Helene De Kock Omnibus 10. Helene de Kock
lui ’n stilte tussen hulle in, waarin Eugene haar opnuut met hart en verstand waardeer. Sy is werklik so geheel anders as wat hy aanvanklik gedink het, en veral hierdie gesprek het ’n nuwe openlikheid tussen hulle ingelui. Hy verstout hom om dit te sê.
“Lilette … toe jy destyds hier kom skoolhou het, het ek my aanvanklik misgis met jou. Jy was ’n vlindertjie, onskuldig en oulik, maar nietemin woes fladderend.”
Sy gee ’n klein laggie. “Ja, ek was werklik ’n enfant terrible, was ek nie!”
“Wat het jou laat verander?” vra hy reguit, en met die niksvermoedende onnadenkendheid van ’n man.
“Ag, jy weet, ná my ouers se skielike dood het die gebrek aan hul liefde en leiding, plus die enorme hoeveelheid geld wat hulle aan my nagelaat het, my totaal ontwrig. Ek het my verbeel dat almal my móét liefhê, soos hulle my liefgehad het, al doen ek ook wát. Nou ja, ek stel dit ook nou erg, maar dis waarop dit neergekom het. En toe skiet ek vir ’n onderwyspos hier naby Marcel, wat werklik my enigste familielid is, al is dit ook verlangs. En ek kuier baie by hom op Damplaas … Ek moet sê, ek was nie voorbereid vir die kentering wat julle Damplaasmense in my sou teweegbring nie. Jul liefdevolle samehorigheid het my laat smag na julle …”
“Samehorigheid?” vra Eugene, ’n eksplosiewe ondertoon in sy stem. “Laat ek jou vertel, ek wou Peet behoorlik verwúrg in daardie stadium!”
“O, ek wéét. Dit was duidelik vir almal wat wou kyk en sien. Maar daar was so ’n atmosfeer van liefde en toegeneentheid. En daar was jy. Jy was so seer van binne en so verward, nes ek toe was. Dit was seker maar dit wat my na jou getrek het.”
Eugene plaas ’n speelse hand onder haar ken. “En om te dink dat ek nogal gehoop het dat dit my manlikheid is wat jy so onweerstaanbaar vind!”
“Wél …” trek sy haar fyn gesiggie op ’n plooi, “dit mag ook wees, maar ek het nogal meer weerstand as wat jy vermoed!”
“Dit wil so lyk,” sê hy in alle erns. “Maar Lilette, ek móét weet of jy hier sal wees as ek terugkom. Jy beteken vir my baie.”
Maar nie alles nie, dink sy, nog nie alles nie. “Goed,” sê sy weer eens. “Goed, Gene, ek sal hier wees.”
Hy kyk ingedagte na haar. “Hennie Smit sal ook hier wees,” sê hy sag.
“Hennie is ’n baie gawe vriend,” sê sy luiters, en dink: miskien die enigste hier wat alles vir my veil het.
“Jy maak dit vir my baie moeilik, Lilette,” sê Eugene met ’n halwe glimlag, en sy hand skuif besitlik om haar ken oor die kant van haar gesig, vou dit met sy sterk vingers toe. Toe soen hy haar sag. “Baie, baie moeilik,” sê hy weer.
“Nie so moeilik soos wat jy dit vir my maak nie,” sê sy doodkalm.
Dis asof daar met hierdie woorde ’n nugter noot in die gesprek insluip, en voordat hy nog aan ’n paslike antwoord kan dink, vra sy: “Wanneer vertrek jy?”
“Nes ek klaar geplant het. Oor drie weke of so.”
Hulle ry terug na die yl stippelliggies van die dorp, en voor die koshuis soen hy haar swygend goeienag, leun oor om die deur vir haar oop te maak en wag totdat sy in die geel lig van die stoep tree en omdraai om te waai, voordat hy sag wegtrek.
Vir die eerste maal, dink hy op pad plaas toe, is daar ’n werklike verstandhouding tussen ons, noudat ek gaan vertrek. Nou is ek ook nie meer seker of ek hierdie besoek aan Leiden in jeugdige oormoed of in goeie geloof aanpak nie. Oormoed brand so maklik uit. Nee, ek hoop regtig, en ek wil graag glo dat ek iewers daar ver sal vind wat ek soek …
In die dae wat volg, werk Eugene en Sagrys, een van Paulus en Selina se kinders saam met wie hy grootgeword het, soos besetenes om die planters reggemaak te kry. Van smôrens vroeg tot saans watter tyd swoeg hulle aan die plaasgereedskap wat maar altyd lol om ’n skeet te hê, en menige maal spreek die haastige Eugene die vurige wens uit dat Peet – die presiese perfeksionis wat altyd sy pa se implemente so mooi in stand gehou het – sommer uit die niet sal verskyn om hom te help. Sagrys skud maar net kop en help plan maak vir die tyd dat Eugene nie daar sal wees nie. Dis hy wat Eugene daaraan herinner dat Marcel gesê sal moet word om die koring te bespuit sodra dit kuithoogte is. En dag vir dag hou Eugene die weer dop in die onuitgesproke wens dat die winterkoue tog vroeg mag kom vanjaar, want dis bekend dat koring wat in koue geplant word, ’n goeie oes omtrent waarborg.
’n Paar maal ry Lilette ook uit Damplaas toe om ’n paar uur lank by hulle te sit en gesels en, op Selina se aandrang, vir hulle koekies en koffie aan te dra. Eenkeer ry sy selfs saam met Hennie Smit uit plaas toe en steur haar net mooi niks aan Eugene se betrokke gesig toe hy merk wie by haar is nie. Sy soen hom openlik voor Hennie toe hulle weer vertrek, en toe hy haar agterna daaroor wil kapittel, herinner sy hom ewe soetjies daaraan dat hy in der waarheid geen seggenskap oor haar het nie. Tog is dit asof Eugene en Lilette mekaar sedert die aand van hul gesprek verstaan, en ongestipuleerd is daar ’n band tussen hulle wat nie ontken kan word nie. Dis asof Eugene vir die eerste maal daarvan bewus raak dat iets van hierdie meisie hom tóg aankleef – miskien is dit haar heerlike, praktiese optimisme; dalk haar warm, ontvanklike gees, of haar fyn vroulikheid, wat hom glad nie onaangeraak laat nie. Sal hy nie maar bly nie? wonder hy een aand toe hy doodmoeg die rus van sy bed opsoek. Bly en gou met haar trou … haar syne maak en hom toesluit vir enige roep van buite af. Of hoor ’n mens buitendien maar op ’n gegewe dag daardie roep en moet jy soos ’n trekvoël noodgedwonge saam met die seisoen vertrek? Maar voordat die beswyming van die slaap hom opeis, weet hy in een helder oomblik: hy het die roep klaar gehoor, en die drang om te gaan, los hom vir geen oomblik nie.
In die week daarop is daar ’n siedende bedrywigheid op Damplaas, want die eerste ryp het gekom en voordat die aarde kliphard is, moet daar geplant word. Die lande is reeds skoongemaak, en Eugene slaak ’n yslike sug van verligting toe hy en Sagrys en nog ’n paar ander met die waens vol saad en kunsmis lande toe kan gaan. Maar net toe alles klopdisselboom wil gaan, raak die kunsmisstrooier agter en hou die ploeëry op, en Sagrys kom rapporteer dat daar rye en rye waens op die dorp staan. Die koöperasiemense doen hul bes, maar dit sal nog ’n ruk duur voordat die Damplaaswaens aan die beurt kom. Dit kos Eugene die uiterste wilsinspanning om nie sy hoed op die grond neer te gooi en soos ’n kind daarop te trippel nie. Daar is soveel werk, en hy is só haastig. Eindelik daag die kunsmis ook op en kan hy op die groot vierwieltrekker spring en met Sagrys en nog een op die planter, die eintlike werk begin. Hy kan ween van dankbaarheid toe Marcel ook na ’n paar dae opdaag en hom bedaard verwittig dat hy kom help het. Met Marcel op die ander trekker gaan dit voor die wind. En met nog ’n paar hande wat kom help semels strooi teen miswurm, staan die werk einde se kant toe. Toe die plantery op Damplaas se uitgestrekte landerye eindelik voltooi is, is Eugene stram van moegheid en hy slaap een hele dag byna om. Daarna sak daar ’n rus oor Damplaas toe. Niks kan nou meer gedoen word nie, behalwe om te wag dat die goeie aarde weer moet gee. Nou kan hy maar met ’n geruste hart vertrek.
Hy ry een naweek stil-stil Johannesburg toe en koop vir hom ’n stel klere wat sal pas by die klimaat in Leiden in die somertyd daar. Vir die wis en die onwis koop hy ook ’n paar warm truie en langbroeke, en op aandrang van ’n wyse winkeljuffer ook ’n parka. Met die Hollandse weer weet ’n mens nooit, meen sy. En gedagtig aan Peet se liriese geklaag in sy briewe oor die weer wat so wispelturig soos ’n jong nooi en so morbied neerdrukkend soos die buie van ’n ou ou tantetjie kan wees, rus Eugene hom goed en paslik uit vir die nukke van miswolk en koue.
Terug op Damplaas tref hy die laaste paar reëlings voor sy vertrek. Hy kuier by ’n paar ou vriende en neem meesal vir Lilette saam. Dat dié vriende effens skuins opkyk omdat hy so lank en so ver weggaan noudat dit begin lyk asof dit wil vlam vat tussen hom en Lilette, val hom op, maar hinder hom nie. Hy en sy gaan ook een aand by Maryn en Marcel eet, en kuier lank én lekker by hulle. Maar dis duidelik dat Maryn steeds haar bedenkinge het oor haar broer se reislus en sy sê dit ook aan Lilette, van wie sy baie hou. Maar Lilette antwoord haar heel kalm.
“As ek hom nie laat gaan nie, Maryn, sal ek nooit weet of ek hom het nie.”
Die aand voor sy vertrek kuier hy en Lilette