Die rooikop en die redakteur en ander stories. André P. Brink
Die rooikop en die redakteur
en ander stories
Uit Die Huisgenoot en Die Brandwag (1955–1959)
André P. Brink
Saamgestel deur Cecilia van Zyl
Human & Rousseau
Sy het die blou rok vir die geleentheid aangetrek, die een wat Albert haar gegee het voor hy weg is. Dis paslik, so, het sy al lankal besluit, vandat sy gehoor het dat hy vanmiddag hier aankom.
Sy lyk skraal daar voor die spieël, met besonder groot bruin oë, hare bietjie argeloos agtertoe gekam. Mens sou haar miskien gelate kan noem, iets tussen hartseer en tam. Dis selfs moontlik dat sy effens bang lyk.
Dis drie-uur volgens haar horlosie, maar dis ’n raps agter. Miskien moet sy maar stasie toe gaan. Mens moet buite wees as jy so voel; binne druk dit jou vas, soos kroep. Besluiteloos tel sy haar handsakkie van die bed op en gaan voordeur toe. Maar nes sy by die sitkamertjie se venster verbykom waar sy oudergewoonte afkyk na die straat onder, sien sy Martin tussen die mense aankom en na die gebou se hoofingang mik.
Sy mag hom nie sien voor sy hier uitgaan nie; dit sal die laaste bietjie moed wegneem. Daar is nou regtig vrees in haar oë terwyl sy onhandig sukkel om die deur te sluit, die sleutel uittrek en so stil soos ’n muis wegsluip om in die kombuis te gaan wegkruip.
Jare en jare wag sy daar voor hy klop: drie egalige, presiese, bedoelde tikke. Hy klop nooit anders nie. Sy het daaraan gewoond geraak en geleer om daarna uit te sien. Maar vandag vrees sy dit en krimp vir die geluid.
“Susan!” hoor sy hom roep.
Haar skraal vingers draai en draai die smal band van haar handsakkie.
Weer die drie egalige, presiese kloppe. Dan raak dit stil.
Hy is weg, dink sy. Hy is weg. Sy vlug na die venster en sien hom onder in die straat uitkom. Hy kyk een keer op en loop dan weg. Hy het sy grys pak aan, netjies, regop en presies.
Ek moenie huil nie, dink sy. Dit hoort so. Albert kom vandag terug. Ek het my blou rok vir hom aangetrek.
Sy wag ’n hele rukkie voor sy die deur oopsluit en met die hysbak afgaan. Sy sal maar die ent stasie toe loop, anders moet sy te lank stilsit met haar gedagtes. Selfs nou bly sy rondkyk met heimlike hoop en vrees dat sy Martin se grys pak sal sien.
Hy het dit aangehad toe sy hom die eerste keer gesien het. Dit was 1943, onthou sy, en dit was herfs. Albert was toe drie jaar weg. Sy het daardie dag alleen teruggekom van die kerkhof. Sy het niemand gesê dat haar kindjie dood is nie, omdat sy bang was vir mense. Hulle sou met hulle nuuskierige oë na haar kyk en miskien fluister: “Dis Susan Rautenbach, arme vrou. Haar skoonmense het haar mos weggejaag, weet jy? En nou is haar kind glo dood.”
Sy het altyd geweet dat Driesie sou doodgaan. En tog het sy altyd daarteen baklei ook. Hy was al wat sy nog van Albert gehad het, al wat Albert regtig nog lewendig laat bly het in haar binneste. Hulle wou hom vroeg al van haar af wegvat, haar skoonmense. Hulle sou hom grootmaak, sorg vir sy opvoeding. Dit was die enigste keer dat hulle ooit belang gestel het in haar. Om te weier het nagte wakkerlê gekos. Sy wou tog maar die beste vir haar kind hê.
Die vierde nag het Albert na haar toe gekom, soos sy daar siek en moeg halfpad tussen droom en werklikheid gelê en staar het in die donker. Toe het sy geweet dat sy self vir haar kind sou sorg, hoe moeilik dit ook sou gaan. Albert sou dit van haar verwag.
Toe is hy dood, nog nie drie jaar oud nie. Sy het self die paar reëlinkies vir die begrafnis getref. Dit sou nie ’n diens wees nie. Sy het net die dominee gaan vra of sy die oggend vroeg kan kerk toe gaan. Hy het haar snaaks aangekyk, sy kop geknik en ja gesê. Dit was vreemd, so alleen in die groot kerk in die skemeroggend. Buite, by een van die vensters, was ’n herfstige boom wat teen die ruite gekrap het. Die blare was roes en oker, lewe wat ryp geword het.
Tienuur het hulle hom gaan begrawe; sy en die dominee en die ondernemer. Die ander was al weg toe sy nog daar gebly het.
Die wind was in haar hare en die son het gestraal. Maar in die volle herfsdag was daar iets weeïgs, iets ver en seer wat dieselfde was as haar hart.
Sy is later daar weg, alleen tussen die grafte deur na die wit pilare van die hek. Daar het sy ’n rukkie gaan staan om te rus. Sy moes werklik baie gedaan gewees het, want die aarde het begin tol en sy het geval.
Martin het haar daar by die hek gekry. Sy het ’n bekommerde stem in haar ore gehoor en dof sy vreemde gesig met die sterk lyne gesien.
“Wat makeer?”
Sy het deur die duiseling gedring en regop gesit. “Niks.”
“Wat het gebeur?”
“Ag …” Sy het oor haar oë gevee om beter te sien. “Ek was maar net bietjie moeg, dis al. Regtig.”
“Kom.” Hy het haar opgehelp. Haar bene wou swik, maar sy arm het gekeer.
“Dis nie nodig nie,” het sy verweer. “Ek sal nou regkom. Moet asseblief nie moeite doen nie.”
“Jy kan nie hier bly nie.”
Sy het opgekyk in sy ferm grys oë. “Dis nou oor,” het sy volgehou, behep met haar ou verleentheid en vrees vir mense.
Hy het hom nie aan haar gesteur nie. “Waar bly jy?”
Sy het nie geantwoord nie, omdat sy skaam was vir die buurt.
“Waar bly jy?” het hy aangedring.
Moeg het sy met ’n hand beduie. “Ek sal self daar kom.”
“Jy moet eers iets eet.”
“Nee.” Sy het die vrees in haar keel gevoel. “Ek is nie honger nie.”
Hy het op ’n snaakse, vorsende manier na haar gekyk en sy motor se deur oopgemaak. Sy wou nie inklim nie, het daar staan en bewe van reaksie en vrees. Op die een of ander manier het hy haar tog oorreed. Sy het nie meer die wil of moed gehad om teen enigiets te protesteer nie. Die warm ete in die kafee het wondere verrig, die duiseligheid weggeneem. Maar dit het ook haar ou gevoel van verset teruggebring.
“Ek sal nou regkom, dankie.”
“Ek sal jou huis toe neem.”
“Nee!” Sy het amper gepleit.
Hy het met sy elmboë op die tafel na haar oorgeleun. “Wat het jy daar by die kerkhof gemaak?”
“My kind is dood.” Dit was nie haar stem nie.
“Het jy alleen gegaan?”
Sy het geknik.
“Jou man …?”
Sy het reguit na hom gekyk, vrees en uitdaging in haar binneste.
“Ek is jammer,” het hy dadelik verskoning gevra. “Ek wil nie nuuskierig wees nie. Ek het net gedink ek kan help … miskien …”
Ná die drie jaar wat verby was, kon sy dit nie verstaan nie: dat hy dit werklik opreg kon bedoel.
“My man is in die Noorde,” het sy eindelik gesê en met haar vinger patroontjies op die tafeldoek getrek. “Van die begin van die oorlog af.”
Dit was al wat sy hom daardie dag van haarself vertel het. Alle ander vrae het sy afgeweer. Op die duur het sy hom moeg toegelaat om haar huis toe te neem: dit sou sy eie verdiende loon wees. Hy het niks oor die buurt gesê nie; nie daardie dag nie.
Sy wou hom nie weer sien nie en tog was sy dankbaar. Daar was iets anders in sy houding as in dié van die mense wat sy die vorige drie jaar leer vrees het. En daardie aand het sy lank wakker gelê, traanloos gedink aan Driesie, getas na Albert, gewonder wat Martin … wat die vreemde man besiel het …
Hy het twee weke gewag voor hy weer gekom het en toe het hy dit gedoen