Pluimprinse. Malene Breytenbach
Sladowski, 1907;
Dorpshuis, eienaar J. le Roux, 1908;
The Towers, eienaar G. Olivier, 1902 (gesloop) ;
Rus-in-Urbe, eienaar J.A. Foster, 1902;
Rykskraal, eienaar S.J. le Riche, 1906;
Courland House, eienaar C. Wolowsky, 1906.
Die argitek Charles Bullock, wat in 1909 dood is, word as een van die groot sandsteenargitekte bestempel.
Courland House is haar oupa en ouma se huis, waar haar ma grootgeword het. Sy droom nie verniet daarvan nie. Dit gee haar weer die buitewêreldse sensasies wat sy kry wanneer sy iets sommer weet, maar nie altyd weet hoekom sy dit weet nie. Dis ’n boodskap, ’n rigtingwyser.
Oupa Isaac kan seker nie meer lewe nie, maar dit is moontlik dat ouma Rebekah nog lewe. Sy was ’n hele entjie jonger as hy. Sy moet egter al baie oud wees. Dit val Olivia by dat sy ’n hele ruk gelede ’n artikel gelees het van argitekte wat oor die laaste twee eeue in Suid-Afrika gewerk het. Mense soos die beroemde Sir Herbert Baker. Charles Bullock is ook genoem, en Johannes Egbertus Vixseboxse. Dit moes in haar onderbewussyn vasgesteek het.
Durf sy soontoe gaan? Na Courland House? Sy gaan ten minste probeer. Dis op die oomblik vir haar ’n uitkoms en ’n toevlug, en baie jare is darem sedert haar ma se tragiese vlug verby.
Word sy geroep?
Olivia bel haar vriendin Amanda wat by Fair Lady werk en vertel haar van die aanval.
“En jy sê my nou eers?” roep Amanda geskok uit. “Dit het al eergisteraand gebeur. Jy kon hiernatoe gekom het …”
“Nee, ek wou nie weghardloop en arme Minnie net so los nie.”
“Ag nee. Kom slaap vannag hier. Minnie is tog seker oukei? Niemand sal haar wil beroof nie.”
Olivia sug. “Ek het so groot geskrik en is so bang daardie aanvaller kom terug dat ek net uit Kaapstad en Muizenberg wil wegvlug. Ek wil ook nie my vriende met my probleme belas nie. Dis beter dat ek heeltemal weggaan.”
“Maar waarheen wil jy gaan?”
“Ek het gedink aan my ouma op Oudtshoorn. Die een van wie ek jou vertel het. Ek ken haar nie, maar ek wonder nog al die jare oor haar. Sy was die sagte een van die twee oumense. My ma het altyd gesê haar pa het hulle almal gedomineer en hulle moes hom in alles gehoorsaam. Ek is seker sy sou nie my ma wou dood verklaar het nie. Ek gaan na haar toe en as sy my wegjaag, nouja, dan jaag sy my weg.”
Daar is ’n kort stilte voordat Amanda weer praat. “Gee jy nou jou werk en huis op, of is dit net ’n tydelike kuier?”
“Ek sal my huis net so verhuur, met Minnie daarby. Sy sal nie haar werk wil verloor nie. Die ekonomie trek swaar. Ek kan net nie nou met saktye en harde nuus cope nie. Ek moet eers afstand kry, en gesond word.”
“Ag shame, jy is werklik getraumatiseer. Ek sou ook uitgefreak het. Jy gaan nie weg voordat jy kom totsiens sê nie en dan behou jy kontak, of ek kom haal jou en gee jou ’n pak slae. Hoor jy my?”
Olivia glimlag, al trek haar gesig seer. “Ek sal jou van al my bewegings laat weet, my vriendin. Wanneer ek beter voel, kom ek terug. Maar op die oomblik kan ek skaars helder dink. Ek wil regtig net wegkom.”
2
Olivia ry met haar geel Mini Cooper deur die strate van Oudtshoorn. Die voorbereidings vir die jaarlikse Klein Karoo Nasionale Kunstefees is in volle gang. Daar is ’n brug oor ’n trae stroom wat die Grobbelaarsrivier genoem word en ’n tentdorp is opgerig langs die straat en die rivier. Voor ’n groot sandsteengebou met ’n toring, sien sy die naam CP Nel Museum. Dit is dié plek wat sy in haar droom gesien het. Daar waar die twee argitekte met mekaar gesels het.
Hier draai sy links in Baron van Rheedestraat. Hoewel daar moderne geboue tussenin is, kan sy sien dat baie van die ander geboue van sandsteen is, en die ou stoepe van huise en winkels is versier met krullerige smeeyster. Hier word die Victoriaanse en Eduardiaanse verlede nog bewaar en dit gee aan Oudtshoorn ’n uniekheid wat ander plattelandse dorpe in die Klein-Karoo kort.
Hoe verder sy in die straat afry, hoe meer sandsteengeboue is daar. Die pluimpaleise waarvan sy so baie gehoor en gelees het. Soos elegante bejaarde dames staan hulle daar, opgesmuk, met versierings en torings. In valletjies en kant, bepluim en gekorset. Sy sou dit prettig vind as sy nie so gespanne was nie.
Om en om ry sy sodat sy ’n geheelindruk kan kry. Een enorme pseudo-Tudor-paleis wat uitstaan tussen dorpsontwikkeling, winkels en vulstasies, heet Fosters Manor. Dit is ’n gastehuis. Ou weelde gekommersialiseer. Naderhand hou sy stil en vra ’n seningrige bruin man of hy weet waar Courland House is. Sy veronderstel die plaaslike inwoners ken die naam, en hy weet inderdaad. Hy beduie, terug oor die brug. “By Wesbank. Jan van Riebeeckstraat, doer bo. Dis nie ver van hier af nie.”
Olivia is nogal senuagtig. Watter soort ontvangs gaan sy kry indien haar ouma nog lewe? Sy was te bang om vooraf te laat weet sy kom. Dalk sou haar ouma weier om haar te sien. Sy móét haar ouma sien, of sy welkom is of nie.
Weer is sy oor die trae stroom met sy riete en besoedeling en ry teen die hoogte op na ’n paar kasarms wat agter hoë bome uitsteek. Die een heet Pinehurst, maar dis van die straatkant byna weggesteek deur ’n onooglike moderne aanbouing. Die volgende een is Stonehaven, ’n dubbelverdieping, in vele opsigte soos Pinehurst, ietwat vervalle, die tuin verwaarloos. Direk langsaan sien sy uiteindelik op ’n groot smeeysterhek met wit pilare waarvan die verf beskimmeld is, die naam Courland House. Die huis wat haar ouma as enigste kind geërf het en wat haar ma sou toegekom het as sy nie van haar familie vervreem was nie.
Olivia draai by die inrit in, klim uit en maak die groot hek oop. Dit tjierr-tjierr van roes en lanklaas olie kry. Sy hoop daar is nie kwaai honde nie. Sy ry deur en maak die hek weer agter haar toe. Nou kan sy die huis bekyk waar haar ma grootgeword het. Die huis wat sy op een en twintig verlaat het om weg te loop met ’n man wat haar ouers nie goedgekeur het nie.
Olivia staan verstom. Haar ma se beskrywing en die foto wat sy op die internet gesien het, het haar geensins voorberei op die enorme ou pluimpaleis wat sy voor haar sien opdoem nie. ’n Konfeksie van sandsteen, met ’n toring met krullerige smeeyster en ’n skewe weerhaan op die punt, twee gewels voor wat ook oordadig versier is, komvensters, en ’n stoep met smeeysterpilare en traliewerk. Die tuin met sy enorme palmbome en rose, struike en grasperk lyk oorgroei en oerwoudagtig. Die fontein voor die huis, met ’n vis wat in ’n dammetjie spuitspoeg, lyk oud en verweer.
Van ver af is dit baie indrukwekkend, maar van naby wys die ouderdom. Die ou dame het plooie en krake, sy is grys en geriatries. Maar sy is nog aristokraties en uitsonderlik. Die mense wat destyds ryk geword het uit die pluime van volstruise, wou regtig vir hulle huise bou wat soos goed uit feëverhale lyk.
Olivia sien niemand in die tuin nie, maar daar sit ’n grys kat op die stoep. Twee ander dwaal langs die fontein om die voëls wat kwetterend kom water drink en was, te bekruip. Sy staal haar vir wat gaan kom en klim die stoeptrappies. Dit is spookagtig stil, maar die grys kat miaau, staan op en kom vlei hom teen haar toe sy die koperklopper op die deur laat klapper. Sy buk en streel die kat, haar hart in haar keel. Nou gewaar sy oral katte in die tuin en op die stoep.
Net toe sy begin dink daar is niemand tuis nie, gaan die deur oop en staan daar ’n bejaarde vrou in uniform met ’n voorskoot aan.
“Middag, Nooi, ons koop niks vandag nie en die ounooi wil nie hê mense moet die huis kom bekyk nie.” Sy wil net die deur weer toemaak, toe Olivia haar keer.
“Nee, nee, ek koop en verkoop niks nie, ek kom … kuier.”
“Die ounooi gaan nie vandag mense wil sien nie; sy is olik.” Sy wil weer die deur toemaak, maar Olivia druk dit oop.
“Asseblief, ek is haar kleindogter, Olivia. As ek reg onthou, is jy Sarie Vanrooi, die huishoudster. Jou man is Abel, of hoe? My ma het my baie van julle vertel.”
Die vrou lyk eers verstom, kyk van die blou na die groen oog en terug. Toe gooi sy