Bloedgrond. Malene Breytenbach
is karig gemeubileer met nuwe rottangstoele, ’n tafel en gevlegte grasmatte. Daar is ’n groot splinternuwe televisie en ’n vuur knetter in die kaggel. Aan die mure is niks nie, behalwe ’n gemonteerde Swazi-skild en -assegaai. Dit val Erin op dat daar teen een muur ’n groot boekrak is, en sy gaan kyk eers wat Andrew lees. Sy is verbaas om die verskeidenheid te sien. Daar’s boeke oor Zimbabwe: Selous Scouts: Top Secret War, The Struggle for Zimbabwe, Staying Alive deur Ron Reid-Daly, The Last Days of White Rhodesia, The Past is Another Country. Daar is ook ander boeke met ’n militêre tema – The Silent War, Terroris, The Boer War, Methods of Barbarism, Ingrid Winterbach se Niggie – en verskeie speurverhale, Ian McEwan en Deon Meyer, André P. Brink en Etienne van Heerden, Wilbur Smith en John le Carré. Sy sien cowboy-boeke ook. Op een rak is koerante netjies opgestapel en langs dit is tydskrifte ook netjies, presies haaks gepak – Landbouweekblad, Soldier of Fortune, selfs eksemplare van De Kat.
“Jy lees baie,” merk sy op, en wil verder kyk, maar hy staan skynbaar en wag dat sy moet klaarkry.
“Ja, ek lees graag, veral speurverhale,” sê Andrew. “Het julle lus vir bier, of moet ek vir julle tee maak?”
“Bier is die minste moeite, dankie,” sê Erin, en die nuwe stoel met ’n skoon bruin kussing kraak toe sy daarop gaan sit.
Andrew vra nie vir die mans wat hulle verkies nie, maar verdwyn by ’n deur uit en kom byna onmiddellik terug met ’n six-pack Black Labels, wat hy uitdeel.
“Ek kry vir jou ’n glas,” sê hy vir Erin.
“Nie vir my nie. Ek drink sommer uit die blik. Dankie.”
Die bier is só koud dat Erin dit eers op die tafeltjie langs haar neersit nadat sy ’n groot sluk geneem het. Om dit in die winter vas te hou, laat dit voel asof haar vingers afvries. Waarom het sy tog vir bier gevra?
“Ons het kom kuier omdat ek jou weer wou sien, Andrew,” sê sy. “Ek wou ook vir Ferdie die plaas wys. Hy gaan Bob en Sylvia help met die grondeise.”
Andrew kyk reguit na haar en sy kry die vreemdste gewaarwording. Sy wil van hom hou omdat hy James se oorlewende broer is en sy baie lief was vir James, maar haar instink vertel haar dat sy lugtig moet wees vir Andrew. Sy is tegelykertyd aangetrek – weens die fisieke ooreenkoms met James – en afgestoot. Dit is onmoontlik vir haar om neutraal te staan teenoor die man.
“Dit is glo Ngafane Malaza wat die grondeis teen Annendale en ’n deel van Misty namens die Malaza-clan instel,” sê sy.
“Ja, die bliksem,” reageer Andrew. “Ek het hom weggejaag toe hy hier kom rondsnuffel. Ek het gedreig om my honde op hom te sit.”
“Dit is nie ’n slim benadering in die huidige politieke klimaat nie,” betig Erin. “Wegjaag en dreig gaan jou nêrens bring nie, Andrew.”
Andrew kyk haar so verontwaardig aan dat sy haar vererg.
“Hy maak asof hy vir sy familie kom kuier, maar hy loop hier om die huis en daar by die ou huis rond,” sê hy bars. “Eintlik oortree hy doodgewoon.”
Daar is ’n kort ongemaklike stilte.
“Ek hoor jy is ’n oud-recce,” sê Ferdie. “Hoe lank was jy in die weermag?”
“Lank. Ek was eers in die Rhodesian Light Infantry. Ons het mos van Zimbabwe gekom. My pa het daar geboer, toe moet hy in die oorlog veg en ek ook. Dit het geëindig kort nadat ek opgeroep is. Daarna, van 1981 tot 2008, was ek in die Suid-Afrikaanse Weermag, tot ek uiteindelik besef het ek hoort nie in ’n weermag vol fokken MK’s nie en die oorlog waarvoor ek opgelei is, is verby. Toe bedank ek. Maar nou is daar ’n ander soort oorlog aan die gang, en dit gaan oor grond. Julle weet almal wat ná onafhanklikheid in Zimbabwe gebeur het. Eers het Mugabe beloftes van versoening gemaak, maar alles het agteruitgegaan. Toe begin die gulsige bliksems die wit boere van hulle plase afjaag en sommer intrek, alles verwoes en beset. Dit sal nog hier ook gebeur.”
Erin skud haar kop. “Nee, dit sal nie. Hier word vergoeding betaal. ’n Hele paar boere het reeds verkoop en goeie betaling gekry. Toe jou ouers in die tagtigerjare weg is uit Zimbabwe, kon jou pa ook nog julle grond verkoop.”
Andrew glimlag suur. “O ja. Vir next to nothing. My pa moes maar hoed in die hand vir die familie kom vra vir werk, en kyk wat het hy oorgekom. As ek nie daardie tyd op die grens was nie …” Hy bly stil.
Erin kry hom meteens jammer. “Dis ’n genade dat jy ontkom het. Dit was só ’n ongelooflike tragedie. Ek dink ek het nou nog nie van daardie skok herstel nie. Vandag is ek vir die eerste keer ná al die jare weer op dié plaas. Ek kon net nie hierheen kom nie.”
Hy kyk skewekop na haar. Sy verbeel haar sy oë versag effens.
“Suid-Afrika kan nie bekostig om dieselfde paadjie te loop as Zimbabwe nie,” sê Andrew. “Die helfte van die mense van Zimbabwe het al uitgewyk na Suid-Afrika, maar hier is die bevolking soveel groter. Hier is veertigduisend boere wat kos vir meer as veertig miljoen mense op omtrent twaalf persent van die grond produseer. Ek kan net sien hoe die kak gaan spat as dié boere se grond onteien word.”
Erin sit doodstil. Hy bly hamer op die Zimbabwe-situasie. Ferdie sit hom onderlangs en bekyk. Sy wonder wat dink hy van Andrew met sy ooglopende woede.
Mac verander die onderwerp. “Daar is van ons drade afgebreek en gesteel aan die suidekant van die dam, Andrew. Die seuns het dit gesien toe hulle daar gery het. Ek vermis ’n kalf. Die veediefstal neem deesdae so toe, ’n mens staan verstom.”
“Ek sal net hierna gaan kyk wat daar aangaan,” belowe Andrew. “Nog bier vir enigiemand?” Almal sê nee dankie.
Hy en Mac praat plaassake en toe dit klaar is, staan almal op om te loop. Andrew loop saam met hulle uit.
“Dankie dat jy kom kuier het, al is dit vir jou moeilik om na hierdie plaas kom,” sê hy vir Erin.
“Ag, Andrew, dis seker hoog tyd dat ek my spoke agter my sit. Dankie vir die bier.”
“Jy is enige tyd welkom.”
Hy vergesel hulle na hul voertuig, waar hy galant vir Erin die deur oopmaak.
“Wat dink jy van Andrew?” vra Erin vir Ferdie toe hulle wegry.
“Hy is onvergenoegd. Hard, taai, kwaad. Hy lyk na wat hy is – ’n recce. Kragdadig, die soort ou wat ander ouens sal rondjaag en hulle swaar pakke laat dra. Hy sal vloek en skel, maar hy sal later met die manne saamdrink en dit goed wegsit. Hy sal ander ouens goed moer in kroeggevegte. Wat dink jý van hom? Vroumense het mos ’n ekstra sintuig.”
Sy sit eers met haar hand oor haar mond en dink. “Hy is ’n aantreklike man, maar daar is iets genadeloos omtrent hom. Tog kry ek hom jammer. Miskien dink ek net aan die moord op sy gesin. Ons het tog almal ons kwesbaarheid wat ons vir die wêreld wegsteek.” En tans worstel ek verbete om my eie weg te steek, dink sy wrang.
“Ek dink deur macho te wees, probeer hy die wêreld hanteer wat hom al soveel slae toegedien het,” meen Ferdie.
“Het jy gesien hoeveel boeke hy het?”
“Ja, die man is nie ’n aap nie. Ek dink nie mens moet net na daardie macho-voorkoms kyk en dink hy lewe bloot fisiek nie. Hy lyk vir my intelligent.”
Dit is die langste gesprek wat hulle nog gehad het sedert hulle in Matotoland aangekom het, dink Erin suur. Ná middagete sal hulle terugry Pretoria toe, weer in gespanne stilte, die hele lange pad. Sy sal teruggeneem word na haar huis en Ferdie sal vertrek na sy hotel. Hul onderskeie lewens. Dan gaan sy die skeisaak aanhangig maak.
Sy wens die naweek is al verby.
6
Andrew staan agter sy hek en kyk na die stof wat die voertuie agterlaat. As daar nou een man is wat hom die wetter in maak nog voordat hy sy bek oopgemaak het, is dit daardie dienspligontduiker Mac MacFarlane, die kastig “briljante” dokter, soos sy ma altyd spog. Van jongs af het hy natuurlik alles gekry wat hy wou hê, enigste seun, ouers welvarend. Hy kan nie verstaan