Piekfyn Afrikaans Leesboek Graad 9 Eerste Addisionele Taal. Riens Vosloo

      Prelees – groepbespreking

      Die nomadiese San of Boesmans se kultuur is die oudste in Afrika. Tradisioneel het die mans met pyl en boog op groter wildsoorte jag gemaak. Hulle dieet is aangevul deur die vroue wat plantmateriaal, insekte en kleiner diertjies versamel het. Plant en saai en ’n kudde diere vir melk of vleis was nooit deel van hulle kultuur nie. Die San het ook nooit permanente wonings opgerig nie, slegs skerms van vel of tak, waarna hulle verder agter water en kos aangetrek het. Tot vroeg in die vorige eeu het hulle nog hulle tradisionele leefwyse in die Kalahari en dele van Botswana voortgesit maar hulle het grootliks verwesters toe hulle jagvelde deur proklamering verbode jaggebied geword het.

      Daar is verdeeldheid oor hulle benaming. Sommige meen die benaming “Boesman” is vernederend en ander voel “San” is beledigend. Daar is nog nie uitsluitsel oor wat hulle genoem moet word nie.

      Die verhaal

      Lank, lank gelede in die Groot Rooi Woestyn het Bidsprinkaan na Maan sit en kyk. Hy is nou moeg vir die ding dat Maan elke aand deur die lug vlieg en almal hulle daaraan vergaap.

      “Kyk, daar gaan Maan,” sê hulle. “Hoe mooi is sy nie met haar glimlag nie. Wanneer Son gaan agter die duine gaan lê en slaap, is dit sy wat vir ons lig gee. Sy is ’n wonderlike god want sy was dood maar nou lewe sy weer.”

      Elke keer wat sy so maer word dat sy net ’n strepie met twee skerp punte is, gaan sy dood. Maar nie lank nie of sy word weer vet en sy lewe weer.

      O, Bidsprinkaan was so jaloers op Maan. Oor sy so mooi was, ja. Maar veral omdat sy doodgaan en dan weer lewe.

      Asof Bidsprinkaan nie ook ’n god is nie! Ongelukkig nie ’n god omdat hy mooi is nie. Nee, daarvoor is sy harige pote te lelik. Hy is ’n god omdat hy hom in ander diere kan verander. Allerhande diere, hoor. Sommer in ’n luis wat iemand lekker kan laat krap. Of in ’n miswurm, hoekom nie? Ag, hy kan ’n slang word as hy iemand die skrik op die lyf wil jaag.

      En as hy nou regtig die dag die tweebeenjagters met hulle pyle en boë om die bos wil lei, word hy ’n elandbul. Dan laat hy hom vir baie dae en baie nagte deur die Groot Rooi Woestyn jaag. En as hy moeg raak vir die spulletjie, verander hy weer in ’n bidsprinkaan en sit hy iewers op een van die skaars wit grashalms en lag. Of eintlik hoog in ’n kameeldoringboom, waar hy beter kan sien hoe die tweebeenjagters tot die dood toe verbaas rondstaan oor die elandbul wat sonder spoor verdwyn het, hier voor hulle oë.

      Dit is hoekom hy die bedrieërgod is. Hy kan almal so bedrieg dat hulle nie weet hoe hulle dit het nie. Ja-nee, hy verdien daardie naam. Maar o, hy wil so graag ook iets van Maan se mooiheid hê, hy wil so graag dood neerslaan en voor almal se oë weer begin lewe. Hoe wonderlik sal dit nie wees nie as almal sê o, hier is die bedrieërgod en kyk net hoe pragtig is hy, hoe pragtig. En dis nie al nie, hy was dood en nou lewe hy weer! Nes Maan.

      Goed, hy weet hy gaan dit nooit regkry om hom in Maan of iets mooiers as Maan te verander nie. Hoeveel keer het hy nie al probeer nie. Elke keer wat hy vir homself sê: “Verander!”, kyk hy op twee luispote af, of ’n slang se glibberige lyf as hy agtertoe loer, of ’n vieslike miswurm. Wanneer hy in ’n elandbul verander, al wil hy in Maan verander, loop hy sommer van moedeloosheid die naaste ding by en gaffel dit met sy twee skerp horings.

      En die ding met die dood is, as hy wat Bidsprinkaan is die dag dood is, is hy dood. Hy is heeltemal dood.

      Maar die plan wat lank terug in sy kop begin broei het ... As hy Maan kan vang en hy spring wydsbeen op haar rug en hy hou en hy hou, is hy mos ’n groter god as sy. Dan is hy mos haar meester.

      Dan sal almal sê: “Kyk so, daar ry Bidsprinkaan op Maan se rug. Hy is meester oor Maan anders sal Maan hom mos afgooi. En ’n meester kan onmoontlik leliker as sy ryding wees. ’n Meester is ’n meester. Nou sal hy natuurlik ook weer saam met Maan lewe wanneer sy doodgegaan het en weer begin lewe.” Dit is wat hulle sal sê.

      En dit is wat Bidsprinkaan mos wil hê.

      Die vraag is: Hoe vang hy Maan daar hoog in die lug? Hy moet haar mos gevang kry voor hy wydsbeen oor haar rug kan spring en op haar ry.

      Bidsprinkaan het gedink en gedink en gedink.

      Kyk, ’n riem is ’n slim manier om iets te vang.

      A ha, maar is mos rieme in die omte. Die tweebeenjagters loop mos met stertrieme, loop hulle nie? En hulle loop mos met hulle kokers aan ’n riem of wat oor die skouer. Hy het mos al gesien; dis nie verniet dat hy twee oë het wat goed kan sien nie. Hy kan sommer gelyk hierdie kant sien en daardie kant sien en hy kan sy kop so ver draai dat hy agter hom ook kan sien, hierdie kant en daardie kant gelyktydig. Dit is mos hoe ’n god moet kan sien.

      Maar om nou ’n riem te gaan vaslê terwyl die jagters om hulle vuur sit en stories vertel of danse dans; dit kan ’n kêrel suur bekom as iemand hom daar vastrap, of hy nou sy lyf luis of miswurm hou. Voor hy hom kom kry, word hy tussen duim en voorvinger doodgeknip of hy beland in sy miswurmlyf tussen die vroue se veldkos. Maak hy hom ’n slang, braai die tweebene sommer in ’n japtrap sy laaste vetjies vir hom uit. Wie jy ook al is, jy moet vir jou skaars hou daar waar die rieme los lê, net reg vir die vat en wegdra.

      En op die daad kry Bidsprinkaan ’n bielie van ’n plan. ’n Meester van ’n plan, hy wil mos die Maan se meester word. Hy verander hom in ’n elandbul.

      En hy hardloop sommer voor die tweebeenjagters met hulle pyle en boë uit. Hy skop agterop. Hy tart vir hulle. Toe gaan staan hy. En hy spring weer weg. En toe, meteens, lig hy die een hoef asof hy sleg seergekry het. Ja, hy hou vir hom kruppel.

      Hy wag tot hulle so naby aan hom kom dat hy die wit van hulle oë kan sien. Toe vlie hy onder hulle in dat jy net pyle en boë sien spat.

      En hy gaffel met mening, hoor. Hier pluk hy met sy skerp horings ’n riempie van ’n koker los, daar piets hy ’n stertriem om ’n heup los. Só bewerk hy vir hulle. En hy haak sy horings om die riempies wat bly lê het. En hy is oor die duin en hy is weg. Die spulletjie jagters kaalboude agterna.

      “Verander!” beveel hy.

      En wie sal nou dink die bidsprinkaan wat so stilletjies hier tussen die gesteelde rieme agter ’n polletjie gras sit, was netnou nog ’n elandbul?

      Die oomblik wat die jagters droëbek na hulle skerm toe verdwyn, spring Bidsprinkaan aan die werk. Hy werk en hy werk en hy werk.

      En toe Maan daardie aand oor die eerste rooi duin loer, is Bidsprinkaan reg vir haar.

      Net vir so ’n bietjie ekstra hoogte klim hy blitsig die naaste kameeldoring uit.

      En hy gooi. Mis!

      Hy gooi weer. Mis! Sakkerloot!

      En