Tryna du Toit-omnibus 6. Tryna du Toit
Bettie is ’n oujongnooi. Sy was nooit getroud nie. Sy boer al jare lank alleen op Poortjie, met slegs die hulp van ’n voorman of bestuurder. Sy is ’n bekende figuur op Ermelo en ek is seker daar is baie wat haar sal mis as sy die dag nie meer daar is nie.”
“Dit klink of sy ’n interessante mens is. En ek het so ’n gevoel dat sy en Poortjie ’n interessante storie het.”
Die ouer vrou glimlag effens. “Jy is reg, my kind, en aangesien jy ’n tyd lank saam met die mense gaan woon, sal ek jou die storie vertel. Poortjie is een van die oudste plase in die distrik. Dit het aan tant Bettie se pa, oom Jakob Serfontein, behoort. Die oubaas was twee keer getroud. Tant Bettie en ’n seun, Jakob, is uit die eerste huwelik gebore en later is daar nog ’n seun, Erns, gebore. Nie een van die twee seuns het veel trek vir boerdery gehad nie en tot die oubaas se bittere teleurstelling het albei verkies om ander loopbane te volg.
“Die boere het destyds maar baie swaargekry. Oom Jakob het self geworstel om kop bo water te hou en niemand het die seuns eintlik verkwalik omdat hulle ’n ander heenkome wou soek nie. Oom Jakob het egter nog altyd gehoop dat een van hulle later, wanneer die boerdery te veel word vir sy kragte, terug huis toe sou kom.
“Dit was vir hom ’n kwaai slag toe sy oudste seun, Jakob, na ’n kort siekbed in Johannesburg aan longontsteking oorlede is. Hy het Erns weer gevra om sy werk in die stad te laat staan en terug plaas toe te kom, maar Erns het geweier. Selfs toe sy pa kort daarna self aan beroerte beswyk het, het hy nog geweier om plaas toe te kom. Hy het daarop aangedring dat tant Bettie die plaas verkoop sodat hy sy deel van die erfenis in kontant kan kry. Toe tant Bettie nie wou instem nie, het dit op ’n yslike rusie tussen hulle uitgeloop.
“Die uiteinde van die saak was dat tant Bettie besluit het om die ander erfgename uit te betaal en Poortjie self met die hulp van ’n voorman te bestuur. Dit het beteken dat sy swaar verbande op die plaas moes neem, maar Erns het vrede daarmee gehad. Solank hy net sy geld kry, was hy tevrede. Vir tant Bettie, wat die plaas hartstogtelik liefgehad het, was dit moeilike jare, maar sy het haar plek soos ’n man vol gestaan en geleidelik het dit beter gegaan. Sy het baie welvarend geword.
“Jong Jakob se vrou en dogtertjie – daar was ongelukkig nie ’n seun nie – het intussen weggetrek Boland toe, waar die vrou later weer getroud is. Daarna het tant Bettie jare lank nie weer een van hulle gesien nie, maar sy het tog in kontak met hulle gebly en later aangebied om die dogter universiteit toe te stuur.”
“En is daar nog ander erfgename behalwe Erns en die dogter?” vra Lydia.
“Erns is intussen oorlede. Daar is sy seun, Sam, en aangesien hy die enigste Serfontein-man is wat oorbly, sal tant Bettie dalk bereid wees om die verlede te vergeet en die plaas aan hom te bemaak. En dan is daar ook nog Frans Naudé, die voorman se seun. Hy was ’n skrander seun en na matriek het tant Bettie aangebied om hom vir twee jaar na ’n landboukollege te stuur op voorwaarde dat hy haar op die plaas sal kom help. Toe die pa weens swak gesondheid verplig was om dorp toe te trek, kon die seun sy plek op die plaas inneem.”
“Dit was gelukkig vir tant Bettie.”
“Ja, dit was. Die afgelope tien jaar neem Frans die boerdery vir tant Bettie waar en onder sy hande het die plaas gebloei en vooruitgegaan. Poortjie se waarde het intussen verdubbel en vervierdubbel. Tant Bettie het nog ’n plaas in die Bosveld aangekoop vir winterweiding en was verplig om nog ’n voorman te kry om Frans met die boerdery te help. Die afgelope tyd is daar sprake dat daar goud is in daardie deel van die wêreld – maar selfs sonder goud is Poortjie vandag ’n ryk erfenis.”
“Ek sien,” sê Lydia. “En hoeveel aspiranterfgename is daar nou op die plaas?”
“Hulle is almal in die omgewing. Jakob se dogter, Mercia, het omtrent ’n maand gelede gekom, kort nadat tant Bettie haar eerste ernstige hartaanval gehad het. Sam is mede-eienaar van ’n garage op die dorp. Frans Naudé woon natuurlik al baie lank op die plaas, die laaste tien jaar – vandat sy ouers weggetrek het – by tant Bettie in die huis.”
In stilte bepeins Lydia die verhaal en sy wonder of haar verblyf op Poortjie so stil en rustig sal verloop as wat dokter Theron voorspel het.
“Al wat ek nie kan verstaan nie,” sê die ouer vrou na ’n rukkie nuuskierig, “is waarom hulle ’n verpleegster uit Johannesburg vir tant Bettie moes laat kom.”
“Verpleegsters is op die oomblik maar skaars,” sê Lydia met ’n halwe glimlaggie, “en met die Kersvakansie is baie van hulle met verlof. Ons ou huisdokter, wat ’n goeie vriend van my pa was, het ’n broer wat dokter is op Ermelo. Hy het by hom gehoor dat die Serfonteins ’n verpleegster soek om tant Bettie op te pas. Ek het ’n tydjie gelede kwaai griep gehad en die dokter het gedink die verandering sal my goed doen.”
“Lewe jou ouers nie meer nie?” vra haar medereisiger besorg, en sy sien die skaduwee wat oor die jong gesig val.
“My ma is lankal oorlede en my pa is aan die begin van die jaar in ’n motorongeluk dood.”
“My arme kind. En jy is nog so jonk!”
“Ek is vier-en-twintig, oud genoeg om na myself te kyk.”
Die ouer vrou antwoord nie, en verdiep in haar gedagtes tuur Lydia na die verdonkerde veld terwyl sy dink dat haar pa se dood maar net die begin was van die ongeluk wat haar getref het. Haar pa was ’n prokureur, en na sy dood het hulle ontdek dat hy trustgeld gebruik het om mee te spekuleer. Hoewel sy vennote die saak geheim probeer hou het, het dit tog uitgelek. Sy glo nie vir ’n oomblik dat haar pa die geld probeer verduister het nie – hy was lief om ’n bietjie te spekuleer en die dood het hom net onvoorbereid gevang. Sy het dadelik die huis waarin sy grootgeword het in die mark gesit, en saam met die geld van haar pa se lewensversekering kon sy gelukkig die trustgeld terugbetaal.
Nadat sy die skuld betaal het, het daar baie min vir haar oorgebly, maar daaroor het sy haar nie bekommer nie. Sy was jonk en sterk en kon vir haarself sorg – en buitendien het sy nog vir Tertius gehad. Solank Tertius daar was, het sy vir alles kans gesien.
Maar Tertius, die jong dokter aan wie sy verloof was en met wie sy aan die einde van die jaar sou trou, het besluit dat haar goeie naam te veel skade gely het, en hy het die verlowing verbreek.
Dit was vir haar ’n verpletterende slag, veral so gou na haar pa se dood. Gelukkig het sy haar werk gehad om haar gedagtes af te lei, maar dit was asof iets hier binne-in haar doodgegaan het, asof sy alle dryfkrag en lus vir die lewe verloor het. Aan die begin van Oktober het sy griep gekry wat later in longontsteking ontwikkel het, en sy was byna drie weke lank in die bed. Dokter Theron was baie bekommerd oor haar en het haar ten strengste verbied om weer terug hospitaal toe te gaan voor hy sy toestemming gee. Dit was hy wat haar feitlik gedwing het om na Poortjie toe te gaan.
“Die werk sal nie swaar wees nie,” het hy belowe. “En die verandering en gesonde plaaslug sal jou goed doen. Ek wil sien dat jy spekvet en met rooi wange terugkom na ons toe.”
Dokter Theron het al die reëlings vir haar getref, en sy het alles sonder teëstribbeling aanvaar. Die nuus van Tertius se verlowing aan die dogter van een van sy oudprofessore het haar opnuut verbitterd en hartseer gemaak, en sy was eintlik ook maar te dankbaar om weg te kom uit die stad waar sy enige dag vir Tertius kon raakloop.
Het sy hom nog lief? wonder sy nou terwyl die trein die donker nag tegemoetstoom. Sy dink nie so nie. Dis tog nie moontlik om ’n man tegelykertyd lief te hê en te verag nie. Maar saam met haar liefde vir hom het baie dinge doodgegaan wat goed en mooi in die lewe was.
Die trein ruk onverwags en Emmie word wakker. Haar gebabbel maak Kassie ook wakker, en sy help om hulle te was en netjies te maak voordat hulle afklim.
“Ek hoop tannie se dogter sal gou gesond word,” sê sy nadat sy op die stasie gehelp het om hulle tasse aan te gee. “As daar ’n kans is, kom ek vir u kuier.”
Die oubaas wat hulle ontmoet – heel duidelik Kassie en Emmie se oupa – bedank haar vir haar hulp, en met ’n skielike gevoel van verlatenheid kyk sy hoe hy met sy vrou en twee kleinkinders oor die brug in die donkerte verdwyn.
Terwyl