Diepsee. E. Kotze
sy knipmes druk hy twee gaatjies in die deksel en suig sy mond vol. Hy gooi sy sak oor sy skouer. Dit sal toonnael trek kos as hy nog voor die middag by die huis wil wees. Hy sit af op ’n drafstap.
Die klam kooigoed in sy sak is swaar en hy trap diep weg in die los duinesand. Die sand val bo by sy velskoene in en skaaf sy voete. Is die sand swaarder as Sondagmiddag toe hy hier deur is? Weeg die winkelgoed soveel meer as sy ma se groot bruinbrood? Of voel dit maar so omdat hy lank laas goed geëet het? Dis ongelooflik dat kreefstert, wat so ’n kragtige kos is, ’n mens so flou kan laat voel.
Hy sleep homself teen die laaste steilte uit en sien dan hul huis op die gelykte tussen die twee koeltebome, die houthoop en die hoenders, die takkrale en bokkamp, die kafhok en tuinerye, die vleikamp waarin Pronk loop …
Heuwel af gaan dit voorspoediger en dan is hy in die skaduwee van die kombuisdeur.
Sy ma keer brood uit. Toe sy opkyk, staan hy daar. “Frits!”
Met kwistige hand skud hy die sak op die kombuistafel uit. Kerse en gare, rys en kaas en tee.
Sy vang na haar mond. “Frits!”
Hy gooi die sak eenkant toe, die suur klere en die bedompige kombers. In die punt van die geruite kosdoek het hy sy geld geknoop. “Waar is Pa?”
“Jou pa is by sy rieme.” By die paal waar hy sy rieme met ’n swaar klip opwen en loswentel en brei tot hulle sag is. “Jy is seker honger,” sê sy.
“Honger ja, en vuil ook, Ma. Ek wil bad. Ek wil nog vanmiddag basaar toe gaan.”
“Maar, Frits!”
“Ek sal self vir Pa gaan vra, Ma.” Hy drink die soetmelk wat sy vir hom skink en vee sy mond met die agterkant van sy hand af. ’n Oomblik kry hy die wilde ruik, olierig en visserig, wat heelweek reeds aan sy hande kleef, en hy dink: Ek sal moet skrop.
Hy gaan maak ’n vuur en dra die seeppot vol water. Dan gaan soek hy sy pa.
Hy knoop die geld wat hy verdien het uit die kosdoek los en sit dit in sy pa se hand. By die vier pond in silwer en note.
Sy pa kyk na die geld en dan na hom.
Sy pa kyk na hom asof hy vra: Hoe kom jy aan soveel geld? Waar kom dit alles vandaan?
“Ons was die week in die Wes op, Pa,” sê hy.
“O,” sê sy pa asof hy alles verklaar het, en hy steek die geld in sy sak.
“Pa,” sê hy, “kan ek vanmiddag vir Pronk kry, asseblief, Pa?”
Sy pa se velskoene het voor by die neus gaatjies in die sole waar die sand uitloop wat bo inval. “Om waarheen te ry?”
“Ek wil vir die Nagmaal dorp toe gaan, Pa …”
Sy pa draai die rieme op tot ’n stywe knoets. “Dorp toe? Om vir Pronk heelnag in die koud te laat staan?”
“Ek sal hom op stal sit by oom Daantjie-hulle. Tant Geesie het gesê net wanneer ek wil, kan ek by hulle kom oorbly, sy’t oestyd so gesê, Pa.”
“Op dié voorwaarde dan kan jy vir Pronk kry,” sê sy pa.
“Dankie, Pa.” Hy fluit vir die perd en vat hom stal toe, hy roskam hom en gee hom ’n bietjie hawervoer. Dan dra hy die sinkbad in buitekamer toe.
Sy ma kook ’n harpuisseep wat kapok maak soos dit skuim. Hy seep sy kop in en sy lyf, hy was die week se sout en sweet van hom af. Hy vat die skropborsel en skrop sy voete en naels. Hy spoel hom skoon af. Dan skud hy sy hare los en die druppels van hom af. Sy klere lê op die katel: Sondagsklere en ’n wit hemp. Sy beste skoene.
Hy kam ’n sypaadjie in sy hare. Hy skeer nog nie gereeld nie; daar is slegs die beduidenis van ’n snor op sy bolip, die res van sy gesig is blosend en glad.
Hy keer die badwater uit en dit loop oor die werf weg en sak in die sand in.
Nou is hy reg om te ry. Hy gaan saal vir Pronk op. Hy haak die halterriem om ’n paal en stap na die breiplek agter die kafhok.
In sy dorpsklere staan hy voor sy pa. “Is jy dan nog nie weg nie?” vra sy pa brei-brei.
“Nee, Pa, ek wil nou ry.”
“Goed, Frits,” sê sy pa sonder om sy oë van die rieme af weg te haal.
“Pa … dis basaar, Pa.”
“O.” Sy pa los die riembondel en die opwensel slinger los. Hy steek sy hand in sy sak. Hy voel met sy vingers tussen die silwer rond. “Hier,” sê hy en lê ’n geldstuk in Frits se hand. Dan vat hy weer die riem en begin wen.
Frits kyk na die sjieling in sy oop hand waarin die bloedblare swart geword het. Die seesiekknop waarteen hy heelweek gesluk het, sit hoog in sy keel. Die moegheid wat hom langs pad oorval het, pyn deur sy lyf.
Dis nie reg nie, dink hy en maak sy hand toe en draai om.
Hy gaan saal die perd af en jaag hom terug in die kamp, gaan hang die saal in die buitekamer op. Hy trek sy klere uit en vou dit op en bêre dit in die trommel weg.
Dit was nie reg van sy pa nie. Wat maak hy met ’n sjieling op die basaar? Vier trippense. Dis skaars genoeg vir ’n koppie koffie en ’n pannekoek. En ’n angelier? Hoeveel skote met die windbuks? Hy sou so graag die blik lekkers … of een van daardie dik koeke met ’n geel vulsel wat alkante toe uitpeul … hy wou dit huis toe bring en op die tafel neersit en sê: Eet. Dat almal hul eenmaal versadig kan eet aan soetgoed.
Hy gaan lê op sy bed en maak sy oë toe.
Agter sy toe ooglede lê hy in ’n vreemde, grysvaal donkerte; dis soos ’n toemis wat oor hom rol. Hy vee oor sy gesig en aan sy boerseephande ruik hy swartvoël … hy hoor hulle skreeu in die donker en die gulsige meeue wat op die weggooisnoeke toesak, hy sien hulle ruk en pluk aan dieselfde tros derms, gryp en vlug met ’n bekvol aas. Hy ruik die kreef. Die dekvrag mannetjiekrewe skuim en stink en die brood is draderig van blouskimmel.
’n Naar hongerkol vul sy maag. Hy draai hom op sy sy. Dit was nie reg nie, dink hy. Ek moes geweet het dis verkeerd. Dis nie soos Pa my geleer het nie.
Die katel kraak toe hy hom lig en onder die komberse inkruip. Sy ma se gansveerkussing is sag onder sy kop en die matras is met vars strooi gestop.
Sy ma sien die perd sonder saal in die kamp wei toe sy met ’n beker koffie omstap na die breiplek toe. “Is Frits dan toe nie met Pronk weg nie?” vra sy aan haar man.
Hy suig die swart koffie deur sy snor en kyk na die perd asof hy hom daarvan wil vergewis dat dit Pronk is. “Ek het gesê hy kan die perd maar vat. En ek het hom geld gegee,” sê hy. Dan kyk hy in die rigting van die toe buitekamerdeur. “Maar ek het gedink hy het die rus nodiger.”
Toe maak hy die rieme los en rol die doeksagte bondel op.
Sy neem die beker by hom en gaan terug kombuis toe om die aandmaal te gaan berei. En hy gaan kry die trekgoed gereed vir die Nagmaalkerk.
Winters en tant Fien
“Skêr, skêr,” dreig tant Fien met haar plesierige Koekenaapstem, “as hul vir my koning maak, laat hang ek jou op!”
Haar ou horing van ’n neus wip en haar oë dop dak toe. Lag-lag hang sy die skêr op.
Met dieselfde stem sê sy vir Ma: “Aai, Betta, ek wil baie graag vir jou die laslappies uitknip, maar hierdie skêr kou, jy kan op hom Kaap toe ry en terug. Hoekom moet ’n mens so sukkel, jy het mos darem vir Coen wat ’n skêr kan slyp.” Sy rol die bondel lappe inmekaar met máák-en-dóén-hande en trek haar koffiekoppie nader. Terwyl die lepeltjie vrolik rinkel en die anysbeskuit week, sê sy: “Aaaa-já, jy het darem nog vir Coen, Betta, maar ’n arme weduwee …”
… moet maar die beste van ’n sleg saak maak en verder sien en kom reg … Haar swaarkryjare het begin toe sy haar man afgegee het en sy die boerdery vingeralleen moes oorneem.
Ek