Uzaq sahillərdə. Гасан Мехти оглы Сеидбейли
bu palmalar solub ölgünləşmişdi; şəhərin mənzərəsini cansıxıcı edən yalnız boz divarlı evlər və palmalar deyildi.
Şəhər deyəndə, ilk növbədə, insanlar nəzərdə tutulur. İnsanlar isə süst və ölgün yeriyir, son dərəcə qayğılı və qaşqabaqlı görünürdülər.
Almanlar tərəfindən işğal edilmiş şəhərin siması dəyişmişdi, elə bil, şəhərə qara bir damğa vurulmuşdu. Küçələrin asfaltı çat-çat olmuşdu – bunlar ardı-arası kəsilmədən şəhərdən keçib gedən ağır tankların tırtıllarının izi idi.
Tutqun görkəmli dördmərtəbəli binadan tükürpədici fəryad eşidildi. Bura faşist həbsxanası idi…
Küçədən hitlerçilərin nəzarəti altında zavod və fabrik fəhlələri ötüb keçdilər.
Bulvarın tinində aclıq və yorğunluqdan taqətdən düşmüş ağsaçlı bir arvad, əlində boş zənbil yıxılıb qalmışdı.
Via del Akvedotto küçəsində cərgələnmiş dar ağaclarından üzləri kömür kimi qaralmış adamlar asılmışdı. Asılanların birinin köynəyi qana batmışdı, boynundakı ip isə düyün-düyün idi. Yəqin ki, onu asanda ip bir neçə dəfə qırılmışdı.
Ober-leytenant şəhərdə veyllənməkdən yorulmuşdu.
Revoltello sarayının yanında esesçilər bir neçə zabitin rəhbərliyi altında şəhər incəsənət muzeyindəki şəkilləri ikitonluq maşınlara yükləyirdilər.
Bunu görən ober-leytenantın qarabuğdayı çöhrəsi canlandı:
– San Custo haradadır? – deyə o, italyan sözlərini yanlış tələffüz edərək, küçədəki kor çalğıçıdan soruşdu.
Çalğıçı ağ tükləri pırtlaşmış başını qaldıraraq kəskin səslə dedi:
– Düz gedin.
Ober-leytenant yoluna davam etdi.
O, bir neçə dəqiqədən sonra San Custo kilsəsində qoyulmuş Müqəddəs Madonnanın qarşısında dayanmışdı. Mərmərdən yonulmuş madonna iki mələyin arasındakı taxtda əyləşmişdi. Onun qucağında balaca bir uşaq vardı.
Zabit qədim sənətkarların bu mahir əsərinə baxaraq böyük zövq alırdı. O, gah məftun olurmuş kimi yerində donub qalır, gah bir neçə addım geri çəkilir, gah da heykələ yaxınlaşaraq, onu diqqətlə gözdən keçirirdi. O, yaxınlaşıb heykəlin ətrafını bəzəyən qədim Bizans naxışlarını barmağı ilə yoxladı.
Zabitin sifətindəki soyuq təkəbbür ifadəsi yox olmuşdu. İndi o, aldığı ilhamın təsirindən, elə bil, daha da cavanlaşmışdı. Onun dodaqları səssiz tərpənirdi. Kənardan baxan elə güman edə bilərdi ki, zabit dindar adamdır, dua oxuyur. Lakin zabitin pıçıltı ilə dediyi sözləri eşidən olsaydı çox təəccüblənərdi: “Söz tapa bilmirəm… Əsil sənət əsərini tərifləmək üçün söz tapmaq nə çətin iş imiş!”
Heykəlin qarşısında həddən artıq dayandığını hiss edən zabit, özünü ələ aldı və cəld ətrafına göz gəzdirdi.
Kilsə, demək olar ki, boş idi. Bir neçə avara və laqeyd kiçik zabitdən, əlində çətir tutmuş şişman bir qocadan və əsgərlərin gözünə görünməmək üçün kilsə sütunlarının arxasında gizlənən iki cavan qızdan başqa kimsə yox idi. Xəstəlikdən sapsarı saralmış seyrək saçlı qoca kilsə gözətçısı qəşəng geyinmiş alman zabitinə təəccüblə baxırdı. Bu, yeganə faşist zabiti idi ki, kilsəyə gəlib, oradakı sənət nümunəsinə belə böyük maraq göstərirdi. Bu zabitdən başqa bir keşiş də heykələ tamaşa etməyə gəlmişdi.
Zabit qoca keşişə yaxınlaşıb papağını çıxartdı və xeyir-dua istədi. Keşiş əlini qaldırıb onu xaçladı.
– Müqəddəs ata, deyəsən, siz də mənim kimi, sənət əsərlərinin vurğunusuz… – deyə zabit dilləndi.
– Bəli, amma sizin kimi zabit öz vaxtını Via Qeqqa küçəsindəki soldatenhaymda keçirsə daha yaxşı olar…
– Müqəddəs ata, günün hansı saatlarında ora getmək daha münasibdir?
– Gündüz saat 2-də. Sizin zabitlər orada bu vaxt yemək yeyirlər.
– Təşəkkür edirəm.
Bir neçə dəqiqədən sonra ober-leytenant Via Qeqqanın tinindəki balaca bir dəllək dükanının qabağında durmuşdu: deyəsən, o, kimisə gözləyirdi.
Küçə ilə hitlerçi feldjandarmları keçirdilər. Onlar 20 nəfərə qədər olardılar. Başlarında parlaq və hündür kaska, döşlərindəsə xüsusi jandarm nişanı vardı. Jandarmlar küçədən keçən bütün hərbi qulluqçuları saxlayır və sənədlərini yoxlayırdılar.
Lakin ober-leytenant yaxınlaşan yandarmlara o qədər də əhəmiyyət vermədi. Gözlərini qarşıdakı səki ilə gedən əli çantalı bir alman əsgərinə zilləmişdi. Əsgər sol əli ilə qaragözlü, qara qıvrımsaçlı gözəl bir italyan qızını qucaqlamışdı.
Çil-çil sifətli, göygözlü, ağımtıl qaşlı əsgər çox cavan idi. Lap uşağa oxşayırdı. Ona 19-20 yaş ancaq vermək olardı. Qız isə oğlana nisbətən bir qədər yaşlı görünürdü. Əsgərin kefi kök idi: qəhqəhə çəkib gülür, qızı qucaqlayıb qulağına nəsə pıçıldayırdı. Qız onun sözlərini dinləyərək diksinir və çiynindəki şala daha bərk bürünürdü.
Ober-leytenant kinayə ilə gülümsündü.
Əsgər yanındakı qızla birbaş jandarmlara tərəf yeriyirdi. Onlar jandarmlara çathaçatda ober-leytenant əsgərin qabağını kəsdi.
Əsgər təqsirkar bir ifadə ilə gözlərini döyərək qeyri-ixtiyari əllərini yanına saldı. Lakin artıq gec idi. Zabit əsgəri elə danlamağa, elə söyməyə başladı ki, hətta jandarmlar belə təəccüblə bir-birinə baxıb ayaq saxladılar. Zabit əsgərə nələr demədi!.. Donuz, əclaf, yalançı! Zabit get-gedə qızışır, özündən çıxır, əsgəri söyür və deyirdi ki, iki saatdır onu axtarır, o isə vəzifəsini unudub Triyestin fahişəxanalarında veyllənir, əxlaqsız qızlarla gəzir, onu ancaq kötəklə işləməyə məcbur etmək olar.
Zabit qıza elə təpindi ki, yazıq qız qorxusundan divara tərəf sıçradı və yaxındakı tini burulub gözdən itdi.
Əsgərin yanağı səyriyirdi. O, kəkələyərək nəsə deməyə çalışırdı, lakin zabitin yağdırdığı yeni söyüş fəvvarəsi onu bu mənasız cəhddən əl çəkməyə məcbur etdi.
– Bəsdir, daha yanağını dartdın, axmaq! – deyə zabit qışqırdı. – Əminəm ki, səni döyüş meydanında yox, meyxanada pivə parçı ilə vurub şikəst ediblər. Marş, dalımca!
Ober-leytenant şinelinin açıq yaxasını düymələdi, lakin yenə də sakit ola bilmədi.
– Mən nə axmaq adamam! Hələ utanmaz-utanmaz döşündəki xaç nişanına görə, yaralandığına görə, atasının əziz xatirəsinə görə onu sadəcə “Cırtdan” adlandırıram. Heç təsəvvür edə bilmirəm ki, SS şturmban-fürerinin belə axmaq bir oğlu ola bilər. Abdal! – deyə o, bir də hiddətlə qışqırdı.
“Cırtdan”ın döşündə, doğrudan da, xaç nişanı vardı. Lakin bu nişan onun görkəmini daha gülməli, daha acınacaqlı edirdi.
“Cırtdan”