Blydskap: Mindfulness-wenke vir ’n vreugdevolle lewe. Johannes Bertus de Villiers
Mens kan nog iets uit Beecher se ondersoek aflei: Net soos wat blydskap nie dieselfde ding as lekkerkry is nie, is swaarkry nie dieselfde ding as pyn nie. Pyn is iets wat oor jou pad gaan kom of jy nou wil of nie. Maar swaarkry het iets te doen met hoe jy op daardie pyn reageer.
In ou Indië het hulle van pyn en swaarkry as twee pyle gepraat. Die eerste pyl tref jou as iets onaangenaams in jou lewe gebeur – jou motor word gesteel of ’n Duitser skiet jou met ’n Mauser in die skouer. Dis nie lekker nie en enige mens wat hul kop reg aangeskroef het, gaan dit probeer vermy. Maar ongelukkig is die lewe nou maar eenmaal so dat mens nooit hierdie eerste soort pyle heeltemal kan ontduik nie.
Dinge raak interessanter wanneer die tweede pyl ons tref. Dié pyl is die emosionele drama en stories wat ons skep nadat ons van die eerste pyl bewus geraak het. Dis die taal waarmee ons die eerste pyl wegwens. “My motor is gesteel, hoekom gebeur sulke goed altyd met my?!” “Die Duitsers het my geskiet, ek wens ek was eerder een van die ouens wat sonder wonde van die slagveld teruggekeer het!” Dié tweede pyl is iets wat wel onder ons beheer is en wat ons kan vermy. Dis hierdie tweede pyl, die gekla en geworstel oor ons lot, die wegwens van ons lewe, wat in mindfulness “swaarkry” genoem word. Daardie swaarkry is die teenoorgestelde van blydskap.
Die soldate in Beecher se studie het geen swaarkry oor hul wonde beleef nie, want hulle het nie daarteen geworstel nie. Hulle het nie die pyn weggewens nie, en die gevolg – so ongelooflik as wat dit op die oog af ook mag lyk – was dat dit hulle nie gepla het nie.
Die volgende eksperiment kan mens help om op ’n baie liggaamlike vlak tussen pyn en swaarkry te onderskei:
•Soek ongemak in jou lyf: Sit iewers waar dit stil is en kyk of jy ’n plek in jou lyf kan vind wat nie lekker voel nie. Dit hoef nie ’n oorlogswond of ’n kloppende migraine of iets te wees nie. Voel net deur jou lyf en kyk of daar iewers ’n deel is wat so ’n bietjie ongemaklik voel. Dalk is jou maag effens opgeblaas. Dalk is jou skouer effens gespanne. Dalk is daar ’n ligte pyn in jou tand. Kyk mooi totdat jy iets kry.
•Bekyk dit van naby: Maak jou oë toe en fokus al jou aandag op daardie ongemaklike kol. Fokus daarop asof jy dit deur ’n mikroskoop bekyk. Draai die mikroskoop al hoe skerper en skerper in. Raak nuuskierig oor wat jy sien. Waar presies is die grens tussen die plek wat seer is en die pynvrye dele? Is die pyn warm of koud? Is die pyn net in een plek gesetel of beweeg dit in jou lyf rond?
•Waaruit bestaan dit? As jy so aanhou kyk en jou verbeelde mikroskoop regtig skerp indraai, sal jy iets interessants oplet: Jy gaan sien pyn is feitlik nooit net een ding nie. Dit bestaan meestal uit ’n klomp sensasies wat op dieselfde plek saamkoek. Jou seer tand? Daar is waarskynlik ’n steekpyn diep in die tandvleis, ’n jeukerigheid aan die tandwortel, ’n brandende gevoel in die tand self. Als verskillende sensasies wat jy met jou halwe aandag onder die een etiket van tandpyn saamgevat het. Dieselfde geld vir jou gespanne skouer – daar is ’n spierspasmatjie in die skouergewrig, ’n harde drukking onder die vel, ’n moegheid in die been. Dis eintlik ’n hele allegaartjie van sensasies.
•Vind die weerstand: Nou – as jy nog met ons is – kyk of jy die mikroskoop selfs ’n bietjie skerper kan indraai. Wat sien jy? Uiteindelik gaan jy waarskynlik oplet een van die sensasies waaruit jou pyn bestaan, is ’n soort krampagtige spasma van die spiere rondom die pyn. Jy gaan oplet jy is subtiel besig om die spiere rondom die pyn vas te klem, byna asof jy die pyn wil wegdruk.
•Ontspan die weerstand: Kan jy nou jou aandag daar hou, en dan stadig daardie spierspasma laat ontspan? Kan jy ophou om die liggaamsdeel wat reeds in ongerief is nog verder ongemaklik te maak deur dit gespanne vas te klem? As jy die weerstand bewustelik versag, gaan jy voel dat die hele seerplek stadig ontspan, ’n gevoel van groter ruimte gaan in die ongemaklike liggaamsdeel ontstaan en die res van die pyn gaan ook effens versag.
Dié tegniek werk nie altyd nie, maar dit werk gereeld. Soms lê ek snags in my bed en laat my bewussyn amper soos ’n laserskandeerder my lyf op en af ondersoek vir ongemaklike plekke wat ek dan bewustelik ontspan. Dis ’n nuttige vaardigheid.
Jou pyn en jou swaarkry is nie dieselfde ding nie. Jou pyn is die ongemak iewers in jou lyf waaroor jy nie regstreeks beheer het nie. Jou swaarkry is die kramp rondom die pyn waarmee jy dit probeer wegstoot.
Die Japanse skrywer Haruki Murakami, ’n ywerige marathonatleet, het ook al dieselfde les geleer. Hoekom wens ons pyn in ons been weg as ons ’n spierspasma het, het hy gewonder, maar ons verwelkom dit as ons tydens ’n marathon ’n lekker brandgevoel in ons dye voel? Die pyn (oftewel die eerste pyl) is in albei gevalle dieselfde, maar in die een geval beleef ons swaarkry omdat ons ons daarteen verset, terwyl ons in die tweede geval vreugdevol is omdat ons dit verwelkom.
Murakami se gevolgtrekking: “Pyn is onvermydelik, maar swaarkry is opsioneel.”
BLYDSKAP IS HARDE WERK
In die 13de eeu het daar in die dorpie Assisi in die Italiaanse distrik Perugia ’n heilige man genaamd Franciskus gewoon. Dalk het jy al van Franciskus gehoor? Hy is een van die mees geliefde heiliges van die Katolieke Kerk.
Franciskus was daarvoor bekend dat hy graag die lewe vir homself moeilik gemaak het. Hoewel hy uit ’n ryk familie gekom het, het hy growwe lappe van streepsakmateriaal gedra wat sy vel stukkend gekrap het. Hy het in sowel die somer as die winter kaalvoet geloop. Hy het geweier om aan geld of vroue te raak.
Dit als klink maar na die tipiese dinge waarmee monnike in die Middeleeue die lewe vir hulself versuur het, maar Franciskus het dinge selfs verder geneem. Soms het hy sy klere afgepluk en kaalbas in dorings rondgerol. Hulle vertel wanneer hy halfpad deur ’n maaltyd besef het sy kos begin lekker proe, het hy ’n handvol as uit die naaste vuurherd gegryp en oor sy kos gestrooi voordat hy verder geëet het.
Hy klink maar na ’n droewige kêrel.
En tog beskou Katolieke Franciskus as een van die mees vreugdevolle mense wat ooit gelewe het. In sy leeftyd het mans en vroue van heinde en verre na Assisi gestroom om soos hy te leef. Hy het ’n orde van monnike en nonne gestig wat vandag nog bestaan. Franciskus is glo gereeld gesien waar hy van spontane vreugde in die strate dans. Soms het hy met voëltjies en ander diere geselsies aangeknoop.
Dis ’n week voor my besoek aan Bosko in Serwië. Ek staan voor die ingang van die klooster van die Susters van Versoening in Assisi. In ’n klein tuintjie tussen malvas en krismisrose staan ’n standbeeld van ’n dansende Franciskus. “Wees geseënd, Broeder Son en Suster Maan!” staan op ’n plaatjie by sy voete geskryf. Dis ’n aanhaling uit ’n liedjie wat Franciskus geskryf het.
Ek lui die klokkie en wag dat een van die nonne my inlaat.
Assisi is ’n rare plek. Dis op ’n berg in die platteland van Italië, sowat ’n uur se treinreis van Rome. Daar is iets ouwêrelds, byna misties in die lug. Als is van klip. Die smal Middeleeuse straatjies is met klippe geplavei. Die geboue is van gestapelde klippe gebou. Hier en daar sien mens vrome ou monnike met geplooide gesigte wat ook lyk of dit uit klip gebeitel is. Snags is die stegies doodstil.
Ek is in die stad om die antwoord op ’n vraag te kry: Hoe kan ’n ou wat die lewe vir homself so moeilik gemaak het, vandag as ’n ikoon van blydskap onthou word?
’n Non van die Susters van Versoening gaan met my daaroor gesels.
Twintig jaar gelede het Bente Wolf by die voorhek van die einste klooster gestaan waar ek my nou bevind. Sy het oomblikke vantevore van ’n toerbus afgeklim, papmoeg ná ’n rit al die pad van Denemarke aan die oorkant van Europa. Iewers langs die pad het sy ’n nare griep opgedoen. Sy moes gevoel het soos Franciskus nadat hy in dorings gerol en as geëet het.