développement…, s. 40; P. Magdalino, The Maritime…, s. 211–212; K. Marinow, Porty…, s. 156.
33
Krótkie zapiski historyczne, 72; PatriaII, 68.
34
P. Magdalino, Medieval…, s. 20–21.
35
Idem, Medieval…, s. 21; na temat najazdu Kutrigurów i reakcji nań konstantynopolitańczyków – M.J. Leszka, Konstantynopolitańczycy w obliczu klęsk elementarnych i zagrożenia ze strony barbarzyńców, [in:] A. Kompa, M.J. Leszka, T. Wolińska, Mieszkańcy stolicy świata. Konstantynopolitańczycy między starożytnością i średniowieczem, Łódź 2014, s. 342–344.
36
P. Magdalino, Maritime…, s. 218–219.
37
C. Mango, The Development…, s. 120.
38
Teofanes, AM 6190, s. 370; P. Magdalino, Medieval…, s. 20. Badacz ten sugeruje, że świadczy to o tym, że port ten przed 698 r. od jakiegoś czasu był nieużywany. Wydaje się, że jest to sąd zbyt daleko idący. Konstantynopolitańskie porty od czasu do czasu przechodziły takie zabiegi i wcale to nie oznaczało, że w okresie je poprzedzającym nie pełniły swoich funkcji. Być może oczyszczenie portu Neorion w 698 r. było spowodowane przede wszystkim, co nadmieniłem powyżej, wyznaczenia mu nowej roli jako portu wojennego. W VII w. Neorion mógł z powodzeniem obsługiwać, jak sądzę, mniejsze statki i łodzie rybackie.
39
C. Mango, The Development…, s. 120.
40
P. Magdalino, Medieval…, s. 21, przyp. 30. Jedyną budowlą, która z pewnością powstała w okolicach Neorionu tuż po panowaniu Justyniana I, jest kościół Theotokos τὰ Πρωτασίου.
41
Szerzej na ten temat pisze P. Magdalino, Medieval…, s. 21–22; idem, Maritime…, s. 212–214.
42
P. Magdalino, Medieval…, s. 77, 87; idem, Maritime…, s. 220–226; M. Balard, Genueńczycy w Cesarstwie Bizantyńskim, PNH 10.2, 2011, s. 54–56; M. Kaplan, Konstantynopol a gospodarka miejska, [in:] Świat Bizancjum, t. II, Cesarstwo bizantyńskie 641–1204, red. J-C. Cheynet, tłum. A. Graboń, Kraków 2011, s. 288–289. Już w X w. obserwuje się aktywność Amalfitańczyków i Wenecjan. Jak sądzi P. Magdalino, okolice Złotego Rogu były obszarem, gdzie zwykle funkcjonowali zagraniczni kupcy. Włoscy handlarze, jego zdaniem, zaczęli rozwijać swoją działalność poprzez związki z Arabami, którzy w Perama mieli swoje mitaton. Warto zwrócić również uwagę na włoską aktywność w Perze, znajdującej się po drugiej stronie Złotego Rogu.
Pierwszy przywilej cesarski otrzymali Wenecjanie. Najpewniej stało się to w 1082 (P. Frankopan, Byzantine trade privileges to Venice in the eleventh century: the chrysobull of 1092, JMH 30, 2004, s. 135–160). Został on rozszerzony w 1148 i 1189 r. Ich dzielnica znajdowała się obok Peramy. Pizańczycy uzyskali prawo do osadnictwa nad Złotym Rogiem w 1111–1112 r., a później w 1189 r., zaś Genueńczycy w 1170, a następnie w 1192 i 1202 r. Kwartały zamieszkałe przez nich zajęte znajdowały się na zapleczu Neorionu i Bosforionu.
43
Listę tego typu obiektów znajdzie czytelnik w pracy W. Müller-Wiener, Die Häfen…, s. 9–11.
44
Notycje konstantynopolitańskie, s. 233–234; V. Prigent, Stockage du grain dans le monde byzantin (VIIe–XIIe siècle), MEFRM 120.1, 2008, s. 30; C. Mango, Le développement…, s. 40; P. Magdalino, Maritime…, s. 211–212; K. Marinow, Porty…, s. 156. Na temat zaopatrzenia Konstantynopola w oliwę cf. B. Sirks, Food for Rome. The Legal Structure of Transportation and Processing of Supplies for the Imperial Distributions in Rome and Constantinople, Amsterdam 1991, s. 388–394.
45
Notycje konstantynopolitańskie, s. 237; C. Mango, Le développement…, s. 40; W. Müller-Wiener, Die Häfen…, s. 9; P. Magdalino, Maritime…, s. 211, 213; K. Marinow, Porty…, s. 156.
46
Według badaczy Konstantynopol mógł stracić wówczas od 20 do 50 procent swoich mieszkańców. Przy założeniu, że miasto liczyło ich w chwili wybuchu epidemii 400–500 tys., to w czasie jej trwania umrzeć mogło od 80 do 250 tys. ludzi. Szerzej na ten temat: P. Allen, The „Justinianic” Plague, B 49, 1979, s. 10–13; D. Stathakopoulos, Famine and Pestilence in the Late Roman and Early Byzantine Empire. A Systematic Survey of Subsistence Crises and Epidemics, Birmingham 2004, s. 139–141; M. Wójcik, Plaga Justyniana: Cesarstwo wobec epidemii, ZP.UKSW 11.1, 2011, s. 393–395; cf. K. Polek, Pandemia, epidemia i katastrofy naturalne a przemiany gospodarcze w strefie śródziemnomorskiej w VI w., [in:] Homo, qui sentit. Ból i przyjemność w średniowiecznej kulturze Wschodu i Zachodu, red. J. Banaszkiewicz, K. Ilski, Poznań 2013, s. 94–96.
47
Patria II, 57; komes tes Lamias wzmiankowany jest przez Filoteusza (s. 113). Na temat położenia tego spichlerza patrz C. Mango, Le développement…, s. 54–55; cf. P. Magdalino, Medieval…, s. 23–26.
48
Dr Łukasz Różycki, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Historyczny, Instytut Historii.
49
C. Zuckerman, Learning from the Enemy and More. Studies in “Dark Centuries” Byzantium, Mil 2, 2005, s. 108–125.
50
M.F. Hendy, Studies in the Byzantine Monetary Economy c. 300–1450, Cambridge 1985, s. 645–646.
51
C. Zuckerman, Learning…, s. 111–112.
52
Ibidem, s. 133.
53
Cf. na przykład: V.I. Velkov, Cities in Thrace and Dacia in Late Antiquity (Studies and Materials), Amsterdam 1977, s. 62 oraz częściowe podsumowanie: F. Curta, The Making of the Slavs: History and Archaeology of the Lower Danube Region c. 500–700, Cambridge 2001, s. 185–186.
54
Cf. doskonały wypis źródeł in: M. Reddé, Mare nostrum. Les infrastructures, le dispositif et l’histoire de la marine militaire sous l’empire romain, Paris 1986.
55
Część historyków na podstawie źródeł uznała, że w czasach Justyniana musiała istnieć silna i dobrze zorganizowana centralna flota – cf. R. Gardiner, The Age of the Galley: Mediterranean Oared Vessels since pre-Classical Times, Conway 2004, s. 91.
56
Na temat tworzenia takich flot cf. A.R. Lewis, T. Runyan, European Naval and Maritime History, 300–1500, Bloomington 1985, s. 22.
