Klassiek reeks: Mahala. Chris Barnard
was altyd goed om terug te wees op die boot ná so ’n dag en na Rodrigue te luister en die middag stroomaf in te gaan, tussen die groen bosse deur, die aand tegemoet, met die swartes wat op die bodek gesels en lag en soms een-een sing, met die reuk van bokmis en kokosneut en knoffel, en Rodrigue wat tussen sy tande krap en rustig sit en praat en na brandewyn ruik. En kort-kort ’n bok wat op die bodek blêr, en die eentonige getjok van die enjin wat soms ’n dubbelslag word as die oewer nader kom en die klank terugkaats oor die groen water.
Dit alles was goed ná so ’n dag, want dit sou koel wees en die son sou weg wees, en al dié dinge, al die reuke en geluide, sou beteken dat hy Caipemba vir ten minste vier weke nie weer sou sien nie.
Die meisie het langs hom beweeg en hy het sy oë op skrefies oopgemaak in die hoop dat hy haar sou sien loop, maar vaagweg haar twee bruin knieë gesien en geweet sy sit nog langs hom. En sy moes gemerk het sy oë gaan oop, want sy het weer gepraat.
“Klim jy voor die derde halte af?” het sy gevra.
Hy het sy kop geskud.
“Waar klim jy af?”
Hy het sy oë heeltemal oopgemaak en opgekyk, maar nie na haar toe nie, en gesê: “By die derde halte.”
Hy het weer sy oë toegemaak en met sy kop agteroor teen die sifdraad geleun en die kaai se stof geruik. Hy wou van die meisie vergeet en haar dit laat verstaan, maar terselfdertyd het hy geweet hy sal haar nie vergeet kry voor hy nie weet waarheen sy gaan nie. Dit sou donker wees as hulle afklim en die naaste onderdak, behalwe dié wat hy sou kon aanbied, was twaalf kilometer van die rivier af.
Toe het die bootklok buite gelui.
Hy kon hoor hoe die swartes hewiger begin praat en iemand was besig om ’n wit bok aan ’n strooitou teen die loopplank op te sleep. Die bok se kloue het weerbarstig oor die hout geskuur.
“Hoe lank vat dit tot by die derde halte?” het sy gevra.
Dié keer het hy na haar gekyk. “Drie ure.”
Hy het haar gesig nou vir die eerste keer werklik gesien. Daar was fyn sweetdruppeltjies onder haar neus en op haar voorkop, en haar oë was effens te groot. “Dit sal donker wees,” het sy gesê.
Hy het geknik.
Die klok het weer gelui en Rodrigue was besig om die loopplank op te trek. Toe skielik het die boot begin vibreer en ’n oomblik later het die enjin stotterend aan die gang gekom, ’n paar keer gesluk en toe sy slag gekry.
Al sy aandag was op die kaai. Hy het ’n ry swart kinders sien staan en waai en op die bodek het party hulle laaste boodskappe oewer toe geskree. Pio was besig om die ankertou los te draai en die stroom het begin vat. Toe, baie stadig, begin die sinkgeboutjies wegskuif en die ry swart kindergesigte word kleiner en begin wegswaai van hom af.
Toe was hulle los in die stroom, drywend en op koers, en die enjin se slag was dieper en skielik reëlmatig.
Tot siens, Caipemba, het hy gedink, en gewonder wanneer kom Rodrigue. Maar Rodrigue was iewers besig. Hy kon hom met die stuurman hoor praat en die lug was soet van mangoblomme en droë vis en hy het weer gedink: tot siens.
Die kind sou speel; hy sou iewers in die skaduwee van die mangobome met tolle en blikkies ry op paaie wat hy met ’n plankie in die sand oopgeskraap het, op een van die baie paaie wat oral oor die agterplaas lê, van koelte tot koelte, slingerende paaie wat links en regs uitvurk oor die wye werf en draai en terugkom en altyd maar weer op dieselfde plek eindig.
Die kind sou speel en An sou slaap onder haar veilige muskietnet in haar muwwe kamer met die plankmure – mure waarvan die wit kalk afdop, mure met barsies en splete en die fyn bruin stippeltjies van kakkerlakmis. Mure van raaisels en stiltes en ekstase.
An sou slaap of na die dak lê en kyk waar geitjies roerloos teen die lyste slaap.
Hulle sou hom nie mis nie.
Agter die boot het die oopgekarringde water soos ’n geriffelde vin gelê en hy kon nog net die toppe van Caipemba se palmbome sien en ’n ry wit bosluisvoëls wat oor die bosse aankom en geruisloos verbyvlieg.
Toe hoor hy Rodrigue met die trap afkom.
Daar was ’n vuurhoutjie tussen sy tande en sy hande was swart van droë olie. “Dag,” het hy gesê en hom tot die meisie gewend. “Ek is Rodrigue. Kaptein Rodrigue Pereira.” Sy het nie vir sy vuil groethand omgegee nie; sy was blykbaar verlig om iemand te kry wat wil praat.
“Mália Domingo,” het sy gesê.
“Waarheen is jy op pad?” Hy het anderkant haar gaan sit.
“Ek gaan tot by die derde halte.”
“O ja, jy en Max is saam.” Toe sy nie dadelik begryp nie, knik hy na Delport toe.
Sy het haar kop geskud. “Nee. Ek is in ’n skietkamp langs Doisspruit. My pa en ’n vriend van hom het kom skiet en ek pas die kamp op.”
“Grootwild?”
“Hulle soek olifante en buffels. Maar hulle is al ’n week weg. Hulle moes al terug gewees het.”
Rodrigue het die vuurhoutjie uitgespuug en ’n nuwe een uit sy dosie gehaal. “Hoe het jy in Caipemba gekom? Jy was nie gister op die boot toe ons ondertoe is nie.”
’n Oomblik het sy geweifel. Maar net ’n oomblik. En in dié oomblik het sy na Delport gekyk. Hulle het mekaar vas in die oë gekyk en hy kon die weifeling sien; toe draai sy haar kop weg en kyk weer na Rodrigue. “Iemand het my geneem. Een van die mense van die koffieplaas.”
“Ken julle die mense daar?” wou Rodrigue weet.
“Nee.” Sy het haar leersak nader na haar bors toe getrek. “Ons ken niemand nie.”
“Wens hier wil meer mense kom skiet,” het die kaptein gesê en na Delport se kant toe gelag. Toe kyk hy weer na die meisie, die lag nog om sy mond, maar sy oë onseker op soek na Mália Domingo se reaksie. “Hier is mos nie vroumense hier nie. Twee of drie getroudes in Caipemba. En twee of drie by CCG. En Max se vrou. Max is een van die gelukkiges.”
Delport het op die volgende sin gewag, maar dit wou nie kom nie. Hy het gewag dat die kaptein moet sê: “Ek is mos nooit getroud nie.” Hy het dit dikwels gesê. Delport was ’n honderd keer by waar hy dit gesê het. En dit was altyd met presies dieselfde intonasie in sy stem en dieselfde uitdrukking in sy oë. Hy het dit altyd gesê soos iemand sou sê: “Ek het mos kanker.”
Daardie eerste nag, nege jaar tevore, het hy dit die eerste keer gehoor. Die nag toe hy Rodrigue Pereira ontmoet het. Hulle het die hele middag in Caipemba gewag, hy en An, op die boot se vertrek. Maar hulle kon tienuur eers vertrek, want iemand moes nog kom. Dit was tienuur die nag en dit was drukkend en hulle was op pad – sonder die een wat moes kom. En Rodrigue het by hulle kom sit en met hulle oor die sterre gepraat soos ou vriende praat oor gemeenskaplike geheime. Rodrigue was ’n bietjie dronk daardie nag en hy het hulle sy hele lewensverhaal vertel. Maar wat Delport die beste van alles kon onthou, was die manier waarop Rodrigue skielik gesê het: “Ek is mos nooit getroud nie.”
“Kom jy van Beira af?” het die kaptein gevra en die meisie het geknik. Hy het ’n halfgerookte seroetjie uit sy uniform se bosak gehaal en dit ingedagte opgesteek. “Lekker plek. Beira. Ek was ’n ruk daar. In die dokke. Dis voor ek hier kaptein geword het.”
Dié rang het net in sy verbeelding bestaan. En miskien juis daarom was hy baie gesteld daarop. Hy het altyd die rang bygevoeg as hy homself aan ’n vreemdeling voorstel. En die verslete uniform was inderdaad vol medaljes wat hy wie weet waar gekry het – miskien in Beira en Porto Amélia se pandjieswinkels.
Delport het sit en luister. Die stories het hy almal reeds geken – die stories van Rodrigue se dae in Beira, en van die vriendin wat hy daar gehad het, en hoe tragies sy verongeluk het een Sondagmiddag in November. Maar dit was altyd goed om hom dit weer te hoor vertel, dié stories: met gepaste troosgedagtes uit Gibran en die Rig-Veda en die Spreuke van Salomo.
Hy het na Rodrigue sit en luister