Awaren. Ein Steppenvolk in Mitteleuropa 567–822 n. Chr., München 1988.
92
Bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny był bunt przeciwko perskiemu panowaniu w Armenii, buntownicy zwrócili się o pomoc do Justyna, który im jej udzielił (Ewagriusz Scholastyk, V, 9).
93
Krótko cały okres podsumował J.J. Norwich, Byzantium: The Early Centuries, New York 2005, s. 267–284.
94
Cesarz urodził się w roku 539 w Kapadocji. W trakcie swojej wojskowej kariery służył jako notarius pod komendą Tyberiusza, który piastował rangę comes excubitorum. Po wstąpieniu Tyberiusza na tron, Maurycjusz zastąpił swojego patrona na stanowisku dowódcy straży pałacowej. W roku 577 przyszły cesarz otrzymał rangę magister militum per Orientem, co faktycznie oznaczało kierowanie zmaganiami przeciwko Persji.
95
Autorzy The Age of the Dromon słusznym milczeniem pomijają okres rządów Maurycjusza, odnotowując tylko próby budowy floty w Italii (J. Pryor, E. Jeffreys, The Age…, s. 19–24) oraz fragment relacji Teofilakta Symokatty, w którym autor ów określił okręt, którym Maurycjusz uciekł z Konstantynopola w 602 r., jako dromon (ibidem, s. 133). W zupełnie innym tonie pisał I. Syvänne (The Age of Hippotoxotai: Art of War in Roman Military Revival and Disaster (491–636), Tampere 2004, s. 314–329), który zanalizował taktykę rzymskich okrętów pod koniec VI w. na podstawie źródeł wcześniejszych i późniejszych. Choć trzeba oddać autorowi, że rolę floty określił jako wspomagającą, pomimo tego, jako dogmat przyjął istnienie potężnej marynarki wojennej czuwającej nad handlem, tropiącej piratów i toczącej morskie bitwy, o których dziwnym trafem nic nie wiemy (sam Syvänne, w swoim wypisie bitew, nie odnotowuje żadnego starcia morskiego w czasach Maurycjusza – ibidem, s. 325–328). Marginalne znaczenie marynarki wojennej potwierdził autor Strategikonu, który poświęcił minimalną uwagę flocie. Raz, przy opisie działań wymierzonych przeciw Słowianom (Strategikon, XI, 4), a drugi raz, przy przekraczaniu rzek (XIIB, 21). Przy tym szczególnie interesujący jest drugi fragment, w którym autor zaleca organizację floty na wzór struktur armii lądowej.
96
G. Labuda, La Chronologie des guerres de Byzance contre les Avares et les Slaves à la fin du VIe siècle, Bsl 11.2, 1950, s. 167–173.
97
D. Pringle, Defence of Byzantine Africa from Justinian to the Arab Conquest, London 1981, s. 39–43.
98
Żołd był systematycznie obniżany przez Maurycjusza praktycznie od początków jego rządów. Najpierw o jedną trzecią w roku 588, co zakończyło się buntem wojsk na Wschodzie i przywróceniem status quo (Teofilakt Symokatta, III, 1, 2; Ewagriusz Scholastyk, VI, 4). Następną, tym razem zakończoną sukcesem, próbę obniżki żołdu podjęto w roku 594 (Teofilakt Symokatta, VII, 1, 7). F. Shlosser (The reign…, s. 98) ma wątpliwości, w jakiej formie był wypłacany żołd. Autorka zastanawia się, czy żołnierze w jego ramach otrzymywali wyposażenie i broń, czy musieli ją sami zakupić oraz czy różnił się on w zależności od pełnionej funkcji. Ze źródeł jasno wynika, że żołnierze otrzymywali pełen żołd w monecie, a wyposażenie i broń musieli zakupić u wojskowych pośredników, dokładnie tak jak w czasach Justyniana. Maurycjusz zaproponował uzbrojenie jako część żołdu dopiero w 594 r. W ramach rozróżnienia pensji żołnierzy wypowiedział się również autor Strategikonu (I, 2.), traktatu współczesnego czasom Maurycjusza. Żołd zależał od wyposażenia, stażu i stopnia żołnierza. Podsumowanie kwot wypłacanych żołnierzom w omawianym okresie dał – P. Herz, Finances…, s. 308–313. Najlepsze wyliczenia znajdują się jednak w pracy – W. Treadgold, Byzantium…, s. 141–148.
99
Paweł Diakon, Historia Longobardów, IV, 20.
100
Mogli to być mieszkańcy Italii, którzy dostali się pod panowanie longobardzkie.
101
Znamy dwa warianty jego imienia, Paweł Diakon nazywa go Droktulfem, a Symokatta Droktonem, wersja używana przez Pawła Diakona wydaje się poprawną. Z pochodzenia był Swebem, ale zdaje się, że już dzieciństwo spędził wśród Longobardów jako honorowy zakładnik. Za swoje dokonania uzyskał tytuł dux, ale gdy tylko pojawiła się możliwość, zdezerterował do Rzymian i swoje życie poświęcił walce z Longobardami, którzy odebrali mu dzieciństwo i zmusili do służby w swoich szeregach (Paweł Diakon, Historia Longobardów, III, 18). Jego aktywność w Tracji w roku 586 spowodowana była chwilowym rozejmem pomiędzy Rzymianami i Longobardami (PLRE, vol. III, s. 425–426, Droctulfus 1). Co ciekawe, cytując epitafium na nagrobku Droktulfa, Paweł Diakon stosuje grecką wersję jego imienia, co zdaje się potwierdza autentyczność samego epitafium, które Paweł musiał przepisać, ponieważ w reszcie swojego dzieła (poza cytatem epitafium) nazywa go Droktulfem (Paweł Diakon, Historia Longobardów, III, 19: Clauditur hoc tumulo, tantum sed corpore, Drocton).
102
Paweł Diakon, Historia Longobardów, III, 19. Wzmiankowane przez Pawła Diakona miasto Klassis to port wojenny Rawenny.
103
Tłumaczenie I. Lewandowski (s. 250), drobne zmiany – Ł.R.
104
Cf. również przekład angielski i jego krótką analizę – D. Balderston, Out of Context: Historical Reference and the Representation of Reality in Borges, Durham 1993, s. 163–164, przyp. 2 i 3.
105
Autorzy Age of the Dromon piszą o niej w taki sposób, że czytelnik bez znajomości źródeł może uznać flotę za wojenną i morską – J. Pryor E. M. Jeffreys, The Age…, s. 19.
106
Choć zdaniem autorów PLRE (vol. III, s. 426) Droktulf miał odnieść zwycięstwo na rzece Badrinus w starciu z longobardzkimi siłami Faroalda.
107
PLRE, vol. III, s. 426.
108
Paweł Diakon, Historia Longobardów, I, 29.
109
Cf. następujące listy – Grzegorz Wielki, Listy, I, 50, gdzie opat Orozjusz bez większych problemów dokonuje inspekcji wybrzeża Korsyki oraz pobliskich wysp; VI, 58 gdzie Grzegorz posyła drzewo do budowy okrętów aż do Aleksandrii pod opiekę patriarchy Eulogiusza; IX, 124, gdzie belki na restaurację kościołów Piotra i Pawła transportowane są z Lasu Sila w Brucjum do Rzymu drogą morską. Znaczna część korespondencji oraz posłańców Grzegorza Wielkiego podróżowała drogą morską, która zdaje się była najbezpieczniejsza. Niekoniecznie oznacza to siłę morską cesarstwa, równie dobrze możemy założyć, że było to świadectwo morskiej słabości jego wrogów.
110
Paweł Diakon, Historia Longobardów, III, 11.
111
Cf. Grzegorz Wielki, Listy, I, 2.
112
Żyjąc w Egipcie, Teofilakt Symokatta musiał mieć kontakt z kręgami zbliżonymi do ojca cesarza Herakliusza, który został mianowany egzarchą Afryki przez Maurycjusza i sprawował tę funkcję do 602 r. (W. Kaegi, Heraclius: emperor of Byzantium, Cambridge 2003, s. 27–28; The History of Theophylact Simocatta, transl. Michael and Mary Whitby, s. XIII–XIV). Sama Historia pisana była na zlecenie kręgów cesarskich, po obaleniu rządów
