Elim. Helena Hugo
voel-voel met haar stok uitgestrompel, krom soos ’n hoepel, stadig en versigtig.
“Ouma, ek sou binnetoe gekom het!”
“Tyd lat ek son vang voor hy te hoog brand. Waar staan my sitplek?”
Caroline het haar na haar stoel toe gehelp, ’n gemaklike leunstoel met sagte kussings en ’n kombers vir haar knieë.
“Hoe gaan dit met jou, my kend?”
“Goed, ouma Fien, en met Ouma?”
Ouma Fien se mond het gebewe. “Die bekruiper het ou Gert gekom vat.”
Caroline het vir Siena gekyk. Siena het haar skouers opgehaal. Oupa Gert was al tien jaar dood.
“Ek is jammer om dit te hoor,” het Caroline getroos.
“Hoe gaan dit met Klein-Willem se magoed? Leef sy nog?” het ouma Fien gevra.
Dit was toe duidelik dat sy nie meer weet waar sy is nie. Caroline was spyt dat sy so lank gewag het voor sy ’n slag by die strooise uitgekom het. “Willem se ma is lankal oorlede,” het sy gesê, “sy pa ook.”
“Sit hom gou-gou oener die kluite. Sondag is goed, dis die Here se dag.”
Sy het gegroet, die ou vrou se hande in hare geneem en dit saggies gedruk.
“Wie is jy?” Ouma Fien het haar ken gelig en soos ’n dier in die lug gesnuffel.
“Ek is Willem Basson se huisvrou.”
Die ou vrou het haar vingers stywer vasgeklou. “Jy moet jou kend vat.”
“Watter kind, ouma Fien?”
“Klein-Willem. Hy slaat vir hom dood, ek sê jou nou.”
Op pad terug het sy aan haar eerste huweliksnag gedink, haar hande op Willem se rug, die littekens onder haar vingers. Hy wou haar nie vertel waar hy die merke gekry nie. Sy het by Doelie uitgevind en Doelie het vir haar gesê sy ken die storie omdat sy Jakob gehelp het om Groot-Willem Basson se seunskind deur te sien. Hy was te naby sy dood om te weet dat sy by was.
Caroline kon nie herstel van haar besoek aan Siena-hulle nie. Die besef dat sy as moeder misluk het, het haar verlam. Sy het aan Cara gedink en sy het aan Willem gedink. Een nag het sy gedroom sy is Willem se ma en sit met haar hande in haar skoot gevou en kyk hoe sy pa hom vermoor. Sy het wakker geskrik, opgestaan, voor die oop venster gaan staan en gewag vir die naglug om haar af te koel. Daar was lig in Elie se venster, flou kerslig. Wat sou hy doen as sy oorstap en hom van haar nagmerrie vertel? Het Willem al vir hom verduidelik hoekom hy wat so streng is, nooit sy kinders slaan nie? Hulle is vriende, gesels veral nagmaalnaweke tot laatnag, drink saam witblits uit blikbekers. Dis hoekom Elie hom van sy kinderdae in Warskou vertel het. Sy was te jaloers om te probeer uitvind wat presies. Sy weet nie veel van Elie nie, en gans te min van Willem.
Die moegheid is weer besig om op haar toe te sak.
Willem het staning gekry in die Senekal-distrik. Die boer wat hom vriendelik ontvang het, se naam is Coenraad Klopper. Die Klipspruit-rivier loop deur sy plaas Driekuilen, waar hy met mielies, koring en vleisvee boer. Hy het Willem verseker dat die Rinderpest nooit in die Vrystaat sal uitslaan nie, simpatiek uitgevra na die droogte en belang gestel in Willem se plaas, sy boerdery en sy gesin. Toe huurgeld vir die staning ter sprake kom, het hy hom laat verstaan dis nie belangrik nie, daaroor kan hulle later ooreenkom. Willem het met die eerste aansig respek vir hom gekry en vir sy vlytige huisvrou, Petronella. Hulle het ses kinders van wie twee pare tweelinge is – almal opgeskote seuns wat van vroeg tot laat te perd kom en gaan, altans so ervaar Willem dit. Wat pla, is dat hulle hom aan Daniël herinner wat ’n ruiter soos min is, tuis op ’n perd se rug, lief vir diere, ’n boer in murg en been. Daniël, op wie hy gereken het, maar nie meer kan vertrou nie.
Coenraad se wewenaar-vader, diep in die tagtig, benut elke geleentheid om oor die Groot Trek van ’38 uit te wei en oor die Klopper-familie wat kruis en dwars oor die land geswerf het, voor hulle die Basotho verdryf het en onder Johannes Brand tot rus gekom het.
“Hulle koek saam op Thaba Bosiu en maak bendes wat vee steel.” Die grysaard het sy hees laggie gelag en bygevoeg. “Meeste het stert tussen die bene weggehol Natal toe.”
Willem het probeer uitwerk hoe sterk die nasie was voordat hulle uitmekaar gejaag is en liewer niks genoem van die ruiters op die heuwel nie.
Dit was Woensdag, maar Petronella het ’n Sondagmaal voorgesit. Ná ete is die werkers, manne toegewikkel in Basotho-komberse, tot Willem se verbasing ingeroep vir huisgodsdiens.
Die ou man het weer na hom toe oorgebuig: “Moenie vir jou bekommer nie, hulle is makgemaak,” het hy hardop gefluister.
Willem vertrou nie uitdrukkinglose gesigte nie en Coenraad Kloppers se volk het alte gevoelloos voorgekom. Die vrou wat in die kombuis werk, was weer gans te oorlams en is toegelaat om op ’n regop stoel te sit. Op trek kom jy vreemde gewoontes teë, het hy besluit, en gewonder wat Doelie sal sê as jy vir haar ’n eetkamerstoel gee om op te sit.
Coenraad het met trots aangekondig dat die Bybel ’n familie-erfstuk is wat sy Voortrekker-voorsate van Somerset af binneland toe saamgebring het. Die Bassons van Mispa se Bybel kom ook uit die Voortrek, maar Willem het stilgebly. Oor sy voorouers, veral sy pa, praat hy nie graag nie. Trouens, hy het dit tot ’n fyn kuns ontwikkel om vrae oor hulle te ontwyk.
Coenraad het ’n psalm gelees, waarvan Willem nie veel onthou nie. Daarna is daar gesing en gebid en een van die seuns het, asof hy nie sy pad sou kon kry nie, saam met hom teruggery kamp toe. Dit was nog lig, die eerste dag.
Die Kloppers het hom nie weer vir ete genooi nie.
’n Paar dae later het dieselfde seun en een van sy broers vir hom vars geplukte mielies en wors gebring. “My pa sê Oom mag ’n rooibok skiet vir vleis.”
Eienaardige seuns. Hulle is altyd kortaf en haastig. Seker skaam, het Willem gedink.
Dae het verbygegaan. Die ooie het gelam en die trop het gedy. Danster het die rooibok geskiet – eers ’n week later. Dis te warm om biltong te maak, maar Willem het tog ’n paar repies boudvleis gesny, in die wa opgehang, die res gepekel, in die vel toegedraai en in ’n goeie gat in die grond begrawe.
Hy oorweeg dit om vir die huisvrou te gaan vra of hy van die biltong in haar koelkamer kan hang, toe die seun daar aangery kom.
“Oom, ek sien Oom het geslag?” sê hy.
“Ja, die rooibok wat ek met jou pa se toestemming geskiet het.”
“Láát skiet het.”
“Hoe nou?”
“Ek het gesien hoe skiet daai Boesman van oom.”
“Dis seker om ’t ewe wie die bok skiet. Het jou pa jou gestuur?”
“Nee, Oom, nog nie.”
“Pla dit jou dat Danster die bok geskiet het?”
“Ek en my broers moet uitkyk vir swart mense met gewere.”
“Luister hier … Wat is jou naam?”
“Marius, Oom.”
“Luister, Marius, Danster en Rooivalk sal nie sonder my toestemming koeëls vat en skiet nie.”
“Reg so, Oom. Ek sal vir my pa sê Oom het hom opdrag gegee.”
“Nog iets, jy is ’n bogsnuiter en ek laat my nie van jou voorskryf nie. Ek wil nie haaks wees met jou pa nie. Dis sy plaas dié en ek is sy huurder. As hy probleme met my het, moet hy my laat weet dat ons kan praat, man teen man. Goed so?”
Die seun hou hom so mak soos ’n lammetjie. “Is reg, Oom. Ek verstaan.” Die volgende oomblik vou hy sy arms voor sy bors en lig sy ken in die rigting van die perde. “Oom, waar kry Oom daai perd?”
“Watter een?”