Marta. Helena Hugo
is moeg. Sy wil op die bed omkeer en rus, maar sy is so moeg sy is bang sy raak aan die slaap en hoor nie haar ma se klokkie nie. Daarom trek sy haar huisrok aan, loop kombuis toe, slaan die strykplank op en stryk. Dit was simpel van haar om die koek te bak. Selfs Eva kon agterkom dis ’n verskoning om hom te sien, vir Deon. Almal, die hele dorp weet sy is verlief op hom.
Dit het lank terug begin toe sy tien was en hy reeds op universiteit. Haar suster het hier op die dorp kom trou en sy was die blommemeisie in ’n wye geel nylonrokkie, net reg om later as volkspelerok te dien. Eintlik was sy te jonk om by die laer aan te sluit, maar almal het gedink sy is oulik – die parmantige Koster-dogtertjie in haar blommemeisierok ewe met ’n wit nekdoek en kantmoffies wat Ciska vir haar gemaak het. Ciska het sulke dinge gedoen, dinge wat haar eie ma nie voor kans gesien het nie.
Sy en meneer Swanepoel het ook volkspele gedoen. Hulle was die leiers van die dorp se laer. Dis Ciska wat Deon sover gekry het om Marta volkspele toe te vergesel. Hy het dit die hele seisoen getrou volgehou. Haar ma wou die stuipe kry, maar haar pa het gedink dis gaaf. Hy het elke aand kom kyk hoe hulle dans en foto’s geneem wat sy later vergeefs gesoek het.
Dit was Deon se universiteitsvakansie en hy het nie ’n meisie saamgebring nie. Gunther het ook gedans, met sy wilde skoolvriendin, Pikkie Meyer. Deon het baie gelag en grappe gemaak. Deon het haar alles van die universiteit vertel en haar lus gemaak om ook verder te gaan leer.
Op die ou end het sy net matriek gemaak. Want in graad elf is haar lewe omgekeer. ’n Groot golf ellende het haar voete onder haar uitgeslaan en sy wou nie weer opstaan nie. Ander mense – haar suster en haar man – het haar kom haal en besluit sy moet kollege toe, haarkappery is die ding vir haar. Vreemd, sy het dit geniet. Sy het vriende gehad en sy het uitgegaan, naweke saam met Alison-hulle Warmbad toe en een keer selfs Durban toe. Twee jaar het omgevlieg. Sy het beplan om saam met Alison oorsee te gaan ryloop, niks vir Maria-hulle gesê nie. Toe steek Alison se pa ’n stokkie daarvoor en Maria sê ook negentien is te jonk vir oorsee en haar ma het haar nodig. Hetta se gesondheid gee in. Sy loop met kieries, maar sy wil in haar huis op die dorp bly. Marta moet teruggaan, hul ma gaan help, dan hoef sy nie haar studieskuld vir hulle terug te betaal nie. Dis toe die eerste keer dat sy hoor hulle het betaal sodat sy ’n haarkapper kan word.
Dit het gevoel asof sy half verdrink op die strand uitgespoel het en die water trek haar terug. Haar pa se laaste woorde het by haar gespook. Sy het weer elke nag van hom gedroom en van haar plig en die opdrag wat hy met sy laaste asem vir haar gegee het. Toe het sy Deon onthou en moed geskep. Die Swanepoels, het sy verneem, woon nog op die dorp. Sy het hom toe weer gesien en hy het haar nie vergeet nie. Hy het grappies gemaak oor die volkspele en hoe oulik sy was, gesê sy het mooi grootgeword.
Asof dit haar gehelp het om Deon hier te hou. Hy het te graag oorsee gewerk en Gunther het hom soos ’n skoothondjie gevolg. Arme Ciska, Marta het gesien en gehoor hoe sy verlang. Hierdie terugkeer is ’n hoogtepunt in haar lewe. Ongelukkig is die verlowing ook.
Marta sit die strykyster hard neer. Sy wens Chanté is vet en dra bril, maar dokter Chanté Faure kan onmoontlik vet en lelik wees.
Here, ek sal moet vrede maak en aangaan met my lewe soos dit is.
So stuur sy haar skietgebedjie op en staar deur die venster. Die wind buig die takke van die bome in die agterplaas eenkant toe. Waar kom die wind so skielik vandaan? Maar dis Augustus en Augustus dwarrel dit graag hier rond. Dit skud die blomme en maak golwe op golwe. Haar pa het altyd gesê sy moet kyk hoe dans die blomme al op een plek, nes klein meisietjies.
Pappa, ek het nuus vir jou. Ek dans al langer as vyftien jaar op een plek, ek dans al op die een plek en ek kom nie ’n tree verder nie.
Die strykgoed is klaar. Sy los die yster op die tafel om af te koel en slaan die strykplank op. Haar arms voel lam. Dit is vieruur, tyd vir haar ma se middagkoffie.
’n Ligte wind maak golfies om die bont versameling bote en versteur die blou kalmte van die hawe. Die reuk in die lug is nie onaangenaam nie.
“Ek kan nie wag om dit vir Chanté te kom wys nie,” sê Deon.
’n Swerm seevoëls skeer laag oor hulle verby – Voëleiland toe.
“Dis is mooi,” beaam Gunther.
Deon draai na sy pa. “Ek moet haar bel en ek het my selfoon by die huis gelos. Hoe laat is dit?”
“Vieruur,” sê Gideon. “Tyd om terug te gaan. Ons kan nie julle ma so lank alleen los nie.”
“Eva is daar.”
“Eva wil ook rus.”
“Sy word oud.”
“Werk al stadiger, maar sy’s goed vir ons.”
Hulle stap terug kar toe.
“Wat maak Pa as Pa kom visvang?”
“Ek sorg dat daar iemand is wat vir haar lees. Ek kom Vrydae as Marta haar hare was en krul.”
“Is Marta nog die dorp se haarkapper?”
“Enigste.”
“Getroud?” Gunther druk sy hande diep in sy sakke.
“Nee, maar die man wat haar kry, kry ’n juweel. Haar hande staan vir niks verkeerd nie en sy’s mooi.”
“Jou kans, Kleinboet.” Deon pomp Gunther in die sy.
Gunther voel hoe hy bloos, maar hy steek dit weg deur af te kyk grond toe. Sy voetsole het sag geword in Doebai en hy soek sanderige plekkies tussen die klipperigheid. Daar anderkant loop jy nie kaalvoet op die strand nie – al word die stad deur die see omarm. Veilige baaiplekke is afgebaken vir hotelgaste wat baie dollars vir die voorreg betaal. En skoon wit strande is nie vir gewone mense toeganklik nie. Maar dit raak ook te warm, maklik agt en veertig grade.
“Hoor jy wat ek sê?” dring sy ouer broer se stem tot hom deur. “Wat dink jy?”
“Ek dink aan hoe warm dit in Doebai is.”
“Jy moet jou kans waarneem by Marta, wat is haar van nou weer?”
“Koster,” sê Gideon.
“Haar pa was mos Pa se onderhoof.”
“Toe sterf hy skielik in haar arms – ’n groot skok vir ons almal, veral vir die kind. Haar ouer suster het haar kom haal om in Johannesburg skool te gaan. Haar ma se gesondheid het ingegee en dis hoekom sy teruggekom het.”
Deon het geen end nie. “Jammer! Jy kry die ma saam met die dogter.”
“Jou skoonma wag vir jou in Pretoria,” troef Gunther hom. “Buitendien, jy’s die een wat agter Marta aan was toe sy skaars uit die doeke was.”
Deon gaan staan. “Wat praat jy?”
“Onthou jy nie hoe jy haar volkspele toe gevat het nie. Almal het gesê jy speel pop.”
“O, ja! Ma het my gedwing, want die kind wou so graag deelneem en daar was nie genoeg maats vir almal nie. Die skoolseuns het mos nie meer belang gestel in volkspele nie.”
“In die ou dae moes ons almal deelneem.”
“Ma het ons sover gekry.”
“Vandag dans hulle die riel. Dis ’n hele gedoente en kompetisies elke jaar tot by die Taalmonument in die Paarl,” grinnik Gideon.
“Dit sal ook uit die mode gaan. Het Pa die kar se sleutels?”
Gideon wys vir sy oudste seun hy het dit. “Jy kan bestuur.”
“Ry Pa liewer. Pa ken die bakkie se nukke.”
Gunther tel sy skoene uit die bak op en gaan sit op die sand om dit aan te trek. Gideon skud sy sandale uit en Deon volg Gunther se voorbeeld.
“Snaaks dat ’n meisie soos Marta nog nie getroud is nie,” sê hy.
“Dis