Vir die voëls. François Bloemhof
Sy wil nie daaraan dink nie.
Sy loop ’n ent. Kry haarself stadig kalm.
Pa en Ma sal lankal by die huis wees. Sy sal moet erken sy het buitetoe gegaan. Sy sal moet sê sy het beter gevoel na die slapie, toe is dit so ’n mooi dag dat sy wou uitgaan, en sy het nie agtergekom die tyd gaan so vinnig verby nie.
Pa wil mos nie vir haar ’n horlosie gee nie. Al die ander kinders in die klas het horlosies.
Sy het aan die verkeerde kant van die bos uitgekom, so dit vat haar lank om huis toe te loop. Sy sê vir haarself dis net ’n duif, dis nie die einde van die wêreld nie … maar vir die duif ís dit en sy wil weer begin huil.
Sy moet vrolik wees as sy by die huis kom, anders vra hulle wat’s fout.
So, teen die tyd dat sy die ligblou voordeur oopmaak, seker ’n goeie uur later, glimlag sy.
Dit ruik lekker. Sy dink dis hoender.
Sy is op pad kombuis toe en skrik toe sy haar pa in die sitkamer gewaar, op die bank waar hy altyd sit. Of lê, soos nou. Hy kyk na haar en sy glimlag. Dit lyk of sy oë en neus nie kan besluit watter die rooiste moet wees nie. Sy het hom nie vanoggend gesien nie – is hy só kerk toe?!
Sy weet hy sien sy het haar skoene in haar hand, en hy moet ook kan sien hoe vuil haar voete is, maar sy hou aan glimlag en loop verby.
“Môre, my skat,” kom Ouma se stem toe sy die kombuis binnegaan.
“Haai! Is Ouma hier?”
“Jy weet mos,” kry sy ’n soen op die wang, “ek is altyd waar daar kos is.”
Irma lag.
“Voel jy beter?” vra haar ma – darem nie op ’n manier wat klink of sy haar wil vasvra nie.
“Ja, dankie, Mamma.”
Dit lyk eerder of Ma Alta haarself moet keer om nie te lag nie. Sy lag meer as Ouma by is, kompleet asof Ouma haar ma is en nie Pa s’n nie.
“Lyk my jy het daardie kopseer weggespeel.”
“Ek het nie gespeel nie, net …”
“Geloop? Dan het jy seker ver geloop.”
Irma besluit om te swyg.
“Ons gaan nou-nou eet, loop was jou voete,” sê Ouma. “Alta, ek is klaar hier, waarmee kan ek volgende help?”
Irma gaan badkamer toe. Nadat sy haar voete mooi skoon gekry het, was sy ook haar gesig. Trek die borsel ’n bietjie deur haar hare, maar dit help nie veel nie. Die son wat deur die ruit val, laat dit baie rooi lyk. Sy’t lankal vrede gemaak daarmee. Hou eintlik daarvan. Maar party dae is dit omtrent rooi!
Soos bloed.
Nee, sy gaan nie daaraan dink nie. En dis anyway nie rêrig die kleur van bloed nie, sy’s nou sommer vol nonsens.
Die vier van hulle gaan eetkamer toe. Ma Alta vat die stoel waarop niemand gewoonlik sit nie, want die een poot is effens korter as die res.
Daar word eerste vir die man van die huis ingeskep.
Wat nie ’n woord sê toe hy die bord vat nie. Wat begin eet terwyl sy vrou nog vir die ander skep.
Voor hom staan ’n glas met daardie bruingeel vloeistof wat Irma so haat. Sy gaan dit miskyk.
Kan ook nie.
Hy moet dit opgemerk het, want hy sê: “Ek sien ons meisiekind loop vandag weer soos ’n seun rond.”
“Ons rabbedoe,” probeer Ouma ’n grappie daarvan maak.
Irma skop haar skoene uit. Haar tone wil nie so vasgevang wees nie. Sy skuif dit stilletjies opsy sodat sy dit nie nou-nou kan raakskop nie.
Die man van die huis vat ’n sluk uit sy glas. Sy mond maak ’n vetterige streep om die rand.
Irma onthou daai telefoonoproep wat sy afgeluister het: “Nee, Ma, daar sal nie moeilikheid kom nie. Hy het dit nou baie meer onder beheer. Regtig.”
Sy wonder hoe dit by die werk gaan. Hy’s seker nooit so dronk dat hy nie sy werk kan doen nie. Dit is net by die huis …
“Gaan jy nie eet nie?” vra hy.
Sy skrik. Het skoon vergeet van die bord voor haar.
Nog ’n sluk brandewyn. “Jou ma het al die moeite gedoen om vir jou kos te maak.”
Haar ma glimlag. “Ag, dit was nie –”
“Moenie haar sterk in haar kwaad nie.”
Watse kwaad? wil Irma vra, maar sy weet jy vra nie sulke vrae nie.
En nou sien sy dit. In die wit bord voor haar, langs die oranje van die pampoen en die groen van die ertjies.
Vlerk.
Hoendervlerk, maar steeds vlerk. En sy weet ’n hoender is nie ’n voël nie, dis pluimvee, maar dit maak nie ’n verskil nie.
Haar ore begin suis, maar nog steeds kan sy die dominee se stem hoor:
Maar as hy nie ’n lam kan bekostig nie, moet hy as boete vir wat hy gesondig het twee tortelduiwe aan die Here bring.
Sy gaan naar word, sy sweer sy gaan naar word!
Sy dwing ’n paar ertjies op haar vurk, dwing die vurk na haar mond toe, maal dit fyn met haar kiestande, sluk-dwing dit in haar keel af.
Dan ’n skeppie pampoen.
Ouma Martie maak waarderende geluide, praat oor hoe lekker alles is, vra vir Pa hoe dit met die eerste week by die werk gegaan het, kry nie veel van ’n antwoord nie, sê vir Ma hoe lus sy al is vir die nagereg, en Irma sal nooit raai wat dit is nie.
Sy besef Ouma wag vir ’n antwoord.
“Nee, ek weet nie.”
“Kan jy nie ruik nie?”
Sy skud haar kop. Al wat sy ruik, is die dooie duif in haar bord. Vlerk wat nooit weer gaan vlieg nie.
Hy weet. Hy’t agtergekom. Hy kyk na haar met daardie rooi oë.
“Eet jou kos.”
Die gesuis is nou nog harder. Sy weet nie waar die woorde vandaan kom nie, want sy was nie van plan om dit te sê nie.
“Is ons te arm vir lam?”
Haar ma gee ’n onseker laggie. “Waar kom jy daaraan?”
Sy lig haar skouers. Kan nie glo sy doen dit nie. Sy tart hom nou, sy weet sy doen dit en kan nie ophou nie, al is sy soms so bang vir hom, al is sy nóú.
“Nie te arm vir Jan Ellis-poeding nie,” glimlag Ouma Martie. Sy glimlag breër as gewoonlik en haar oë sê iets soos: Irmatjie, kom ons eet net in vrede, wees die minste, moet niks sê nie, hy is maar soos hy is en dinge is soos dit is.
Maar sy’s moeg daarvoor om nooit iets te kan sê nie, moeg daarvoor dat hy só is, dat dinge só is!
Die man van die huis, die heerser, die koning, sis: “Genoeg! As ons kos nie goed genoeg is nie, gaan na jou kamer toe!”
“Ivan,” wil Ouma Martie keer, “sy het nie …”
“Ek sê, trap!”
En dan sluk Irma en vra:
“Is drink sonde?”
Daar is dit. Die woorde is uit. Sy is yskoud, maar sy’s ook nie spyt nie. Hy moet dit hoor, hy wat só kerk toe gegaan het en nou verwag almal moet hier sit en maak of niks fout is nie.
Haar ma frons. “Ivan …”
Hy spring op, sy gesig vertrek van woede. Irma het hom nog nooit só gesien nie.
“Ivan, sy’s ’n kind!”
“Het ek gevra vir jou opinie?”
Maar