Kringe in 'n bos. Dalene Matthee
In die laaste lig van die dag trek hy sy klere uit en loop in die koel water van die Homtini in. Dis soos ou lafenis waarvan sy liggaam al byna vergeet het … Die hele dag was vol ou dinge. Miskien is dit goed dat hy ’n laaste keer deur hierdie bos moet loop sodat sy siel ontlaai kom van alles en hy leeg aan boord van die Pictor kan gaan.
Sou hulle teen dié tyd weet dat hy terug is? Jozef-hulle? Die Bos het eenmaal ’n manier om dinge te weet. Toe hy en Jozef klein was, het ou Anneries altyd gesê die bosbokke vertel die bosloeries, die bosloeries vertel die groot loeries en die groot loeries vlieg met die nuus van tak tot tak, van boom tot boom en van kloof tot kloof, en voor jy weet, weet die grootvoete waar jy is! Mens-nuus het sy eie manier om deur die Bos te trek.
Die volgende môre is sy lyf seer van die harde slaap. Daar is drie dae oor waarin hy hom moet kry. Teen die tyd dat Freek begin soek, moet alles verby wees.
Hy sal hoër langs die rivier op soek; die olifante is lief om op ’n plek omtrent vier myl noord deur die rivier te gaan wanneer hulle wes trek.
Dis weer ’n warm dag. Ná omtrent twee uur se soek kry hy tekens waar ’n trop die nag deur is en besluit om ’n oostelike rigting in te slaan. Dis amper halfdag toe hy suid van hom byle hoor en nader stap. Hy moet kos kry.
“Is meneer van die dorp af?” Hulle herken hom nie. Dis ou Diepwallers met seuns wat intussen groot manne geword het: pa, oupa, drie seuns. Hy onthou die ou man goed.
“Ek wag vir ’n skip om klaar te laai, oom.”
“Lekker geweer wat meneer het. Meneer kan gerus vir ons ’n bosbok skiet.”
“Oupa kan mos sien die meneer soek grootvoete met daardie ding,” merk een van die seuns onderlangs op.
“Wat sal die meneer dan alleen loop en grootvoete jag?” brom die jonger een.
“Ek verneem daar is Sondagnag ’n kind deur een van hulle gedood,” sê Saul asof hy nie seker is nie.
“Saterdagnag gewees, meneer,” help die ou man hom reg. “Dis ’n vreeslike ding. Nogal Jozef Barnard se oudste seun. Maar net twaalf jaar oud gewees. Ons ken hulle goed. My suster is met ’n neef van hom getroud. Hulle sê die grootvoete is dwarsdeur die skerm, die tand is agter by sy rug in en voor by sy maag uit. Verskriklike ding. Ons slaap nie een nag nie. Hulle het die kind dorp toe gedra, maar hy was af voorlat hulle daar was. Dis goed lat meneer ’n swaar geweer by meneer het. Die boggher loop nog hier in die Bos.”
“Wie?” lok hy hulle uit.
“Oupoot,” gee die een seun antwoord. “Hulle sê dis hy wat die kind geskep het. Al baie kwaad in hierdie bos aangerig … Kry vir meneer van die patat. Kleinkoos, gee vir die meneer jou katotjie … Dis ’n verskriklike grootvoet meneer. Meneer moet lig loop vir hom. Ons is juis ’n man te wagte wat hom moet kom skiet.”
“Watter kant toe is hy?”
“Hulle sê hy’s Kwê-se-Draai se kant toe,” gee die ou man antwoord. “Watter rigting stap meneer?”
“Gouna se kant toe,” lieg hy.
“Meneer ken die Bos?”
“Ja. Ek ken die Bos.”
“Ek wou sê meneer se gesig lyk bekend,” sê die pa en kyk agterdogtig op.
“Maar ek was lank weg,” keer Saul vinnig en vra: “Hoeveel skuld ek vir die kos?”
“Ons deel wat ons het, meneer,” sê die ou man trots en Saul sien sy hande wat soos ’n ou boom se stam verknobbel is.
“Dan sê ek vir julle baie dankie.” Hy staan op en groet.
Toe hy van hulle wegstap, roer ’n weemoedigheid in hom wat hy nie gekeer kry nie. Nêrens het hy edeler as húlle, die oues van die Bos, teengekom nie. Opreg. Eenvoudig. Skoon van gemoed en van goedheid tevrede met hul lot. Hulle is onskuldig omdat hulle nie weet wat hulle doen nie … Dan stoot hy die oomblik se genade van hom weg; hy ken ook hul koppigheid, hul blindheid! En hy kies koers Kwê-se-Draai toe.
Sy ma en Sara is November dood. Die Januarie daarna het hy veertien geword. Hulle het by Grootdraai waenhout gemaak en die grootste gedeelte van sy werk was nog altyd om die skerm. Omdat die waenhout teen ’n taamlike skuinste gekap is, was die skerm ’n halfmyl laer af gemaak.
“Dis Saul, hy is verjaar vandag,” het sy pa op die ou Bos-manier teen die voordag onder die skerm aangekondig.
“Geluk, Saul,” het oom Anneries krakerig omgedraai.
“Is ek nou veertien, Pa?” wou hy net seker maak.
“Ja. En geluk van my ook. As ’n man eers veertien is, begin jy vleis aan jou bene kry en bas aan jou vel en kan jy uitkyk na die dag wat jy jou eie byl kan swaai – jy moet kom begin uitkap aan die kwaallatte later vandag. Ons is amper reg vir uitsleep.”
Dit was ’n vreemde gevoel. Die veertien-gevoel. So asof jy in twee bome gelyk staan.
As een van hulle verjaar het, het sy ma altyd vir ’n vleiskossie gesorg. Hy het die keer onthou toe sy pa verjaar het en die wildekat die oggend die laaste hoender gevang het. Sy ma het die hele dag met ’n wip gesukkel, maar toe sy pa-hulle teen skemer uit die Bos kom, was daar ’n fisant in die pot.
Maar al sou sy ma nog geleef het, sou sy nie op die dag van sy verjaardag vir vleiskos kon sorg nie; hulle het te ver van die huis af gekap. Hulle sou ook nie kon huis toe gaan nie, want die houtkoper op die dorp was haastig vir die hout. Sy pa het gesê die man sê die hele land wag vir waens; die mense trek van oral af agter diamante aan in die land op en die wamakers wag vir hout! Omtrent al wat hout is vir alles kom uit hierdie bos.
Hy het besluit om vir sy eie verjaardagvleis ’n plan te maak. Nadat die ander weg is hout toe, het hy ’n groot ysterhoutvuur aangepak sodat hy later lekker as kon hê om patats in gaar te kry, die katotjies vir kwartdag se koffie oor die kleinvuur gehang, en toe is hy met ’n stuk bloklyn en die klein handbyltjie Bos in. Hy wou bloubokkievleis vir sy verjaardag hê.
Die nag se skemer was nog nie heeltemal onder uit die ruigtes weg nie en hy moes mooi kyk vir ’n bloubokkiepaadjie of ’n bondeltjie mis. Sonopkant het die egalige kap, kap, kap van die byle geklink en op plekke moes hy self pad kap deur die fynruigte. Tekens dat bosvarke die nag bedrywig was, was daar baie en kort-kort het ’n groot loerie bokant hom in die bome opgehou met kok-kok-kok en in die keel begin gorrel en sis soos ’n slang om die ander te sê van die naderende gevaar. Dis hoe hulle die grootvoete van ’n mens sê, het Saul besluit.
In ’n oopte, waar die hout voorjare uitgekap is, het hy die bloubokkiemis gekry. Maar daar was niks om ’n wip mee te stel nie en hy moes anderkant die oopte maar weer die ruigtes in totdat hy uiteindelik die plek gekry het waar die bloubokkietou deur die onderbos rank. Hy het geweet daar moet iewers ’n paadjie wees. Waar bloubokkietou rank, kan jy seker wees van jou geluk. ’n Entjie verder het hy die lus aan ’n vliertak se punt gestel.
“Ek het ’n galkoppiewip gestel,” sê hy toe sy pa-hulle kwartdag kom eet en rook.
“Ja … ons had lank laas vleiskos,” sê sy pa en kyk anderpad. Vandat hul ma en Sara dood is, het hy dikwels so in die niks sit en kyk.
Ná kwartdag, die dag van sy verjaardag, is hy, Saul, saam uit hout toe om die kwaallatte te begin uitkap.
“Gert Willemse sê hy het die week voor laas agter by mister Barrington gaan help kalander uitsleep,” het hy sy pa vir oom Anneries hoor sê. “Gert sê, mister Barrington sê, daar kom ’n man aan.”
Kap, kap, kap. Ou Anneries kon soms baie draai met praat. “Watse man?”
“Die Goewerment het nou glo ’n grootman oor die Bos aangestel. ’n Harison-kêrel. Hý gaat nou glo kom sê waar ons mag kap en nie mag kap nie. En hy gaat glo baie boswagters aanstel wat elke dag moet bosloop en spaai.”
Kap, kap, kap. “Gert Willemse praat sy lewe lank nog altyd ’n bietjie te skielik na my sin. Die magistraat op die dorp moes