Blydskap: Mindfulness-wenke vir ’n vreugdevolle lewe. Johannes Bertus de Villiers
ek ander vriende later van die ervaring vertel, skel een op my omdat ek nie kwaad is nie. Ek is in ontkenning, sê hy, en moet ’n berader gaan spreek om met my ware gevoelens in kontak te kom. Dis pateties om teëspoed sommer net so gelate te aanvaar.
Maar ek dink nie daai vriend van my is reg nie. Vir my om kwaad te wees, sal niks uitrig nie. Dit sal beslis nie my motor terugbring nie.
Trouens, as ek verbitterd geraak het, sou dit juis ’n vorm van ontkenning gewees het – ontkenning van die kosbare aand wat ek agter die rug het, ontkenning van die liefde van vriende wat my gehelp het, ontkenning van die gedruis van die reënweer wat later die aand weer opgesteek en my in my huisie aan die slaap gesus het.
Ek kan eerlik sê ek wens nie dié aand uit my lewe weg nie.
Blydskap is deesdae nogal ’n groot bedryf. Die positiewe sielkunde, ’n beweging wat wetenskaplik probeer vasstel wat gelukkige mense van ongelukkiges onderskei, het net meer as 20 jaar gelede kop uitgesteek. Groot maatskappye en selfs internasionale finansiële instellings soos die Wêreld-Ekonomiese Forum bestee miljarde rande om werkers gelukkiger (en sodoende meer produktief) te maak. Elke jaar verskyn dosyne selfhelpboeke met “happy” in die titel.
En tog, soos wat ek borrels gehap het toe my oudkollega Marelize my gevra het waarom ek meestal vreugdevol is, is dit vir die meeste kenners verbasend moeilik om te sê wat presies blydskap regtig is.
Blydskap is nie dieselfde as lekkerkry nie. Jy kan op ’n seiljag in die Middellandse See sit, met supermodelle wat jou voete masseer en nogtans diep bedruk voel omdat die kaviaar vanoggend nie koud genoeg was nie en jou lewe so half sinloos voel. En dan sit jy eendag in die werk se kafeteria, eet ’n toebroodjie by ’n linoleumtafeltjie, jou lyf doodmoeg omdat jy die dae wegsloof om jou huisverband te betaal, en meteens word jy oorspoel deur ’n gevoel van algehele saligheid, asof jy presies is waar jy moet wees en alles oukei gaan uitwerk.
Trouens, mens kom blydskap verbasend dikwels teë op plekke waar die lewe allesbehalwe lekker is. Bosko het beslis nie ’n lekker tyd in die tronk gehad waar hulle hom ná sy skynteregstelling gemartel het nie, maar tog vertel hy dit was die gelukkigste dae van sy lewe. Atlete wat die Comrades voltooi en vroue wat aan babas die lewe skenk, vertel hulle is op daardie oomblik baie gelukkig – maar hoewel ek self nooit een van dié twee ervarings gaan hê nie, is ek redelik seker dis nie lekker nie.
Ek was selfs nogal gelukkig nadat my motor gesteel is.
So as blydskap nie lekkerkry is nie, wat is dit?
Mindfulness kan ons met die vraag help.
Dalk het jy al van mindfulness en meditasie gehoor, of selfs ’n kursus bygewoon waarin jy geleer is om jou asem dop te hou en jou aandag na die huidige oomblik terug te bring. Baie mense dink mindfulness beteken om aan die hier en nou aandag te gee, maar mindfulness is meer as dit. Mindfulness is ’n baie spesifieke tipe aandag: Dis om aan jou huidige omstandighede aandag te gee “sonder om te kies of te keur”.
As jy iemand op en af kyk en hulle in jou gedagtes oordeel, is jy nie eintlik mindful nie, jy sit net in jou eie gedagtes vas. Mindfulness is om met ’n oop gemoed jou volle aandag na die oomblik te bring en niks te begeer óf weg te wens nie. Meditasie is ’n tegniek waarmee mens mindfulness inoefen.
Eeue lank reeds skryf wysgere mindfulness voor vir mense wat meer blydskap in hul lewe wil vind; en deesdae doen al hoe meer sielkundiges en breinwetenskaplikes dieselfde ding.
Laat ek verduidelik hoekom.
Mindfulness het op die oog af nie ’n baie bevredigende definisie van blydskap nie, maar wat dit wel het, is ’n baie goeie definisie van ongelukkigheid.
Mediteerders noem ongelukkigheid “swaarkry”. Diegene wat van ou Indiese filosofie hou, noem dit soms “doekkha”, die woord vir swaarkry in die Indiese taal Pali. Swaarkry/doekkha, sê hulle, is die gevoel as jy jou eie lewe wegwens. In die ergste gevalle kan dit selfdoodgedagtes behels, maar dit hoef nie heeltemal so morbied te wees nie. Die meeste van ons het elke dag klein oomblikke waarin ons wens ons het eerder ’n ander lewe gehad. Jy sit in ’n verkeersknoop en jy wens met jou hele hart jy was nie daar nie. Jy baklei met jou eggenoot en jy smag na ’n ander lewe waar jy nie na dié geneul hoef te luister nie. Jy het ’n hoofpyn, ’n stukkende rekenaar, ’n kankerdiagnose, enigeen van ’n groot verskeidenheid vorme van teëspoed en jy dink by jouself: Kan dit nie net verby wees nie, kan hierdie stuk lewe nie net van my weggeneem word sodat ek daarvan kan vergeet en eerder ’n lewe kan hê waarin ek tuis voel nie?
Daardie gevoel is swaarkry.
En as swaarkry dan is om nie in jou eie lewe tuis te voel nie, dan is blydskap waarskynlik die teenoorgestelde. Blydskap is die gevoel as jy in jou eie vel en in die bestaande oomblik met al sy skete en kwale tuiskom. Blydskap is as jy besef: Hier kan ek wees, ek hoef nie hiervan weg te vlug nie.
Sedert Bosko byvoorbeeld 20 jaar gelede byna tereggestel is, benader hy elke dag, selfs die moeilikes, die verveliges en die pynlikes, as ’n gawe en wens hy niks meer weg nie. Hy is altyd dankbaar en hy is altyd vreugdevol.
Uiteraard is blydskap makliker as die lewe lekker is. As jou lewe glad verloop, voel mens daarin tuis, maar as die hond op die mat gepoef het en jou baas was ongeskik, dan is die lewe nie meer lekker nie en mens voel ongelukkig.
Kan ons ook leer om nie ons lewe weg te wens nie selfs indien dinge skeefloop?
Een ding waaroor ek nogal baie bly is, is dat ek nie ’n jong man was in ’n tyd toe jong mans oorlog toe gestuur is om daar aan flarde geskiet te word nie. Ek het in 1994 gematrikuleer en het diensplig en die Bosoorlog met ’n paar gelukkige jare gemis.
Dink maar aan die Tweede Wêreldoorlog. Dit was ’n tyd toe voetsoldate gereeld opdrag gekry het om te voet vyande met masjiengewere en kanonne te bestorm. As jy tydens dié oorlog ’n brief gekry het waarin die weermag jou oproep, het jy letterlik jou nooi of ouers gegroet asof jy hulle nooit weer gaan sien nie.
Tydens dié oorlog het ’n Amerikaanse mediese professor, Henry Beecher, ’n studie gedoen van soldate wat ernstig gewond is. “Ernstig” in dié konteks beteken wonde wat die soldate so lelik vermink het dat hulle nie verder kon veg nie. Party se vlees is deur skrapnel oopgeruk. Party het ’n oog of ’n stuk van ’n hand verloor. Die soort goed wat mens se hele lewe vorentoe permanent sou versuur.
Wat Beecher onder dié soldate gevind het, was in stryd met als wat hy oor trauma en pyn geweet het. Net 12 uur nadat hulle deur koeëls, bomme en skrapnel vermink is, het ’n kwart van die soldate (25%) vertel hulle voel slegs ligte pyn. Byna ’n derde (32%) het gesê hulle voel géén pyn nie. Altesame 75% van die gewonde soldate het gesê hulle het nie pynstillers nodig nie.
Ek weet nie van jou nie, maar as ek dink hoe ek soms kla oor ’n verstuite vinger of ’n stywe nek, is dit nogal verstommend dat driekwart van ’n groep mans wat so erg vermink is dat hulle huis toe gestuur moes word, vir pynstillers nee dankie gesê het.
’n Mens se eerste raaiskoot sou wees dat die jong mans almal in ’n skoktoestand was en dat hul lyf een of ander natuurlike pynstiller afgeskei het. Maar Beecher het opgelet hulle het pynvry gebly lank nadat enige natuurlike pynstiller uitgewerk sou wees. Iets anders was hier aan die gang.
Beecher het ’n radikale verklaring geformuleer: Elkeen van die soldate wat so pynloos met hul wonde saamgeleef het, was ouens wat danksy hul beserings huis toe kon gaan. Hul wonde het beteken daar was geen verdere kans dat hulle weer op Duitse of Japanse masjiengewere sou afstorm nie. Hul wonde was nie vir hulle iets wat hul lewe vorentoe sou bederf nie, maar iets wat hul lewe gered het. En omdat die wonde so welkom was, het hulle dit nie weggewens nie. Hulle wou dinge niks anders hê as om gewond te wees nie.
Dit is baie moeilik om pyn te voel oor iets wat jy verwelkom.