Gruispad na Tóg Wat. Helene de Kock
– lê nie by háár nie. Nee, sy het nie hierdie beklemming veroorsaak nie. Sy is nie besitlik nie. Nie een dag in die vyf jaar wat hulle ’n vaste verhouding het, het sy hom laat voel dat sy selfs in haar verste gedagtes besig is met ’n doelwitbegroting nie. Daar was slegs die onderlinge begrip dat hulle eendag, ééndag die weg van alle verliefdes sou volg. Miskien, dink hy, was hulle al twee juis bang vir ’n oorrypheid in hul verhouding. Dalk het hulle hierdie vrees oordryf en te veel afstand tussen hulle laat kom. In so ’n mate dat hy hom nooit gebonde gevoel het nie. Verbonde wel. Daar is ’n baie innige band tussen hulle, wat soms woorde oorbodig maak. Die moontlikheid is ook daar dat hulle te veel op mekaar se begrip staatmaak en sake nie genoeg bepraat nie.
’n Herontdekking van mekaar, dink hy toe hy stram oor die dounat gras begin huis toe stap, is net wat ons nodig het.
Tot hierdie slotsom gekom, voel hy heelwat beter, en tuis erg hy hom geensins toe sy ma bekommerd aan hom sê dat sy pa ergerlik na hom verneem het voordat hy maar alleen weg is lande toe nie.
Hy gaan verklee fluit-fluit in ’n denim-oorpak en vat die trekker en sleepwa lande toe, soos sy pa versoek het.
’n Herontdekking, sou Pierre Nienaber uitvind, kan ook in ’n moeisame tog ontaard, wat jou soms laat wonder of jy hoegenaamd nog op koers is.
Maar soms soek ’n mens ook die fout op een plek om dit op ’n ander te verberg. En Tóg Wat en Sterk Water en Lizette het vir Pierre so verweef geraak met sy eie lewe, dat sy perspektief daaromtrent newelagtig geraak het – soos dié van iemand wat al so lank na ’n baie mooi en geliefde skildery kyk dat hy vergeet het dat die instellingspunt nie heeltemal voldoen aan kunsvereistes nie, totdat iemand eendag ’n opmerking daaroor maak.
En dis nou vreemd, maar vandat sy pa so neul oor die huisbouery, sien hy ’n hele paar dinge vanuit ’n ander hoek. So is dit dan dat hy begin twyfel oor sy verhouding met Lizette, maar tog knaend bewus bly dat die verhouding tussen hom en sy pa in werklikheid verswak het sedert hy van universiteit af terug is. Hoe graag hy ook al wil, hy sal dit nie op die lange duur aanhoudend kan opsyskuif nie. Dit begin deesdae aan die basis van sy bestaan vreet. Want Tóg Wat, besef hy, is syne maar ook nie syne nie. Om saam met ’n man soos Koot Nienaber só ’n plaas te kan bestuur, moet ’n mens jou storie ken – en Pierre kén sy storie; dis net dat hy dit so bitter moeilik vind om dit te vertel. Hy is bereid om, soos altyd maar, baie by sy pa te leer, maar nie om geheel en al onder sy heerskappy te staan nie.
Nee, dink hy ook op hierdie oggend terwyl hy met die trekker en sleepwa aanry lande toe, daar lê nog groot probleme voor wat nog groter aanpassing gaan verg. Die vraag is net – van wié?
Teen die tyd dat hy met die wa by die wenakker van die boonste lande indraai, steek die son op sy skouers en agterkop, en brand al die oggendvreugde uit hom uit. Dis ook nie net die son wat hom laat pap voel nie – dis eerder ’n sekure aanvoeling, fyn geslyp deur die jare, van ’n vuurwarm toornigheid in sy nabyheid. Want daar langs die oorkantste wenakker sien hy dat een van die stropers weer bly staan het, en hoe sy pa met ’n boog afspring en handeswaaiend vir ou Piet beduie om nader te staan, allawêreld! Die gort is gaar, weet Pierre toe hy die wa netjies tot stilstand bring en self ook afklim om te gaan kyk. En dit nogal die nuwe stroper!
Hy loop stil-stil tot daar en dan agter om die stroper om te kyk waar sy pa en ou Piet werskaf, en dink met diepe ergerlikheid daaraan dat daar al tot in sy stap iets verskonends is. Hy benader sy pa asof hy oortree het! En, dink hy, Pa gaan reageer asof ek hét!
Dit is ook so.
Koot Nienaber kyk op van die gebreekte stroperketting, met die geregverdigde ergernis van ’n man wat in sy eerlike arbeid deur die ontydige imperfeksie van ’n blote meganisme gedwarsboom is. Maar omdat hy Koot Nienaber is, omsluit hierdie ergernis oombliklik die aardbol en almal wat daarop wandel, toe sy oog op sy enigste seun in sy silwerskoon denimpak val.
“Dit moet ek seker maar verwag!” bars hy los. “Staan die blessit stroper; dan staan als! Want die man wat moet kyk dat die koring nie in die droogoond vlam vat nie, loop lekker los in die lande rond!”
“Pa?” protesteer Pierre, en hy voel die ligte bewing in sy vingers toe hy hulle na sy heupe lig. “Ek is hier omdat Pá my laat kom het!” Sekondes lank begluur die twee mekaar soos wafferse opponente in ’n kryt, en dit terwyl albei weet dat daar geen werklike argwaan is nie, dat Koot bloot besig is om uiting te gee aan ’n nuk. Hy is net nie in staat om my as volwaardige volwassene te sien nie! dink Pierre. En vanmôre is die môre dat ek nou net nie lus is daarvoor nie! Hy maak sy mond oop en laat sy asem geluidloos uitglip. Toe sê hy tog paaiend: “Laat ek nou maar hier regmaak, dan gaan Pa liewer droogoond toe.”
Dit was die regte én die verkeerde ding om te sê. Enige toehoorder sou hom daarvoor krediet gegee het, maar Koot vat dadelik vlam. Hy laat hom nie voorsê nie, veral nie as hy goed weet hy was sommer onhebbelik nie.
“Wat sal jý nou hier kan regmaak?” brom hy binnensmonds en begin karring aan die stroper se binnegoed. “Te treurig om tot trou te kom, en nou wil hy kom maak en breek op allerhande ander plekke!”
Pierre ken sy pa; hy weet hy soek nou net skoor en dat hy nie eens na sy eie woorde luister nie. Maar hy het genoeg gehad. Vir die eerste maal in baie jare is hy eensklaps sielsat. Hy voel hoe ’n woede deur hom vee soos ’n skielike wind wat stof laat opslaan. Hy is blind kwaad.
“Pa,” sê hy, en sy stem is sag, “los vir my en Lizette uit. Julle wil net die vervlakste huis bou om seker te maak dat die plase saamgesnoer word; julle dink nie eens daaraan dat ons planne nie op die oomblik by julle s’n inpas nie.”
Sy pa veer orent en Pierre bly vinnig stil. En hierdie keer gluur hulle nie – hulle kyk en meet, en met ’n rare flits van insig besef Koot dat die vader die kind vertoorn het. Hy sê net: “Moet jou nie vermetel hou nie, Pierre.”
En hy keer Pierre nie toe dié omswaai en wegstap nie. Hy buk net en gaan aan met sy werk, maak asof hy glad nie ou Piet se spytige geklik van die tong hoor nie.
Pierre stap ewe beheers na die bakkie, wat langs die land geparkeer staan, klim in en ry terug werf toe. Hy hou onder die groot kol bloekoms stil en gaan na die droogoond. Die werker wat daar aan diens is, beduie dadelik bo die dreuning van die oond uit dat die gastoevoer traag is, en sal Pierre nie asseblief daaraan stel nie? Pierre knik en beduie terug, vir die tweede maal binne ’n paar dae, dat hy die man se diens sal oorneem. Dié lyk effe verbaas, maar aanvaar dit met ’n glimlag. Toe hy uit is, stel Pierre weer aan die gastoevoer en klim toe uit teen die silinder waarin die koring drooggeblaas word om ’n handjie vol koring te kry om vog te meet. Terug op die grond stap hy met die korinkies na die vogmeter, en eers toe hy seker is dat die koring nie te vinnig droog word nie, gaan sit hy eenkant op ’n bakkie en laat toe dat die oggend se gebeure hom pak.
Nooit, dink hy, sal Koot Nienaber verstaan dat ek nie soos hy is nie, dat ek nie soos ’n snuiter gehiet en gebied kan word nie, dat hy my tot in my siel irriteer as hy van my praat asof ek die lompheid van ’n verliefde standerdagtseun het. En hier is ek nou op Tóg Wat, soos wat beplan is – klaar gestudeer en reg vir die boerdery, en dis ook al. Want ek is volwasse genoeg om te weet dat Koot Nienaber nooit sal verander nie, en ek is bereid om hom te aanvaar nes hy is, want ek is lief vir hom. Dit is egter nie genoeg om ook vir my ’n menswaardige bestaan op Tóg Wat te verseker nie. Miskien het ek te gou plaas toe gekom. Die tyd vir Tóg Wat is nog nie ryp nie. En vir Lizette? vra hy homself direk af. Sit dan lank peinsend in die wete dat hy nie wéét nie.
Lizette de Wet sit kruisbeen op haar bed en kitaar speel. Sy tokkel gedagteloos aan ’n deuntjie, haar oë somber op die wolbehangsel teen die muur, haar blik na binne gekeer. As Pierre dink dat sy innemende Lizette onbewus gebly het van sy bedekte bedruktheid, het hy dit mis. Nog al die jare was sy fyn bewus van elke nuanse van sy gemoed. Selfs die heel eerste keer toe hulle van mekaar bewus geraak het, het sy intuïtief geweet dat hy ’n onafhanklike, vrye gees is – en dit altyd sal bly.
Sy sit die kitaar stadig langs haar op die bed neer en sak agteroor teen die kussings. Sonder die geringste geestesinspanning plaas sy haarself terug in daardie dag toe sy so onverwags op hom afgekom het waar hy in Sterk Water se diep spruit swem.
Sy