Piekfyn Afrikaans Graad 12 Leerderboek Huistaal. Henk Viljoen
in ’n ou Sprite-woonwa ingerig het, met ’n groot kennisgewing wat lees: “Die beste biltong in Suid-Afrika”.
Hy verkoop onder meer biefstukgeur-biltong.
Dit voel vir my net nie reg nie. Party dinge moet ’n mens respekteer net soos hulle is. Waarom kan biltong nie net biltong bly nie?
Ek glo biltong – of die mense wat biltong maak – het tans ’n identiteitskrisis, en dit pla my. Waarom al die foefies?
Jy dra nie jou WP-serp kerk toe nie. Jy speel nie die Blou Bul-lied op Nuweland nie. Jy vertel nie grappies in die appèlhof in Bloemfontein nie. Jy sê nie vir Madiba of F.W. de Klerk “Howzit my china” nie.
Ek het nou die dag ’n hele ruk voor daardie biltongrak in die supermark gestaan. Toe het ek geloop. Sonder om iets te koop.
Biltong behoort biltong te bly.
(Uit: Waar die leeus Afrikaans verstaan. Tafelberg-Uitgewers. 2006)
Leer die volgende spreekwoorde met biltong:
’n droë biltong – ’n baie vervelende mens
biltong maak van iemand – iemand totaal oorrompel
biltong sny voor die bees geslag is – op iets staatmaak wat nog moet gebeur
meer biltong sny as wat jy kan opeet – met te veel sake gelyktydig besig wees
dis so maklik soos biltong eet (kou) – dis uiters maklik
Beantwoord nou die volgende vrae in jou werkboek.
1. Wie is die teikengroep van die teks?
2. In watter styl en trant is die stuk geskryf?
3. Wat is die doel van die vertelling?
4. Gee die betekenis van die volgende woorde/frases/uitdrukkings:
a. “verbluffende verskeidenheid”
b. “Biltong sweet in ’n plastieksak en word dan galsterig . . .”
c. “. . . vleis moet eers bietjie ryp kan word.”
d. “Die werfhonde het berserk geraak . . .”
5. Watter soort verteller is aan die woord? Motiveer jou antwoord.
6. Is die vertellerperspektief na jou mening geslaagd? Verduidelik jou antwoord.
7. “Boonop is dit polities korrekte biltong” (par. 6). Sou jy sê dat ons hier ’n voorbeeld van satire het? Motiveer jou antwoord. (Omskryf in jou antwoord die begrip “satire”.)
8. Met watter twee herinneringe assosieer die verteller biltong?
9. Hoe het biltong bygedra tot transformasie in ons land volgens die verteller?
10. Dink jy die titel is gepas? Verduidelik jou antwoord.
11. Omskryf kortliks die agtergrond waarteen die vertelling afspeel.
12. Hoekom ondergaan biltong volgens die verteller ’n “identiteitskrisis”? Hoe voel jy daaroor?
13. Die tydsverloop in die vertelling is fragmentaries. Stem jy saam? Hoekom?/Hoekom nie?
Hersien literêre begrippe in In ’n neutedop.
Hersiening van literêre begrippe
Leesvaardighede is ook baie belangrik vir die bestudering van jou voorgeskrewe werke. Om deeglik vir die letterkundevraestel (Vraestel 2) voor te berei, moet jy bo en behalwe die inhoudelike kennis van die werke, ook die volgende literêre begrippe kan toepas wanneer jy die vraestel beantwoord:
Tema
Die tema is die onderliggende “onderwerp” in die verhaal, dit waaroor die verhaal handel. ’n Tema is altyd universeel en is nie gebonde aan tyd, ruimte, situasie of karakter nie. Voorbeeld: Hierdie verhaal handel oor menseverhoudinge en hoe kultuur en sport mense bymekaarbring.
Boodskap
Dit is die lewensles(se) wat die verhaal die leser wil leer.
Intrige
Dit is die oorsaak en gevolg wat mekaar opvolg in die verhaal, met ander woorde hoe die gebeure die een ná die ander plaasvind.
Konflik
Konflik word ook botsings genoem. Daar is twee soorte konflik: konflik wat uiterlik plaasvind (soos wanneer daar geweld is, of argumente en redenasies tussen karakters) of konflik wat innerlik plaasvind (soos stryd in ’n karakter se gemoed).
Karakter
Indien daar van jou in die eksamen verwag word om ’n skets van ’n karakter te skryf, gaan jy let op die uiterlike beskrywing (hoe die karakter lyk, sy voorkoms, handeling en houding), maar jy gaan ook die karakter se innerlike beskryf (wat die karakter voel, sy geaardheid, sienswyses). Onthou dat ons ’n karakter leer ken deur:
hoe hy self optree, sy houding, gebare
wat die verteller van hom sê
wat die ander karakters van hom sê
wat hy van homself sê.
Ons kry verskillende soorte karakters: die hoofkarakter is die belangrikste karakter en ondergaan gewoonlik groei en ontwikkeling. Dan is daar ook newekarakters wat op die agtergrond bly en nie werklik enige verandering ondergaan nie.
Agtergrond
Dit is die omstandighede waarteen die verhaal afspeel. Dit sluit ook die tyd en ruimte van die verhaal in.
Ruimte
Dit is die plek waar die verhaal afspeel en word ook die milieu genoem.
Tyd
Vertelde tyd: Dis die tydperk waartydens die gebeure afspeel, byvoorbeeld die afgelope jaar, ’n middag, ensovoorts.
Verteltyd: Dis die tyd wat dit duur om die verhaal te vertel. By ’n geskrewe verhaal word dit aan die aantal bladsye of woorde gemeet.
Tydsverloop
Dit is hoe die tyd in die verhaal verloop. Gewoonlik is dit chronologies (wanneer die tyd op mekaar volg soos gister, vandag, môre), maar ’n verhaal kan ook ’n achronologiese of fragmentariese tydsverloop hê (die tydsverloop volg hier nie op mekaar nie; daar is tydspronge en terugflitse; die hede en verlede wissel mekaar af in die verhaal).
Vertellersperspektief
Ons onderskei tussen ’n derdepersoonsverteller (’n verteller wat nie gebonde is aan ’n spesifieke tyd en plek nie; hy weet wat elke karakter sê, dink en voel; hy is orals teenwoordig: op elke plek, in elke ruimte en die hele tyd) en ’n eerstepersoonsverteller of ’n ek-verteller (gewoonlik een van die karakters wat die verhaal slegs uit sy eie gesigshoek vertel; die “ek-verteller” is die beste soort verteller om eie emosies en gevoelens te beskryf).
Wenke vir voorbereiding vir die letterkundevraestel
Sorg dat jy die roman/drama/gedigte noukeurig deurlees en verstaan; jy kan nie met gerustheid na die eksamenlokaal toe gaan indien jy nie die inhoud van al die tekste baie goed ken nie.
Sorg dat jy al die moeilike woorde en frases naslaan in ’n woordeboek en die betekenisse ken.
Jy moet die name van al die karakters, name van plekke en enige ander belangrike inligting ken en name reg kan spel! Moenie karakters, plekke en gebeure met mekaar verwar nie.
Ken die chronologie (tydsvolgorde van gebeure) van die storie; skryf kernwoorde neer in die regte volgorde sodat jy dit vinnig kan hersien voor jy gaan