Terug na Eden. Ena Murray
nog nooit iemand naby haar kind toelaat nie. Selfs Isabé het selde die voorreg gehad om vir ’n halfuur na die kleintjie om te sien, ten spyte van die feit dat sy ’n opgeleide verpleegsuster is. Bewonderenswaardige toewyding – maar intussen is sy gestroop van haar jeug en lewensvreugde. Hoe hou Janneman dit uit? kom die vraag vir die hoeveelste keer by San-Marié op, net om vir die hoeveelste keer streng onderdruk te word. Dis met ’n tikkie skuldgevoel in die hart dat sy nader stap en Hantie soen. Maar wat sy sê, bedoel sy opreg.
“Hantie, ek wil hê jy moet weet ek dink aan jou in dié tyd, en dat ek vir jou en klein Helgard sal bid.”
Hantie knik. Sy is so suf dat sy kwalik meer ’n emosie kan voel. “Dankie, San-Marié. Ja, ek en my kind gaan gebede nodig hê.”
Ek en my kind … Sy praat altyd so. Nooit “ons kind” nie. Dis altyd “my kind”.
Ten spyte van die jammerte in die hart verstyf die besoekster se gesig effens. Sy wens sy kan ’n slag hierdie vrou aan die skouers gryp en deeglik skud.
“En Janneman natuurlik ook,” sê sy doelbewus. “Wanneer ry julle? Môreoggend? Ek wil juis vir oom Helgard gaan sê hy moet maar op my nommer druk as …”
“Janneman gaan nie saam nie. Isabé vergesel my. Ja, ons ry môreoggend.”
“Maar … hoekom gaan hy nie saam nie? Ek kan mos maar vir oom Helgard met die voerdery kom help as hy vasbrand.”
“Ag, dis nie net oor die droogte nie. Wat sal hy tog heeltyd in die Kaap maak? Hy sal net in die pad voel. Hy kan maar later kom wanneer die operasie verby is.”
“O”. San-Marié groet vinnig, stap uit, ’n diep frons op haar andersins vrolike gelaat. Hoe kan ’n vrou se man in die pad wees wanneer julle die grootste krisis en vuurproef van jul lewe ondervind? Hantie, jy is ’n gek …
“Jou bier gaan laf word as jy langer so fronsend daarna kyk.”
Sy kyk op, sê reguit: “Hantie sê jy gaan nie saam nie. As dit oor die boerdery is … Ek sal oom Helgard kom help tot jy terug is.”
Hy skud sy kop, die oë versluier. “Dankie, maar ek sal maar later gaan, indien nodig. Wat sal ek tog nou daar gaan maak? Eintlik net in die pad wees.”
“Is dit soos jy voel – of is dit vir jou voorgesê?”
Hy frons liggies en antwoord ontwykend: “Maak dit eintlik saak?”
Haar bierglas word hard neergesit en vir die eerste keer sien hy San-Marié kwaad.
“Jy weet, Janneman Retief, soms wonder ek …” Sy sluk ongeoorloofde woorde terug, maar bars dan weer los: “Soms wonder ek wat jy eintlik is – ’n gek of ’n engel.”
“Op dees aarde!” Janneman lyk eerlik verbaas. Hy ken haar nie só nie. “Gek kan ek verstaan, maar waar jy ’n engel in my sien …”
“Nee, jy is reg. Engele vlieg in die hemel rond, loop nie met nommer tien plat pote op die aarde rond nie. Dan is jy ’n gek.”
“San-Marié?”
“Jy maak my soms siek. Amper net so siek as wat Hantie my maak.” Sy sien die onmiddellike verstywing van sy gesig en sê bot: “Goed. Ek het gewaag om jou volmaakte vrou te kritiseer, en nou is jy kwaad. Maar ek sê jou eerlik, ek begin moeg raak daarvoor om julle jammer te kry. Ek begin my nou vervies.”
“Mag ek weet waaroor hierdie tirade gaan? Vir wie is jy kwaad en hoekom?”
Juis die feit dat sy nie kan verduidelik nie, maak haar net meer ontsteld. O, soms is sy lus en skud hóm ook tot sy tande kletter! Die stommerik, kan hy nie sien hoe moeilik hy dit vir háár ook maak nie? Sy spring op, die bier vergete.
“Dit sal nie help om met jou te praat nie. Niemand is so blind soos hy wat hom blind wíl hou nie. Maar jy vergeet een ding: Tyd staan nie stil nie. Elke dag wat verbyrol, is … verby.”
Hy is totaal verdwaas. Hy sou nie kon glo die altyd vrolike, soms amper ligsinnige San-Marié kan so ernstig raak nie. En waarop sou sy sinspeel?
“En op twintig weet jy alles van tyd wat verbyrol af,” probeer hy liggies skerts, maar sy oë beskou haar ernstig.
“En jý het op sewe-en-twintig nog nie hierdie groot feit van die lewe ontdek nie!” kap sy terug.
Nou sit hy ook sy bier neer, kyk die ontstoke patroontjie voor hom verward aan.
“As jy my net kan sê waaroor ons nou eintlik gesels, kan ek dalk saampraat, maar …”
“O, gaan bars.” Sy swaai weg, vorder ’n tree, kom tot stilstand en draai teësinnig terug. “Ek het hierheen gekom om vir jou en Hantie die beste toe te wens, en nou … gaan staan en baklei ek. Ek is jammer. Vergeet wat ek gesê het. Ek moet nou gaan. Tot siens.”
“Wag eers.” Hy spring op. “Wag eers, San-Marié. Ek wil graag hoor wat jy …”
Maar sy steur haar nie aan sy woorde nie, stap vinnig die stoep af na haar perd toe en die manier waarop sy so te sê van Paradys se werf af wegjaag, vertel hom dat sy steeds ontstoke is. Hy gee ’n ligte suggie en draai terug na sy bier, grinnik effens terwyl hy oor die rand van die glas in die verskiet staar. San-Marié hoef hom niks te kom vertel van dae wat verbyrol nie. Dae, weke, maande, jare … vier jare het al vir hom verbygerol, leë, frustrerende, nuttelose jare in baie opsigte. As hy dink aan die jare wat voorlê, kan hy hom dit nie anders voorstel nie. Net nog meer frustrasie, eensaamheid, nutteloosheid. En hy kan niks daaraan doen nie. Niks – want hy het homself vier jaar gelede in ’n web vasgespin waaruit hy nooit weer sal kan ontsnap nie, altans op geen eerbare wyse nie. Maar is daar dan geen beloning vir die man wat eerbaar probeer leef nie? wonder hy met ’n bitterheid in hom.
Hy is reeds in die bed toe Hantie daardie aand soos gewoonlik ná hom kom inkruip.
“Slaap hy?”
“Ja.”
Hulle lê langs mekaar, soos gewoonlik, elkeen op sy kant van die bed. Dit word stil. Hy onderdruk die begeerte om na haar te draai, haar teen hom vas te trek. Hy is al te dikwels in die verlede met flou verskonings weggedruk. Hy draai sy kop stadig, kyk net na haar, sien wat San-Marié se oë vandag gesien het. Sy arme Hantie! Sy is besig om te vergaan onder ’n te swaar vrag.
“Hantie …”
Versigtig strek hy ’n hand na haar uit. “Ek sal saamgaan as jy wil hê ek moet saamgaan, as jy my nodig het.”
Haar oë bly strak voor haar kyk. “Nee. Ek sal hierdie ding self deursien. Dis nie nodig dat jy …”
“Maar ek wil jou bystaan. Ek wil nie hê jy moet alleen hierdeur gaan nie.”
Maar die kop skud weer. “Dit is my verantwoordelikheid hierdie.”
“Toe ek die dag met jou getrou het, het ek dit ook mý verantwoordelikheid gemaak. Maar jy het my nog al die jare uitgesluit waar dit klein Helgard aangaan. Hy was nog net altyd jóú kind. Jy het nog nooit toegelaat dat hy ook mý kind word nie, óns kind. Ook nou weer. Jý gaan, ek moet bly.” Hy sien haar kop sywaarts op die kussing draai, weg van hom, en skielik lê San-Marié se woorde op sy lippe: “Tyd staan nie stil nie, my vrou. Elke dag wat verbyrol, is verby. So is vier jaar al verby. Wanneer gaan daar ’n keerpunt kom? Gaan daar ooit ’n keerpunt kom?”
Die kop draai terug, die oë soek syne, die maer gesiggie bleek, gespanne. “Die keerpunt is op ons, Janneman. Ek weet ons kan nie so aangaan nie, maar dis nie meer lank nie. Hou nog ’n rukkie uit, asseblief … ’n klein rukkie.”
Hy verbleek ook merkbaar, te bang om te vra wat sy presies met daardie woorde bedoel. Dan is dit sy wat haar skielik teen hom vaswerp, hom krampagtig vashou, skor met traannat lippe styf teen sy nek fluister: “Moenie ons vergeet nie, Janneman!”
Hy vou sy arms om haar, druk haar styf vas. “Hoe sal ek julle dan vergeet? Julle is myne.”
Hy sê hierdie woorde omdat hy dit so graag wil glo, hoewel hy