Piekfyn Afrikaans Graad 12 Leerderboek Huistaal. Henk Viljoen
in die meervoud voor, byvoorbeeld: harsings, masels.
Die lidwoorde die en ’n word gewoonlik saam met ’n selfstandige naamwoord gebruik, byvoorbeeld: die kind, ’n boom.
Voornaamwoorde kan ook saam met selfstandige naamwoorde gebruik word, byvoorbeeld: hierdie vrou, daardie boom, jou ervaringe.
Lys die verskillende soorte selfstandige naamwoorde wat in paragraaf 5 van die teks voorkom. Skryf dit in die volgende kolomme:
| Soortnaam | Eienaam | Abstrakte s.nw. | Versamelnaam |
12. a. Wat is die vroulike vorm van “akteur” en “regisseur”?
b. Vorm persoonsname van “stom” (par. 2) en “choreografie” (par. 8).
c. Wat noem ons die geleentheid wanneer ’n rolprent vir die eerste keer vertoon word?
d. Gee drie sinonieme vir die woord “rolprent”.
Selfstandige naamwoorde
Verkleining in Afrikaans word gewoonlik deur die agtervoegsels -tjie, -jie, -pie, -ie, -etjie en -kie aangedui, byvoorbeeld: seuntjie, blommetjie, boompie, rokie, ringetjie, woninkie, ma’tjie, oumatjie.
Meervoude in Afrikaans kom by selfstandige naamwoorde voor. Meervoude word aangedui deur agtervoegsels soos -e, -s, -ere, -ers, -ens, -’s, -ë, -te of -de by die selfstandige naamwoorde te voeg. (Onthou dat nie alle s.nwe. ’n meervoudsvorm het nie, byvoorbeeld: goud, haat, platinum.)
Geslag word gewoonlik gevorm deur
agtervoegsels: Die vroulike geslag word gevorm deur -es(-esse), -in, -te, -ster, -ise en -e.
-ise by vreemde woorde wat op -eur en -or eindig: akteur – aktrise; lektor – lektrise.
ander woorde: Die merrie is mooier as die hings.
-mannetjie of -wyfie by te voeg: ’n Volstruismannetjie is mooier as ’n volstruiswyfie.
13. Wat noem ons die . . .
a. plek waar ’n versameling films gehou word?
b. teksskrywer van ’n film?
c. plek waar ’n rolprent gewoonlik verfilm word?
d. persoon wat namens ’n filmster gevaarlike toertjies in ’n rolprent doen?
14. Gee eers die meervoud en dan die verkleiningsvorm vir die volgende soortname:
a. gesin (par. 1)
b. sirkuswa (par. 3)
c. omgewing (par. 3)
d. harlekyn (par. 5)
e. ligsinnigheid (par. 5)
f. eggo (par. 5)
15. Gebruik die onderstaande uitdrukkings elkeen in ’n volsin.
a. ’n stampvol teater
b. ten bate van
c. ’n genoeglike aand
d. leë sitplekke
e. gesonde vermaak
16. Gee die teenoorgestelde geslag van die volgende woorde (manlike of vroulike vorme).
a. danser
b. koning
c. pianis
d. leidster
e. tikster
f. spreekster
g. wewenaar
h. towenaar
i. teef
j. koedoebul
k. bulkalf
l. beer
Byvoeglike naamwoorde
Wanneer jy voorberei vir formele assessering van skryf en taal, is byvoeglike naamwoorde/ adjektiewe een van die taalstrukture wat jy korrek en doeltreffend moet kan gebruik. Byvoorbeeld: Die vervelige rolprent. ’n Realistiese vertolking.
Byvoeglike naamwoorde het verskillende kenmerke:
Die belangrikste kenmerk van hierdie woordsoort is die breër omskrywing van selfstandige naamwoorde.
Sommige byvoeglike naamwoorde verskyn vóór ’n selfstandige naamwoord en staan bekend as attributiewe byvoeglike naamwoorde (’n briljante rolprent) terwyl dié wat ná ’n selfstandige naamwoord staan, predikatiewe byvoeglike naamwoorde genoem word (Die akteur is briljant in die rol).
Sommige attributiewe b.nwe. word verbuig; in hierdie gevalle word ’n -e aan die einde gevoeg (verboë vorme), byvoorbeeld: Hoë bome vang die meeste wind.
Byvoeglike naamwoorde (en sekere bywoorde) toon trappe van vergelyking. Indien ’n b.nw. gewoonweg gebruik word, praat ons van die stellende trap (groot). As ons twee sake met mekaar vergelyk, word die vergelykende/vergrotende trap gebruik (groter). Ons gebruik die oortreffende trap wanneer meer as twee sake vergelyk word (die grootste). Die lidwoord die word altyd saam met die oortreffende trap gebruik. Dis belangrik dat jy onthou om nie meer en mees saam met woorde te gebruik wat reeds in trappe van vergelyking gebruik is nie. Verkeerd: Dis die mees onverantwoordelikste ding wat jy nog ooit gedoen het! Korrek: Dis die onverantwoordelikste ding wat jy nog ooit gedoen het!
’n Ander kenmerk van sekere byvoeglike naamwoorde is intensiewe vorme, byvoorbeeld: bloedrooi, doodmoeg, boeglam, dolgraag, ensovoorts. Dis belangrik om die vorme altyd vas te skryf, anders verander die betekenis.
17. Lees In ’n neutedop oor byvoeglike naamwoorde. Watter woorde in die volgende sinne beskryf selfstandige naamwoorde?
a. Die fliek handel oor ’n kleurryke sirkusomgewing.
b. Dis algemeen bekend dat narre deernisvolle mense is.
c. Daar is ook speelse humor in die film.
18. Vorm byvoeglike naamwoorde van die woorde tussen hakies.
a. Die film het ’n (geweld) indruk op die buiteland gemaak.
b. Die (geweld) tema word tog met deernis uitgebeeld.
c. Die (kaap) sirkuswa is vinnig deur die polisie opgespoor.
d. Hy het die (moeilik) taak om die olifante te beheer.
e. Almal geniet die (ritme) musiek van die fluitspeler.
f. Katinka Heyns is ’n (skitter) regisseur.
19. Vul byvoeglike naamwoorde in wat dieselfde betekenis het as die verklarings tussen hakies.
a. Die . . . vrou (wat invloed het) sal die vervaardiger van die film wees.
b. Die . . . ma (wat haar bewussyn verloor het) van die hoofkarakter is baie siek.
c. Motorkaping is ’n . . . verskynsel (wat elke dag voorkom).
d. Die . . . meisie (wat gretig is om te leer) wil graag ’n filmster word.
e. Die regisseur belowe dat . . . mense (wat op die platteland woon) ook die film te sien sal kry.
20. Gee die trappe van vergelyking van die volgende woorde:
a. sigbaar (par. 4)
b. (ge)skok (par. 5)
c. gewone (par. 1)
d. realisties
21. Gee die intensiewe vorme van die woorde tussen hakies.
a. Hy is nou ’n (baie soet) kind.
b. Vir die toneel is dit nodig dat