God? Gesprekke oor die oorsprong en uiteinde van alles. George Claassen
haat en nyd, moord en doodslag, honger, koue, vrees, begeerte, verkragting, bloedige onderdrukking. Daarteenoor is daar altyd sagte oomblikke van medelye, deernis, vriendskap, liefde. Deurlopend bly die mens egter hoofsaaklik soek na iets groter as die self, iets buite die self. Michael Fox, die Amerikaanse akteur wat aan Parkinson se siekte ly, skryf in die tydskrif Good Housekeeping dat hy stoei met geloof en spiritualiteit, maar: “I think there’s a God and I know it’s not me. I practise a humility that presupposes there’s a power greater than myself.”
Dít is die deurlopende tema van die Bybel, die wete van die Ander, die Een wat groter en magtiger as jy is – die Een wat tegelyk die mens verhef tot net onderkant die engele, soos Dawid in Psalm 8 dig, maar terselfdertyd daardie mens deeglik bewus maak van die almag van God, soos Job begryp wanneer hy eindelik kan erken: nou het ek Uself gesien.
Die Ou Testament en sy skeppingsverhale word in baie ander ou geskrifte weerspieël, byvoorbeeld in die Assiriese Gilgamesj-epos, waarin veral die verhaal van Noag (Utnapishtim) herken word.
Maar in al daardie ou geskrifte, die Assiriese, Egiptiese, Asteekse, Griekse, Romeinse, noem maar op, waardevol soos hulle is (en veral waardevol as ’n weerspieëling van hul tyd en van die begeertes en behoeftes van die mense van daardie tyd) word daar ’n magdom gode aanbid waarvan nie een werklik by die mens belang het nie. En waarvan nie een, soos die Bybel, die liefde openbaar wat die lewende God vir die mens het nie. En dis op die skarnier van die liefde dat die deur tot die heerlikheid van die ewigheid soms, net soms, op ’n kier oopgemaak word.
Hoe verstaan jy Genesis se skeppingsverhale?
Genesis se skeppingsverhale boei my. “Toe God die mense geskep het, het Hy hulle gemaak as beeld van Homself” (Gen 5:2). Al weer die manlike oorheersingsbeeld, kla die feministe, en hulle wat swaar ly onder eiegeregtige mans. Maar so sien ek dit nie. Die “beeld van Homself” kan tog onmoontlik fisiek wees. Inteendeel. Myns insiens is dit die asem van God wat lewe gee: die skeppingsvonk van die kunstenaars, die digters, die beeldhouers; dit is die liefdesvonk, wat húlle aanvuur wat omgee vir ander; dit is die vonk van goedheid wat God van sy Beeld, sy Wese, ingestraal het in die mens. En wat aan die mens lewe in sy volheid gee.
Jesus, Seun van God, Persoon in die Drie-enige God, het fisiek méns geword, mán geword, saam met ander mans en vroue die Aarde bewandel, maar Hy sou nét goed wees, vol liefde en met die vermoë om te skep en te herskep. Sy volmaaktheid kan ek onmoontlik ewenaar, maar met sy lewe as voorbeeld, die Bybel as handboek, en gedring deur die liefde, kan ek probeer om ’n lewe te lei wat eerder skeppend en helend is as afbrekend en kwetsend. En dis moontlik, omdat die skeppingsvonk van God ook in my leef. Glo ek.
Vir ’n jonger geslag wat blootgestel word aan die jongste wetenskaplike bewyse en teorieë word geloof ’n uiters problematiese saak as daar aangedring word op die “feitelike waarheid” van die Genesis-skeppingsverhale. Hierdie planeet wat ons tuiste is, is immers meer as 60 miljoen jaar oud en die geskiedenis daarvan kan in die Suid-Afrikaanse gesteentes gelees word. Die Geologiese Vereniging van Suid-Afrika het ’n pragboek uitgegee oor die Suid-Afrikaanse fossielegeskiedenis – Life Etched in Stone – waarin die ontstaan van lewe, van die eerste varingblaartjie wat oopkrul tot by Homo erectus (die mens wat begin regop loop), gevind kan word.
Ek kan my op ’n manier vereenselwig met Genesis se verhaal van ’n sesdaagse ontstaantydperk, eenvoudig omdat God se tyd nie die méns se tyd is nie, maar op die keper beskou, is die Bybel se skeppingsverhaal dié van enige ander saga of epos waarin ’n primitiewe mensdom oplossings vir sy bestaan op Aarde probeer vind. Probeer dit met ’n wetenskaplike dissekteermessie blootlê en verklaar, en jy mis die bedoeling daarmee geheel en al.
Hef geloof ’n mens se rede en gesonde verstand op?
Hef wetenskaplike kennis my geloof op? Inteendeel. Ek skaar my by die oortuiging van Colin MacRae, die samesteller van Life Etched in Stone, wanneer hy in die voorwoord skryf: “. . . the concept of the slow evolution of man from an animal is highly controversial and disturbing to those who attest to the biblical record of the creation of the world and man. I believe, however, that the two concepts are reconcilable. The fossil record of evolution bears witness to a wonderfully complex divine plan.”
Ek het ’n asemrowende, byna geestelike, openbaring – ’n epifanie – ervaar toe ek by die Smithsonian Institute in Washington, D C, ’n “ruimtereis” onderneem het met Tom Hanks as kommentator. In ’n leunstoel, kop agteroor, het ek Jupiter op die horison sien opkom, en hier vlak langs my Saturnus met sy ringe, en doer anderkant Venus. En by die verwonderde kyk moes ek hoor dat daar buite ons sonnestelsel, anderkant die Melkweg, anderkant die Suiderkruis en Orion, minstens nog tienduisend sonnestelsels lê. Te ver vir selfs die magtige Hubble-teleskoop om hulle digitaal te bereik of te voorspel. Vir my was dit ’n geloofsbevestigende ervaring: hoe onbegryplik gróót is die God in Wie ek glo en my vertroue stel!
Ek het ’n goeie mate van verstand én gesonde verstand van my ouers geërf, is effe minder logies as my pa, beslis meer as my ma, maar my gawes en my opvoeding neig weg van die wetenskaplike. My agtergrond en opleiding is literêr; van my mees geliefde leesstof is die poësie. Vol binnepret lees ek hoedat die Amerikaanse digter Billy Collins kaalvoet oor die Atlantiese Oseaan loop terwyl visse oopmond na sy voetsole staar. Gesonde verstand kan dit maklik afmaak as onsin, maar dit neem niks weg van die waarheid daarvan binne die gedig nie. Die wêreld van die poësie skep ’n ánder werklikheid. Ek gebruik die poësie as metaforiese voorbeeld, maar hiermee wil ek sê dat ’n mens nie alles “redelik” kan en hoef te verklaar nie, en dat my gesonde verstand nie afbreuk doen aan my geloof nie.
Hoe verstaan jy Jesus se woorde in Joh 14:6: “Ek is die weg en die waarheid en die lewe. Niemand kom na die Vader toe behalwe deur My nie”?
Ek is eerlik, Frits, hierdie teks was lank vir my ’n tameletjie. Die mistieke Johannes met sy baie metafore is nie altyd maklik te begryp nie. Ek het die teks maar altyd op sigwaarde geneem totdat dit eendag deur ’n Christen-kennis gebruik is om Moslems en ander “ongekerstendes” aan die verderf toe te vertrou. Toe moes ek opnuut nadink oor hierdie teks en die tradisionele eksegese daarvan.
Self leef ek in die geborge kring van die liefde van God en van die genade van Jesus die Christus. Watter reg kan ek dan moontlik hê om met hierdie teks dieselfde genade aan ander te ontsê? Dit is my oortuiging dat Jesus vir die ganse mensdom gesterf het – so groot is die liefde van God vir die mens wat Hy geskep het. En ek glo dat ons daardie liefde en genade net so min kan begryp as die feit van die tienduisend sonnestelsels wat steeds buite ons bereik bly.
Was ek meer teologie-geletterd, kon ek moontlik wat ek met my hart aanvoel op ’n vaste teologiese grondslag plaas. Na aanleiding van ’n gedagte wat Richard Rohr, die Amerikaanse geestelike, geopper het, sal ek probeer verduidelik wat vir my uit hierdie teks te voorskyn kom. Dit dui nie daarop dat jy Christen-gelowige moet wees om die saligheid te erf wat daar in Jesus se dood opgesluit is nie. Hy het vir die ganse mensdom gesterf, nie net vir ’n handjievol Christene nie. Nee, hierdie teks in Johannes dui eerder op die selferkende Eenheid wat Christus is: Ek is die weg en die waarheid en die lewe. Niemand kom by die Vader uit behalwe deur My nie . . . Sonder om daardie eenheid van weg, waarheid en lewe te bereik, waarvan Hy die verpersoonliking is, is dit vir die mens moeilik om een met die Vader te word. En die God wat ek deur Jesus, sy Seun, Vader noem, is die Enigste, die Almagtige. Slegs deur die lewensweg te volg waarvan Jesus se selflose weg die voorbeeld is, in waarheid en met integriteit, en ten volle bewus van die kosbaarheid van die lewe en die volle benutting daarvan, is eenheid met die Almagtige moontlik. Vir my is Jesus die weg en die waarheid en die lewe. Ander gelowiges mag ’n ander pad na God volg, mits dit die pad van integriteit en die lewe in al sy volheid behels.
As die éénheid van Jesus sentraal gestel word, word daardie eenheid die saak onder bespreking, en verval die problematiese aspek van die teks.
Nico Koopman het êrens geskryf: “Sonder die opstanding van Jesus uit die dood is die lewe hel.” Jou kommentaar?
As Nico met dié opmerking bedoel dat die opstanding van Jesus die Christelike geloof ten grondslag lê, dat sy opstanding vir die Christen-gelowige in die lewe én in die dood die hele verskil maak, stem ek met hom saam. Sonder die opstanding het Jesus se maagdelike geboorte, sy lewe van