Verstevlei. Jaco Fouché
niks lees nie, maar ek kan net-net uitmaak waar daar ’n skoon bladsy is. Daar skryf ek met groot, lelike, dowwe letters ’n paar sinne, sit dan net in die donker en hunker na waters waar rus is. Nou is ek wakker, uitgeslaap. Dit gebeur wanneer ek ’n paar dae lank baie geslaap het. Dan word ek een nag wakker en ek is sommer helder wakker en iets moet gebeur.
Die leeslampie gaan uiteindelik aan, en ek kan lees wat ek geskryf het: Poeding is my heenkome. Damme water is my heenkome. Kansa is my heenkome. Ek sal sewe keer ’n dag bid en in die aand vertrou dat ek nie in my slaap sterf nie. En in die oggend sal ek vertrou dat ek nie in die dag sterf nie. So sal ek bly vertrou. En wanneer die dood aanbreek, sal ek ontdek dis ook maar nie so ’n big deal nie.
Ek sit die radio aan. Dis gospel, intense musiek wat iets aan jou doen, ek weet nie mooi wat nie. Dit raak ’n mens só dat jy lus voel vir bid en omgee vir ander mense. Ek weet uit ondervinding dat dit jou in die kerk ook lus maak om kollekte te gee. Is dit die musiekstyl? Is dit die instrumente? Het die evangeliese gemeenskap op ’n foolproof manier afgekom om mense te laat saamwerk? Ja, dit en die woorde: “Ek val voor U neer en aanbid U alleen, o Heer.” Baie gospelmusiek en eintlik godsdiens in die algemeen het hierdie supplikante-ding in: ’n mens moet jou neervly voor jou God en hom aanbid. En doen jy dit so twintig minute lank, voel jy beter en weer vasberade.
Ek begin wieg, daar waar ek in my LO-broek en met my bolyf kaal sit, en voel die genade van Huis Genade oor my kom. My siel sit uit en vul die kamer, beur dan deur die venster en onder die deur deur, styg in die naglug op, kyk na sterrekonstellasies en onthou dat ’n mens elke af en toe ’n nuwe fase in jou lewe moet aanpak. Hoe rustig is ek nie, hoe seker van my reis, hoe wink my bestemming nie.
Dwar-dwar-dwar.
“Meneer Proot! Sit af daai musiek!”
Ek maak my oë oop en is net nog ’n man in sy veertigs met pap spiere en ’n maag en te veel herinneringe aan sy jeug.
“Suster, jy dryf my tot sonde!” roep ek en sit die radio af. “Hier moet ek nou die prentjies uithaal en betrag en wie weet wat dit aan my ekwilibrium doen?” Ek trek ’n lessenaarlaai hard oop en vroetel met papier, slaan dit dan toe.
Die deur gaan oop.
Suster Kloppers staan daar in haar uniform, en agter haar staan Karen met die wilde swart hare.
“Suster, is jy nooit van diens af nie? Karen, moet jy nie die engele gaan aanbid nie?”
“Meneer Proot, jy moet ’n plan maak.” Die suster stap tot by my en kyk na die papier op die lessenaar en na die woorde in die oop manuskripboek.
“Toe maar, suster, ek besit geen verderflike materiaal nie. Dit skaad my net.”
“Gaan vir twee weke weg, meneer Proot.”
In die bed lê ek en probeer aan rustige dinge dink: landskappe, skepe wat tydsaam vaar, enigiets om gou aan die slaap te raak. Ek droom dat ek op ’n trein klim om my maat Bester se vrou ’n duisend kilometer verder te gaan ontmoet. Ek is so versot op hom dat ek oor sy vrou droom.
IV
Ek het nooit verkies om te gaan dans nie, ek het bloot die werk gekry omdat ek reg was daarvoor. Ek het die maagspiere gehad en het aanvaarbaar gelyk in styfpassende klere. Ook het ek weens alkohol kordaat gevoel toe ek op die advertensie in die kroeg gereageer het.
Sekerlik kon ek iets anders gekry het om te doen. Op ’n keer het ek selfs vir ’n onderhoud by die staatsdiens gegaan, maar toe die onderhoudvoerder my vra hoe lank ek vir die staat gaan werk, het ek gesê nie lank nie, want ek wil gaan swot. Dit was baie dom.
Maar dit was moeilik om in my pa se voetspore te volg. Dit het seker te doen met die eie identiteit wat ’n mens wil vestig, dat ’n kind sy of haar eie rigting wil inslaan. Ek het ook vermoed ek sou nooit sy plek kon volstaan nie.
Ek onthou ek moes my hare in ’n windgatstyl laat sny en wangbaarde groei – dis nou vir die dansery. Natuurlik moes ek ook ’n paar passies leer. Toe is ek ’n danser, saans van nege tot twee in ’n klub in die hoofstraat. Dit was ’n massiewe plek, nou toegemaak ná ’n dwelmsaak en ’n paar tronkvonnisse. Destyds het die plek gedy, ’n gunsteling van die energieke jeug van die Vaaldriehoek.
Die dansverhoog het jy met ’n smal loopweg langs bereik wat oor die groot dansvloer gestrek het. Wanneer jy daar op die platform gestaan het, het gekleurde ligte oor jou gespeel en kon jy die musiek vertolk soos jy wou. Jy moes net aan die beweeg bly, daar bokant die wiegende, aangeklamde publiek op wie jy afgekyk het soos ’n god uit die oudheid.
Die lekkerste tyd was wanneer jy klaar was en aangetrek het om huis toe te gaan. Die mans en meisies het saam aan- en uitgetrek. Ek het soms gesprekke met van die ouliker meisies probeer aanknoop, maar dit het meestal oor drank en klere en musiek en spierpyne gegaan. Dit was onbeleef om na hulle kaal borste te staar wanneer hulle verklee, en ek het my op vinnige blikke verlaat wat diep in my geheue ingeprent is.
Een aand nadat ek gedans het, het Pa vir my gewag. Ek sien hom nog daar staan met die fris lyf wat ek nie geërf het nie en die bril op sy gesig. Ten spyte van sy frisheid het hy ’n akademiese indruk gemaak – hy het soos ’n pennelekker gelyk met sy netjiese sypaadjie en wit langmouhemp.
Iets was fout, maar ek het eers gedink dit was my loopbaankeuse. Ons het vantevore woorde gehad oor die dansery, wat Pa my gemaan het ’n doodloopstraat was. “Wat maak jy as jy naby veertig kom en die jonges wil iemand van hulle eie ouderdom sien baljaar?”
Hy was reg: dit het my ook begin pla. Ek het geweet van dansers wat later in die seksbedryf beland het. ’n Ander het ’n fiksheidsinstrukteur geword. Nog een het assuransie begin verkoop.
Maar dit was nie vir my opsies nie, daarvoor was ek te eiesinnig, of selfs te onverstandig. Nee, wat ek wou doen, was om my aand ná aand bloot aan die musiek oor te gee terwyl ’n klomp mense my dophou en ’n wantrouige bestuurder my agterna ’n paar geldnote gee. My sorgelose jeug moes ’n sorgelose leeftyd word.
“Jou ma is oorlede,” het Pa gesê.
Daar was nog mense in die vertrek wat ons as aantrekhok gebruik het, ek weet nie meer wie nie. Ek het in elk geval nie juis vriende onder die dansers gemaak nie, omdat die meeste gevoel het hulle doen dit net tydelik, terwyl hulle vir iets beters wag. Ek was daar vir die dans en die drank ná die tyd. Ek het geglo ek bring my jeug op ’n verstandige wyse deur.
Maar toe het my jeug einde gekry: Ma was dood. Hartaanval. Dit was glo gou verby, nog voor Pa haar by die hospitaal kon kry.
Ek het gedink aan haar maer lyf, haar bleekheid wat ons vir lank gekwel het, die dokters wat sy besoek het, dat sy vroeg oud geword het. Langs ons het een van die meisies “Ekskuus, oom” gesê toe sy haar rug op ons keer en haar gewone bra losknip voor sy haar sportbra aantrek.
Pa het ’n oomblik na haar gekyk en my toe gevra: “Kom jy huis toe?”
En dis waarheen ek gegaan het, na my ouerhuis toe. In die volgende dae was daar familie, en toe die begrafnis. Daardie tyd het min mense by ’n begrafnis gepraat, anders as later toe Pa dood is, by welke geleentheid ek wel iets gesê het. Oor Ma kon ek in elk geval nie praat nie. Ek het ongelooflik skuldig gevoel oor die dansery, wat ek geweet het my ouers nie aanstaan nie.
So is my ma dan dood toe ek vroeg in my twintigs was, en miskien kan jy sê ek was gelukkig om daardie skraal en vriendelike en soms ondeunde vrou so lank as my ma te ken, maar ek voel verneuk. Dis asof ek my ma aan ’n siekte moes afstaan, of aan ’n stiefpa. Dis vir my geen verrassing dat ek ’n goeie vriendin in Pamela gevind het nie.
Ek het haar in ’n koffiewinkel ontmoet. Toe het ek reeds ophou dans en in ’n boekwinkel gewerk. Die boekwinkel het meestal tweedehandse boeke verkoop, maar ook as ’n klein bysaak eerste uitgawes ten duurste aangeskaf en weer verkoop. Op daardie stadium was ek juis ’n bietjie in die moeilikheid, want ek het vir die grap ’n afdruk van Shakespeare se gesig onderteken met Keep on rocking. Met my baas so ontevrede het ek besluit om hom ’n uur of wat te vermy deur in die koffiewinkel te gaan sit.
Pamela was daar, ’n ou