdanie jasne. Skończyłem, panowie!
Po tych słowach dr Hubka usiadł i zwycięsko smarkał w chustkę.
Członkowie rady zarządzającej milczeli zakłopotani. Zarzuty dra Hubki były aż nadto jasne. Prezes Bondy nie podnosił oczu znad swoich papierów. Nic nie drgnęło w jego twarzy.
– Noo tak – ozwał się pojednawczo stary Rosenthal – pan prezes da nam wyjaśnienie. Hmm tak, to się wyjaśni, panowie. Ja sądzę, że hmm, noo tak, tak jest, względem tego, co nam zakomunikował.
Prezes Bondy podniósł wreszcie oczy.
– Przedstawiłem wam, panowie, opinię naszych inżynierów o Karburatorze – mówił cicho. – Wszystko jest tak, jak mówiłem. Karburator nie jest szwindlem. Zbudowaliśmy ich dziesięć na próbę. Wszystkie pracują nienagannie. Tutaj mam dowody. Karburator numer pierwszy pędzi tłoki pompy na Sazawie22, pracuje idealnie już dwa tygodnie. Numer drugi, bagrownica23 na górnej Wełtawie, pracuje wspaniale. Numer trzeci jest w laboratorium doświadczalnym politechniki w Brnie. Numer czwarty uszkodzony podczas transportu. Numer piąty oświetla Hradec Kralové24. Jest to typ dziesięciokilowy. Pięciokilowy typ, numer szósty, pędzi młyn w Slanem25. Numer siódmy zainstalowany do centralnego ogrzewania bloku domów na Nowym Mieście. Właścicielem tych domów jest obecny tu fabrykant Machat. Proszę, panie Machat, niech pan sam powie.
Starszy pan tego nazwiska zbudził się jakby ze snu.
– Proszę…
– Pytamy, jak się sprawuje u pana centralne ogrzewanie.
– Co? Jakie ogrzewanie?
– W pańskim nowym bloku domów – nacierał łagodnie prezes Bondy.
– W jakim bloku?
– W nowych domach pana.
– W moich domach? Ja żadnych domów nie mam.
– Nonono – odezwał się Rosenthal. – Zeszłego roku budował pan przecie!
– Ja? – dziwił się Machat. – Ach tak, ma pan rację, budowałem. Ale wie pan, ja te domy rozdałem. Wie pan, rozdałem je.
Prezes Bondy spojrzał na niego bardzo uważnie.
– Komu pan je rozdał?
Machat zaczerwienił się z lekka.
– No, biednym ludziom, wie pan… Powprowadzałem tam ubogich ludzi. Ja… ja… doszedłem do przekonania… jednym słowem dałem je ubogim ludziom. Rozumie pan?
Pan Bondy nie spuszczał z niego oczu niby sędzia śledczy.
– Dlaczego rozdał pan te domy?
– Ja… ja musiałem, że tak powiem – odpowiadał Machat coraz bardziej zmieszany. – Tak mnie coś przymusiło. Musimy być świętymi, prawda?
Prezes nerwowo bębnił palcami po stole.
– A rodzina pana?
Machat zaczął się pięknie uśmiechać.
– O, my jesteśmy wszyscy tego samego zdania, wiecie panowie? Ci biedni ludzie są tacy święci. Są wśród nich chorzy. Córka moja im służy, ach tak. Wszyscy zmieniliśmy się tak bardzo!
G. H. Bondy spuścił oczy. Córka Machata. Elen, płowowłosa Elen, mająca siedemdziesiąt milionów, służy chorym! Elen, która mogła, która miała, która na poły zgodziła się zostać panią Bondy'ową! Bondy zagryzł usta. To się udało! Nie ma co mówić!
– Panie Machat – zaczął zduszonym głosem – chciałem się dowiedzieć, jak ogrzewa wasze domy ten nowy Karburator…
– O, wspaniale! Jest tak cudownie ciepło w tych wszystkich domach, jak gdyby były ogrzewane nieskończoną miłością! Wie pan – wywodził Machat ekstatycznie, ocierając oczy – kto tam wejdzie, staje się od razu innym człowiekiem. Jest tam jak w raju. Żyjemy jak w niebie, my wszyscy. O, przyjdźcie między nas!
– Widzicie więc, panowie – rzekł prezes Bondy, opanowując się z całej siły – że Karburatory pracują tak, jak wam to zapowiedziałem. Proszę, aby panowie nie stawiali mi dalszych pytań.
– My chcemy tylko wiedzieć – zawołał dr Hubka wojowniczo – dlaczego nie przystosowujemy nowej fabryki do napędu karburatorowego? Dlaczego mamy używać kosztownego węgla, skoro dla innych organizujemy atomową energię? Czy prezes Bondy zamierza przedstawić nam swoje dowody?
– Nie zamierza – oświadczył Bondy. – My będziemy palili węglem. Z powodów mnie wiadomych napęd