Piekfyn Afrikaans Graad 12 Leerderboek Huistaal. Henk Viljoen
Deur rym word ’n atmosfeer of stemming geskep.
Rym is klankversterkend.
Rym verskaf ’n patroon en dien as bindmiddel tussen belangrike woorde.
Rym is ’n beklemtoningsmiddel: belangrike woorde word in rymposisies geplaas.
Ritme is in alles wat lewe. Daar is ritme in ons hartklop, die klots van die branders teen die rotse, die wisseling van die seisoene, in musiek. Ritme word gekenmerk deur beweging. Dis een van die opvallende kenmerke van poësie, want dit organiseer die taal op ’n ongewone manier wat die leser of hoorder verras en plesier verskaf.
Ritme ontstaan wanneer beklemtoonde lettergrepe (heffings) en onbeklemtoonde lettergrepe (dalings) ’n maatslag of klankpatroon skep. Hoe korter heffings op mekaar volg, hoe vinniger is die ritme. ’n Patroon van heffing/daling/heffing/daling se ritme is byvoorbeeld vinniger as ’n patroon van heffing/daling/daling/heffing/daling/daling. Dink maar aan musiek se ritme. ’n Vinnige ritme laat jou vrolik voel terwyl stadige, lang klanke ’n meer ontspanne of morbiede atmosfeer skep.
Onomatopee (klanknabootsing)
Klanknabootsing is die namaak van klanke in woorde. Sulke woorde help ons om in ons verbeelding ’n prentjie te vorm van die dinge, mense of plekke wat beskryf word. Somtyds klink ’n woord soos die geluid van die ding of handeling/aksie waarna dit verwys, byvoorbeeld: kaplaks! tjirp, brr. . ., tiengelieng, ensovoorts.
Hersiening
Hersien retoriese taal en stylfigure. Lees eers In ’n neutedop aandagtig deur. Gebruik jou digbundel wat voorgeskryf is en soek voorbeelde van retoriese taal en stylfigure. Skryf die aanhalings en die stylfigure van toepassing neer in jou werkboek – jy gaan weer daarna verwys wanneer jy vir die eindeksamen voorberei.
Hersien retoriese taal en nog stylfigure
Eufemisme
’n Eufemisme is ’n verbloeming of versagting van iets onaangenaams of skrikwekkends deur ’n vae of mooi omskrywing daarvan. Daar bestaan verskeie eufemistiese uitdrukkings om byvoorbeeld steel versagtend te beskryf as gaps, baie vet as mollig, vloek as ’n knoop, lieg as spekskiet, ensovoorts.
Hiperbool
’n Hiperbool is ’n oordrywing of vergroting. Ons gebruik dié stylfiguur baie in spreektaal en in verskeie taalstrukture soos intensiewe vorme, vergelykings, idiome en beskrywende woorde (byvoeglike naamwoorde en bywoorde). Voorbeelde van hiperboliese stelwyses is die volgende:
Ek het my morsdood (baie) verlang na jou.
Dis ’n ongelooflike (mooi) meisie wat jy aan my voorgestel het.
Litotes
In teenstelling met die hiperbool, dui die litotes op verkleining. Dit word gebruik om beskeidenheid of valse beskeidenheid uit te druk, byvoorbeeld: My ou ringetjie het net R50 000 gekos. Die litotes kan ook spot of afguns uitdruk, soos wanneer die een sanger na die ander se trefferliedjie as ’n goeie poging verwys.
Antitese (teenstelling)
Die antitese word gebruik om twee uiterstes teenoor mekaar te stel. Dié kontras beklemtoon wat gesê word, byvoorbeeld: die soet en die suur van die lewe; hemel en aarde beweeg om jou doel te bereik.
Twee ander stylfigure wat ook op teenstelling berus, is die paradoks en die oksimoron. Die paradoks is ’n skynbare teenstelling. Alhoewel dit lyk na ’n teenstelling ontdek ’n mens by nadere beskouing ’n dieperliggende waarheid waarin teenoorgesteldes versoen word. ’n Goeie voorbeeld van ’n paradoks is: Stilbly is ook ’n antwoord.
Die oksimoron is die naasmekaarstelling van twee teenstrydige woorde, byvoorbeeld: horende doof, siende blind, lieflike gemors, ensovoorts.
Ellips
By die ellips word woorde weggelaat of verswyg wat dan deur die leser self voltooi moet word. In geskrewe tekste word die ellips meestal deur drie puntjies (die beletselteken) aangedui. Hierdie stylfiguur kan sterk dramatiese trefkrag in literêre en kreatiewe verbeeldingstekste hê.
Woordspeling
Wanneer ’n skrywer grappenderwyse die verskillende betekenisse van woorde gebruik, noem ons dit woordspeling. Dit word veral in literêre werke gebruik en ook in visuele tekste soos spotprente.
Kontrolelys
| Ek kan . . . | Ja | Taamlik | Nee |
| gedigsoorte herken en verduidelik, byvoorbeeld:sonnetvrye verselegielimeriekhaikoeparodieballadeheldedig (epos) | |||
| die bou en tipografie van ’n gedig en hoe dit die betekenis van die gedig beïnvloed, beskryf, byvoorbeeld:titel en subtitelstrofeslengte en plasing van versreëlsenjambementtipografiese witpunktuasie | |||
| beeldspraak in ’n gedig herken en die betekenis daarvan verduidelik, byvoorbeeld:vergelykingmetafoorpersonifikasiesinestesieantonomasia (naamsverwisseling)metonimia (oornoeming)sinekdogee (gedeeltelike aanduiding) | |||
| verduidelik wat rym is en die funksie daarvan in die gedig bepaal, byvoorbeeld:alliterasieassonansieklanknabootsing (onomatopee) | |||
| verskillende rymskemas herken, byvoorbeeld:kruisrymomarmde rymgebroke rympaarrym | |||
| ritme en die funksie van ritme verduidelik | |||
| stylfigure herken en die funksie en betekenis daarvan verduidelik, byvoorbeeld:eufemismehiperboollitotesantitese (paradoks en oksimoron)ellips |
Selfstandige lees
Sukkel jy om te konsentreer? Dan gaan jy dalk ’n oplossing in die volgende artikel vind. Lees dit aandagtig deur en gesels in die klas oor die aannames en feite wat gegee word.
Slaap min en word maklik vet
1Klaas Vakie, die ventjie van die sprokieswêreld wat ons aan die slaap maak, hou dalk ook die sleutel tot ons gewig. Wetenskaplikes het nou bevind tieners wat min slaap se kans om oorgewig te raak, is drie keer groter as dié wat genoeg slaap.
2Dit kan regstreeks toegeskryf word aan hormoonproduksie, wat nou saamhang met slaappatrone. Kinders wat tussen 10 tot 11 uur per nag slaap, se kans op vetsug is 40% groter as dié wat 12 tot 13 uur per nag slaap, het navorsers van Kanadese en Amerikaanse universiteite onlangs in ’n studie bevind.
3Verskeie Amerikaanse koerante en Independent Online in Engeland berig dié bevindings by die Laval Universiteit in Quebec, Kanada, die Universiteit van Pennsilvanië en die mediese skole van die Universiteit van Stanford en Harvard toon dat die veranderinge in twee hormone wat veroorsaak word deur min slaap tieners se kosinname kan beïnvloed.
4Hul metabolisme raak stadiger en kalorieë kan dus nie so vinnig verbrand nie. Volgens dr. Emmanuel Mignot van Stanford is daar ’n regstreekse verband tussen slaapverlies en ’n stadige metabolisme. “Te min slaap verander jou liggaam se verbrandingsvermoë. ’n Mens se liggaam is só fyn gereguleer dat dit vyf tot tien keer per jaar sy liggaamsgewig verorber sonder om vetter te word. Die liggaam beheer hoe kos opgeneem en hoe baie kalorieë verbrand word om gewig konstant te hou. Maar as jou liggaam moeg is, verbrand dit kalorieë en voeding té stadig, selfs al eet jy minder. Só ’n persoon sal oor ’n tydperk gewig aansit.”
5Dr. George Blackburn van Harvard sê te min slaap veroorsaak groot spanning op die liggaam. “As jy te min geslaap het, verloor jy jou logiese denkvermoë – jy verander in ’n wrak,” sê hy. “Jy gebruik dan ook nie meer jou gesonde verstand om gesonde kos te eet nie. Te min slaap veroorsaak ook ’n swakker immuunstelsel en ’n negatiewe lewenshouding. Dit verhoog ook die risiko vir diabetes en kardiovaskulêre probleme.”
6Suid-Afrikaanse kinders vaar nie beter nie, sê dr. J.A.P. Nel, hoof van die Sentrum vir Kinderontwikkeling