Chłopi. Władysław Stanisław Reymont
Pietrkowi wójtostwo do grdyki nie wraca, nie; grontu już dokupił i stodółkę dostawił, i konie ma kiej te hamany!…
– Juści, ino nie wiada, co mu z tego ostanie, kiej się urząd skończy…
– Myślicie…
– Oczy swoje mam i miarkuję se zdziebko…
– Dufny ci on w siebie i z dobrodziejem58 koty drze.
– A że mu się darzy, to ino bez kobietę; on se wójtuje, a ona w garści wszyćko dzierży.
Milczeli znowu z pacierz dobry.
– A wy to nie poślecie z wódką do której?… – zapytała ostrożnie.
– I… nie bierą mę już ciągotki do kobiet, za starym…
– Nie powiadajcie po próżnicy! Ino ten stary, co się ruchać nie może, łyżki sam do gęby nie doniesie i na przypiecku se dochodzi… Widziałam, kiejście worek żyta nieśli.
– Juści, żem w sobie krzepki jeszcze, ale która by ta poszła za mnie?…
– Któren nie probant, co wie? Obaczycie!
– Starym, dzieci dorastają… a pierwszej z brzegu nie wezmę…
– Zróbcie ino zapis, a i co najpierwsze się wama nie sprzeciwią…
– La zapisu! Kiej te świnie! Za tę morgę to i młódka najczystsza a pójdzie choćby za dziada spod kościoła…
– A chłopy to za wianem nie patrzą, co?
Nie odrzekł już, jeno skropił batem źrebicę, że ruszyła z miejsca galopem.
Milczeli długo.
Dopiero gdy wyjechali z lasu na pola, między przydrożne topole, Boryna, który cały ten czas burzył się w sobie i przegryzał, wybuchnął:
– Na psy takie urządzenie we świecie! Za wszystko płać, choćby i za to dobre słowo! Źle jest, że i gorzej być nie było. Już nawet dzieci na ojców nastają, posłuchu nie ma nijakiego, a wszystkie się żrą ze sobą kiej psy.
– Bo głupie, nie baczą, że wszystkich jednako ta święta ziemia pokryje.
– Leda jeden abo drugi od ziemi odrósł, a już do ojców z pyskiem, coby mu jego część dawali. Ze starszych się ino prześmiewają! Ścierwy, we wsi im ciasno, porządki stare im złe, ubieru nawet wstydzą się niektórzy!
– To wszystko bez to, że Boga się nie boją…
– Bez to i nie bez to, a źle jest.
– Nie idzie na lepsze, nie.
– Ma iść, kto ich ta zniewoli?
– Kara boska! Bo przyjdzie ta godzina sądu Panajezusowego, przyjdzie.
– Ale co się przódzi narodu namarnuje, tego nikt nie odbierze.
– Czasy takie, że lepiej, coby mór przyszedł.
– Czasy! Juści, ale i ludzie są winne. A kowal to co? A wójt? Z dobrodziejem się drą, ludzi buntują a tumanią, a głupie wierzą.
– Ten kowal to moja trucizna, chociaż i zięć też…
I tak se już społecznie wyrzekali na ten świat, poglądając na wieś, co była już coraz bliżej widna, przez topole.
Pod smętarzem czerwienił się już z dala rząd kobiet pochylonych i zasnutych delikatną mgłą dymów, a wkrótce i głuchy, monotonny trzepot miądlic jął raz wraz dopływać z powiewem, co się był podnosił z nizinnych łąk.
– Dobry czas na miądlenie. Zlezę przy nich, bo jest tam i Jaguś moja.
– Nic mi z drogi, to was podwiezę…
– Dobrzyście, Macieju, że jaże mi dziwno… – uśmiechnęła się chytrze.
Skręcił z topolowej na polną dróżkę, co biegła do smętarnich wrótni, i podwiózł pod smętarz, gdzie pod kamiennym szarym płotem, w cieniu brzóz, klonów i tych krzyżów, co się z mogiłek pochylały ku polom, kilkanaście kobiet miądlilo zawzięcie suchy len, aż mgła pyłów wisiała nad nimi i długie włókna czepiały się żółtych listków brzóz i wisiały u czarnych ramion krzyżów; w podle, na prętach rozpiętych, nad dołami, w których paliły się ognie, przesuszano len mokrawy jeszcze.
Miądlice ostro kłapały, aż cały rząd kobiet pochylał się ciągle w krótkich a prędkich drganiach, i tylko coraz któraś się prostowała, roztrzepywała przygarść lnu z ostatnich paździerzy, zwijała ją w kukłę libo w chochoła i rzucała na rozpostartą płachtę przed siebie.
Słońce, że się już było przetoczyło nad lasy, świeciło im prosto w twarze, ale nic to – robota, śmiechy, wesołe słowa nie ustawały ani na to oczymgnienie.
– Szczęść Boże na robotę! – zawołał Boryna do Jagny, która miądliła z kraja zarno; w koszuli była ino a w czerwonym wełniaku i w chustce na głowie od kurzu.
– Bóg zapłać! – odrzuciła wesoło i modre, ogromne oczy podniosła na niego, i uśmiech przeleciał przez jej urodną, opaloną twarz.
– Suchy, córuchno, co? – pytała stara, obmacując obmiądlone garście.
– Suchy kiej pieprz, jaże się łamie… – Znowu spojrzała na starego z uśmiechem, aż ciarki przeszły po nim, że świsnął batem i odjechał, ale raz wraz się obracał za nią, choć już widna nie była, bo mu jak żywa stała w oczach…
– Dzieucha kiej łania… W sam raz – rozmyślał.
IV
Była niedziela – cichy, opajęczony, przesłoneczniony dzień wrześniowy.
Na ściernisku, tuż za stodołami, pasł się dzisiaj cały inwentarz Borynowy, a pod brogiem59 wysokim i pękatym, okrążonym zieloną szczotką żyta, wykruszonego przy układaniu, leżał Kuba, dawał baczenie na inwentarz i uczył pacierza Witka – często pokrzykiwał na niego albo i zasie szturchał biczyskiem, bo chłopak mylił się i latał oczami po sadach.
– Bacz, coć rzekłem, bo to pacierz – upominał poważnie.
– Dyć baczę, Kuba, baczę.
– To czegój ślepiasz po sadach?
– Widzi mi się, co są jeszcze jabłka u Kłębów…
– Zjadłbyś! A sadziłeś je to, co? Powtórz „Wierzę”.
– Wyście też nie wywiedli kuropatwów, a wzieniście całe stado.
– Głupiś! Jabłka są Kłębowe, a ptaszki Panajezusowe, rozumiesz!
– Aleście je wzieni z dziedzicowego pola…
– I pole jest Panajezusowe. Hale, jaki mądrala, powtórz „Wierzę”.
Powtarzał prędko, bo go już kolana bolały od klęczenia, ale nie ścierpiał…
– Widzi mi się, co źróbka idzie w Michałową koniczynę! – krzyknął gotowy do biegnięcia.
– Nie bój się o źróbkę, a patrz pacierza…
Kończył wreszcie, ale już nie mógł wytrzymać, przysiadał na piętach, wykręcał się na wszystkie strony, a zoczywszy bandę wróbli na śliwkach, śmignął w nie grudką ziemi i spiesznie bił się w piersi.
– A ochfiarowanie to zjadłeś kiej ulęgałkę, co?
Powiedział