Diepsee. E. Kotze
en kook. Maar wonderlik genoeg, ruik jy nie een maal lusernstof of sien jy ’n sweetdruppel tap nie – dis net moskonfyt en rosyntjies wat jy proe, en persketameletjie.
En tant Fien sit kersregop op een van ons groen houtstoele, met pienk wange en blink oë. Haar bolla is los bo-op haar kop gedraai en met ’n hoedespeld met ’n sierknop vasgesteek. Haar kolletjiesrok sit ruim oor haar groot krop wat uit haar middellyf uit opstoot tot by haar keel. Daar is ’n Moeder-speld in die V van haar hals vasgesteek.
Sy stryk met haar hand oor haar kussingbors en pik ’n beskuitkrummeltjie van haar skoot af op. “Aaag-ja!” smag sy. “Die liewe lewe.”
Sy het by alles ’n jongetjieskind alleen grootgemaak. Sy het ’n man van hom gemaak.
Die stoom staan by die keteltuit uit en deur die rooster van die swart stoof val daar ’n kooltjie wat vir my met ’n rooi oog loer voordat ’n asvelletjie oor hom toegaan.
“Maar nou voel ek ek raak klaar, Betta. Ek sê vir Erwee, jy sal daaraan moet dink, Ma kan nie vir altyd vir jou sorg nie … hoewel ’n jong vrou haar sit en opstaan sal moet ken om my twee skoene op daardie werf vol te staan … maar my gesondheid is nie meer elke dag daarna nie, Betta … my twee ou bene …”
Sy versit en kruis haar vaal lisle-bene onder die tafel. Sy dra uitgetrapte nommernegeskoene met ’n vlegwerkie oor die voet.
“… die rumatiek vreet my by tye op, Betta. Ek sê vir Erwee, nou moet ek ’n slag by die seewater uitkom, dis mos al wat help as die pyne my so vat, warm seewater. Ek dink sterk daaraan om vir my ’n plekkie by die see te kry, ’n kleinerige huisie miskien. Naby die kerk en dokter – hoewel hulle ook maar moet raai wat jy makeer. Ek glo in my eie rate.” Sy vrywe oor haar voorbors. “Al wat my pla, is die allenigheid … in die nag. ’n Mens kan net ’n toeval kry en wie kom kry jou môreoggend daar lê? Ek kry mos partykeer so ’n benoudheid en dis nie altyd dat vlugsoutwatertjies help nie. Maar wat, ’n mens kan ’n kind ook vra om by jou te kom slaap.”
“Ja-nee,” sê Ma en steek nog ’n houtjie in die stoof, “of anders sal tante maar moet uitkyk vir ’n flukse wewenaar, wat.”
“Hieee!” lag tant Fien. “Hee, mens, waaraan raai jy my dan nou? Mý portuurs skarnier g’neen meer nie, wat moet ek met húlle maak?”
“Mens weet nooit, tante; tant Fien is dalk net die olietjies wat nodig is om die ou skarniere weer reg te maak.”
Tant Fien kyk stip na Ma. “Olie sal ek hom kan olie, Betta, maar verder bodder ek nie met ’n mansmens nie. Ek meen, jy kan hom bring dat ek hom deurkyk … !”
En met dié kyk sy onder die tafel in waar ek kleingetrek sit, en sê, asof sy hoeka van my weet: “Hûtse, Sus, julle moenie vergeet van tannie se water nie, en onthou die stene in die vuur. Brand die vuur al? Ons moet netnou die kuite op die rooster gooi, gaan kyk of die koletjies al uitgebrand is, gaan roer die spannetjie daar buite om … anders kry jy nie vir Erwee nie!” En haar ogies dop dak toe dat net die witte wys. “Toe, ek drink net my koffie dan kom ek self kyk.”
Jy sal dit nie glo nie, maar tant Fien het ’n rug en niere, bloeddruk en ’n keel, ’n maag en gal en bene.
Vir haar bene is daar net een raat en dis warm seewater. Ons dra dit in ’n voetwasbadjie van die see af aan, stort-stort partymaal en baklei-baklei, want dis nie lekker om nat te stort nie. Maar dis beter om nat te word as om jou hand tot by die elmboog in die pekelbalie se sout, vetterige water te steek om mootjies uit te haal. Daarom baklei ons daaroor ook. En wie by tant Fien moet slaap. Wie haar plek vir haar moet gaan warm lê. Jy hoef nie skottelgoed te was nie, maar jy moet vroeër kooi toe gaan.
Dis elke winter se ding.
Net soos die snoek begin loop, kom tant Fien met haar rumatiek. Dis soos ’n warm oostewind wat by ons inwaai en ’n mens se hare gedurig so lig-lig.
Ma keer die vrykamer om en ons hark die werf en wit die kleinhuisie uit. Poenjap bring die kort trapleertjie en was die kombuismure af; die ruite word blinkgevryf, die tafeldoeke kraakgestyf. Die moskalbas word uitgehaal, ons kneus ’n handjievol rosyntjies en die huis is vol van die soet anysgeur van bolletjies.
Pa koop snoek om winddroog te maak – daar is ’n balie mootjies in die pakkamer. ’n Vrag vyehout word in die agterplaas afgelaai en daar brand elke aand ’n vuur in die hoek om die stene warm te maak.
Ons krap twee bakstene toe onder die as. Saans ná ete dompel ons hulle in die badjie seewater en dra dit binnetoe sodat sy haar voete daarin kan hou.
Die vuur brand reeds en onder die afdak sit Essie en Boetie en kyk hoe Poenjap snoek vlek. Hy het ’n paar van die ou groot banklêers wat een-een loop, huis toe gebring. Sy mes sê sjips deur die sagte rugvleis en met een trek val die snoek oop. Hy skraap die binnegoed eenkant toe, trek nog ’n haal teen die graat af en smeer ’n hand vol growwe sout in die naat. Boetie soek die kuite en lewers uit. Die wit skotteltjie is amper vol. Poenjap sny die vlerkies af. Dan maak hy die koppe skoon. Dis vir kerriesop. Hy haal die kiewiete uit en sny die wange en tande weg en druk die oë uit. Essie hou die blinkkom.
“Hoe lyk dit hier?” Tant Fien het Ma se voorskoot oor haar kop, want dit motdou ligweg, en sy snuiwe die vuur en die kuite en die bewerkte koppe. Net een snuif en toe is dit soos paraffien wat jy oor die hout omkeer, dit raas in die skoorsteen op. “O nee, my tate,” en Poenjap moet opsy staan en sy vlekmes afgee, “van snoekkop moet jy nog leer, wat van die neusgaatjies? Daar kom jy nie verby nie, kom laat ek jou wys – jy het mos seker al gesien hoe bewerk ’n mens ’n afvalkop!”
Poenjap kan solank die gevlekte snoek in die sink pak en die sement kom afspuit.
En Boetie en Essie moet die badjie vat en gaan water haal. Kyk waar sit die son al. Ek brand die rooster skoon.
Die kuite sis en spat en skiet oop toe Pa en oom Poon Slagter gelyk om die huis kom.
Oom Poon is ’n boer wat ’n slaghuis op die dorp het en Vrydagaande bring hy altyd ons naweekwors self huis toe. Omdat hy alleen op Skimmelkop bly, kry Ma hom jammer en gee sy vir hom ’n vars brood.
Tant Fien is aan die heen en weer tussen die kombuis en die braaiery toe Pa-hulle om die hoek kom.
Met Ma se bont voorskootjie oor haar kop, steek sy in haar spore vas. Deur haar vaalgedoude brilglase kan sy oom Poon nie mooi eien nie. En oom Poon lyk maar oes in sy vetterige hoedjie en grou kakiehemp. Hy’s nog in die klere waarin hy geslag het, velskoene en bokkniebroek met ’n bloedsmeer hier en daar.
“Tant Fien ken mos vir Poon?” vra Pa.
Tant Fien onthou seker laas jaar se lekker karnaatjieribbetjie. “Nou toe nou, Poon!” en sy kyk van onder af in sy gesig op. “Hene, maar jy’s vergaan, man. Is jy siek?”
“Nee, Fienie,” sê oom Poon, “ek lyk maar so – dis van sukkel daar op Skimmelkop.” En hy gee ’n droë hoesie voor hy sy voete afvee en agter haar instap kombuis toe.
En sukkel die sukkel oom Poon, want die reën het die pan laat oorstoot en sy patatland versuip en hy verwag ’n groot skade as die patats gaan vrot. Hy kom juis hoor of Ma dalk ’n blik patats wil hê, hy begin Maandag uithaal. “Ek sê nie jy moet vat nie, Betta, want hulle sal nie hou nie, maar ’n blik …”
Maar tant Fien is nie een vir bietjies nie. “Ag nee wat, Poon, vir wat sal die patats nou vrot? Ons kan hul op die agterstoep uitpak dat die son hul kry, en hul soet trek. Ek sê jou wat, bring vir ons ’n sakkie patats dat ons patat en snoek kan eet.”
“Nou maar as jy so sê, Fienie. Aankomende week as ons lewe en gesond is …” Oom Poon se stem is hoog en kermrig en sy oë hang droewig. Hy slurp sy koffie op en soek sy hoed onder die stoel.
Ma nooi hom om eers saam te eet. Die kos is so te sê gaar. Sy water die mootjie af en maak kerrie oor die koppe, laat dit nog ’n rukkie deurkook terwyl ons tafel dek en die kinders was.
Daar is triepa wat Ma van die vlerkies en lewers gemaak het en brosgebraaide kuite en kerriesop en soutvis.
Daar