Debora en seuns. Helene de Kock
ek het,” sug Susan met ’n klein skouerophaling. “Dis seker maar die onderwyseres in my want as ’n mens met jou mond vol tande staan as jy jou saak moet stel, is jy verlore.”
“Maar Mamma het dan vanaand niks gesê nie. En ek ook nie.”
“Glo my, die tyd om sterk standpunt in te neem, sal kom.”
Margot glimlag net en proe aan haar warm tee.
Hulle gesels onvermydelik weer oor die politiekery in die kerksaal.
“Maar ek moet jou waarsku, my kind. Ons leef in tye waarin allerlei sotlike idees vir soetkoek opgevreet word.”
“Soos wat, Mamma?”
“Soos dat swart mense, Russe en Jode sogenaamde Untermenschen is. Jy weet, Goering, die hoof van die Duitsers se Luftwaffe, het verlede jaar glo gesê die Tsjegge is ’n miserabele pigmeeras.”
“Hy klink aaklig,” gaap Margot. “Dink Ma die oorlog gaan hiernatoe ook kom?”
“Wie weet? Maar kom ons gaan slaap. Môre is dit skool.”
Margot soen haar ma nag en gaan kruip in. Sy is eensklaps nog moeër van die aand se lang biduur en die daaropvolgende oproerigheid. Maar dis Debora wat weer by haar bly spook. Sy weet haar ma was Debora nog altyd simpatiekgesind. Susan Scott was mos al self in ’n situasie waar niemand met jou praat as hulle nie werklik moet nie. Dit was wel lank gelede, maar tog. Hierdie dorp het haar ma glo darem ná ’n jaar of wat aanvaar. Vreemd dat hulle nie haar destydse verblyf in Engeland vanaand genoem het nie, dink Margot. Maar al wat hulle weet, is dat sy uit Engeland hier aangekom het met ’n baba in haar arms. Hulle het aangeneem sy is ’n weduwee en sy het hulle nie reggehelp nie.
Dat die dorpenaars “mevrou” Susan Scott wel aanvaar het, bly vir Margot op ’n manier wonderlik. Glo aanvanklik met bedugte afstandelikheid. Waarskynlik omdat hulle van Susan afhanklik was en is want sy het gou ’n pos by die plaaslike hoërskool gekry. Met ’n meestersgraad in Engelse geskiedenis, plus die feit dat sy so wel ter tale is, was dit seker nie moeilik nie. Niemand kan so goed vir hulle kinders in Afrikaans én Engels klasgee soos sy nie. Margot trek die laken tot onder haar ken. Sy wens soos altyd dat sy meer van haar ma se tyd in Londen kon weet. Want Susan het ná sy op Stellenbosch klaar gestudeer het, vir twee jaar lank in Londen by haar oorlede pa se suster gaan kuier. En soos dit vir Margot voel, so ampertjies Engels geword. Want sy kan saam met die Engelse kuier asof sy Brits is en saam met die Afrikaners soos die gebore Afrikaner wat sy is.
Hierdie streek het sy geswore Engelse en sy stoere Afrikaners. Hulle groet mekaar, kuier selfs oor en weer. Maar op skool is hul kinders in aparte klasse sodat Susan die geskiedenis om die beurt in Afrikaans en Engels aanbied.
Margot trek die twee dunnerige wolkomberse oor haar. Haar gedagtes begin om die ou kwessie draai. Waar kom sy regtig vandaan? Al wat haar ma ooit sê, is: “Jou pa is Henry Scott, ’n Engelsman wat gedink het hy kan met my mors.”
Reguit woorde wat Margot telkens kwaad maak.
Soms gaan lê die onderwerp. Maar sy weet sy gaan eendag die moed bymekaarskraap om oor als uit te vra.
Die slaap bly net-net buite haar bereik en later lê sy met haar hande agter haar kop ingevou. Die uitbreek van die oorlog is en bly onrusbarend. ’n Paar dae gelede het sy ’n ou kopie van die Sunday Times by Eisenstein in die hande gekry. Tot haar teleurstelling het dit meer spekulasie as nuus bevat. Wat haar nogal kwel, is dat die Unie onder Jan Smuts nou ook oorlog teen die Duitsers verklaar het.
Margot se gedagtes kies opnuut hul eie dwalende koers. Dis as mens alleen oor die oorlog begin wonder dat jy bang word. En dis dan wat haar kop liewer maar nes die dorpenaars s’n begin skommel en skuif aan die gegewe rondom Debora. Vir haar nou al “liewe Debora”.
Margot dink aan die nag in 1934 toe Debora en haar mense so stilweg in die rysige huis oorkant die straat ingetrek het. Heel onopsigtelik maar met ’n sekere dinamiek wat allerlei vibrasies straataf gestuur het.
Selfs as jong kind het sy bewus geraak van die geskinder om die Schlagerfeldts. Sy ril effens en trek die kombers hoër op. Dis nog maar einde September en steeds koel in hierdie streek met sy donkerbruin klowe en okergeel sandsteenkoppe. Nog glad nie te laat vir ontydige ryp nie. Margot se mond pluk in ’n skewe laggie. Net so onverwags en amper ontydig was Debora se koms.
Mense was destyds met die Depressie ook maar te dankbaar om oor iets anders te kon praat as hul eie gesukkel om kop bo water te hou. Die geskarrel om ’n sakkie boermeel vir broodbak te gaan koop. En hulle was ook al deurgepraat oor Smuts en Hertzog se koalisieregering. Argumentasies wat al om die eie as draai.
Daarom het Debora se storie geloop waar hy wou. Hoe dit ook al sy, Margot het klein soos sy was moontlik onbewustelik begin besef dat nuwelinge altyd ’n geskiedenis met hulle saambring.
Debora Schlagerfeldt was die uitsondering op die reël.
Geen feite nie. Maar hope misterie.
Op ’n helder Oos-Vrystaatse winteroggend was die Victoriaanse huis teen die westelike rant skielik vol mense. Die huis met die vaalwit afgedopte mure wat toe al twee jaar lank ná ou mevrou Schmidt se dood leeg gestaan het. Nou nie heeltemal leeg nie. Dit was vol antieke meubels wat met wit lakens bedek was. Maar die tuin is steeds, soos in al die jare toe mevrou Schmidt nog geleef het, getrou versorg deur Fanjan Motse. Hy woon tot nou toe in een van die buitekamers agter die motorhuis.
Mens kon wel sien die plek kort ’n vrou se hand, het Susan Scott gesê, want al word die voorste grasperke netjies vierkantig gesny, word daar niks nuuts meer gesaai nie. Die rye roosbome kort ’n snoei.
Dan het haar ma na hul eie beskeie blyplekkie gekyk. “Wel, my kind,” het sy sugtend teenoor Margot opgemerk, “Fanjan het ’n waardige teenwoordigheid. Dis reg dat so ’n uitsonderlike plek iemand soos hy het.” Só het Margot klein-klein geleer om woorde te gebruik wat sommige grootmense se oë laat rek het. Woorde soos “teenwoordigheid” en “waardig” en “uitsonderlik”.
Margot was destyds voordat Debora-hulle gekom het saam met haar ma binne-in die ou huis. Fanjan het gewilliglik vir hulle oopgesluit.
Margot het soos ’n muis op haar kaal voete agter haar ma aan deur die groot vertrekke gedwaal, voor die skilderye van pienk en wit kosmos en ver blou berge teen die sitkamermure bly talm.
Die beddens met hul hoë kopstukke was ook met lakens toegemaak. Margot het in die hoofslaapkamer die laken opgelig en onder dit ingeloer. Verwonderd uitgeroep oor die houtsneewerk op die kopstuk. Varings en rose en lelies, fyn en sekuur uitgekerf.
En in daardie huis was een enkele foto in sepia. ’n Vrou met ’n vag swartbruin hare, ’n baba in haar arms, toegedraai soos ’n papie. En weerskant van haar twee opgeskote swartkuifseuntjies. Margot en haar ma het bly staar na die foto. Daar was iets onnoembaars in die vrou se oë.
“Wie’s dit?” wou Margot weet.
“Weet nie,” het haar ma gemymer. “Dalk ’n suster. Of sommer net iemand. Maar kyk, dié foto het wat hulle punctum noem.”
“Wat’s dit?” was Margot se onmiddellike vraag.
“A,” het Susan gesug. “Punctum is daardie skaars kwaliteit wat sommige foto’s het. Dit … dit kneus ’n mens se gemoed, Margot. Dis byna of daar ’n gaatjie in is waardeur mens kan loer.”
“En ís daar ’n gaatjie, Mamma?” Margot het nuuskierig vooroor gebuk, haar gesig so vlak by die glas dat dit aangewasem het.
“Nie regtig nie, Margot. Dis net dat mens weer en nog ’n keer daarna wil kyk. En sien wat nie gesien kan word nie.”
“Maar waar is hierdie mense?” wou sy gefrustreerd weet.
“Mense kom en mense gaan, my kind. Vergeet maar van hulle.” Haar ma het geklink asof sy iets bitters geproe het.
“Fanjan,” het Susan nietemin ferm gesê, “ek sal jou help om dié goed op te pas. Ons moet skoonmaak hier, my mens. Sulke mooi goed sal verwaarloos as ons nie