Die naaimasjien en ander stories. Rachelle Greeff
skreeu: “Hy gaan oorkook, Pappa, pasop! Skiet hom, skiet hom!”
“Toemaar, darling, ontspan, jy sal sien,” sê Nan vir Pa en gee vir Ma ’n groot boks toegedraai in goue papier.
Toe Ma die haas uit die sneespapier lig, wil almal dié fancy ding van Nan vashou en bekyk, en Nan skreeu: “Nee, keer daar, Baba! Julle weet ek het vir die kêrel laat weet die haas het dit Afrika toe gemaak én oorleef, moenie nou die dessitse ding laat val nie!”
Ma hou die haas in albei hande en beskou dit van alle kante. “Wil jy nou die kid gloves terughê?” vra sy floutjies. Die mans het weggeval met “Hasie, hoekom is jou stert so kort?” en ek dink dis net ek wat haar gehoor het.
Vanweë die ouderdomsverskil tussen Nan en my ma, moet Nan vir my meer ouma as tante gewees het, maar dit was sy nie, eerder prinses, goeie fee, beeldskone voormalige mannekyn, mannetjiesrige vroumens – alles in een. ’n Fantastiese frats, met altyd iets vir haar susters wat sy van haar reise saamgebring het, die stomme huisvroue. “Geketting aan man en kind en Kook en geniet,” het Nan ná ete gesê, oënskynlik na aanleiding van absoluut niks nie, en toe na die glasie agterna-soetwyn in haar hand gekyk.
“Wat sê jy daar, Nan?” het Ma skerp gevra.
Die grootmense was flou. Die kwik was diep in die dertig en almal verby boggels geëet.
“Ek sê net as hierdie nié Japie Hugo s’n is nie, vreet ek ’n hoed op.” Haar oë onwrikbaar op die glasie.
Eienaardig dat ek dit in soveel detail onthou, want ek was nog klein. Ek sou tog nie ’n snars daarvan begryp het nie, veral nie Pa se skielike heftigheid nie.
“Loop haal solank jou hoed, Skoonsuster,” het hy gesê.
Nan het onthuts van haar glasie opgekyk. “Hoe bedoel jy … Swaer?”
“Ek bedoel jy’s verkeerd, dis ’n Robertson-soete. Wat meer is, jy ken die wynmaker.”
“Wie ken Nan nie?” het iemand gevra.
“Hoor jy daar, Nan,” sê Pa kwaai, “die mense wil weet wie ken jy nie, hoor ek ’n voëltjie fluit?”
Ma het tussenbeide gekom: “Skei uit julle, dis Kersfees.”
Ek kan tot vandag toe nie onthou wie gevra het: Wie ken Nan nie?
Kan ek nie onthou nie, of wil ek nie?
Die regop eetstoele was teen daardie tyd genadeloos; almal het na sagter meublement uitgedy. Die mans het gesit-lê in ma se wingbacks, asof hulle daarvoor ontwerp is, asof ons nooit uitgetrap is vir so sit-lê nie, net so onaanvaarbaar soos grawe in jou neus. Een van my ooms het op die sitkamerbank met ’n stuk geskenkpapier oor sy gesig gerus. Die niggies en neefs het buierig rondgedwaal tussen die sonkamer met die National Geographics en die skaakbord en die boord en die gras in die skaduwee van die blompruim en die ander pruim.
Maar Nan was reeds weer in Praag. “Toe ek oor daardie brug stap, was dit nie die beelde van die heiliges en konings en so wat aan my gevat het nie, maar die feit dat dit sewehonderd jaar geneem het om te bou soos hy vandag daar lyk. Sewehonderd jaar, ouens, ons kan nie eens tot by sewehonderd tel nie. As enigeen my wéér vra vir wat, waarom, vat dit jou so lank om net een hoed klaar te maak, Nan, sal ek vir haar sê: Loop loop oor daardie brug en kom vra my dan weer.”
Sy het agteroor geleun teen die harde rugstut van die chaise longue asof teen ’n stapel verekussings, haar bene op die bank geswaai en by die enkels gekruis sodat die enkelbandjies van haar rooi spykerhakke soos ’n strik om albei enkels gelyk het as jy jou oë skrefies gemaak het. “Jy kan g’n ’n oordentlike ding oornag aanmekaarflans nie.”
Sy het haar sigaret in die ivoorkoker in die rigting van die mans gehou. Pa het opgestaan om dit aan te steek. Die ander vroue het gelag en gesels tussen die skottelgoed en oorskiet in die kombuis.
Hulle was steeds daar toe Nan in ’n two piece in die swembad duik. Pa was reeds in die water, en ek en Nicola het hulle gebom.
Die haas is ná daardie Kersfees in ons glasvertoonkas gesit. Dit was nie so groot soos ’n regte haas nie, maar ook nie so klein soos ’n muis nie. Iets tussenin. Maar vir my kon geen ander haas by dié een kers vashou nie. Nie hasies in troeteldierwinkels nie, nie Peter Rabbit nie, nie Alice in Wonderland se wit haas nie, nie eens Witvoet, die oustert-troetelhaas van die bure nie. Witvoet het op ’n stoel aan tafel saam met die gesin geëet en soos ’n kat op die buurtannie se skoot gesit terwyl sy bo-oor hom brei of lees of koek en tee. (Witvoet is per ongeluk deur die anderkantse bure se gewoonlik sagsinnige Rottweiler die hase-ewigheid ingestuur. Hierdie tragedie het weke lank soos ’n Italiaanse opera in ons buurt afgespeel.)
Ons en ons maatjies, my ma se bediendes, die kinders van gaste, almal behalwe Pa, is die dood voor oë gesweer as jy dit sou durf waag om ooit aan Nan se haas te vat. My ma het dit self van tyd tot tyd afgestof. Dit was net vir kyk. Deur die loodglasvenstertjies.
Oor al die dekades het daardie haassnorbaarde nie gebreek of geskerf nie, van Praag via Nan se hoede-ateljee tot in Ma se vertoonkas. Die voetwebbe het nooit gebars nie en die ore het spits gebly in skakerings van perlemoer. Die kleur van die binne-oor het gewissel, na gelang van hoe die lig daarop val. En die groot, treurige haasoë was oral agter jou aan, waar jy ook al in die vertrek beweeg.
Ek het nooit uitgekyk geraak nie. Die haas was mooi én hartseer. Ek het hom jammer gekry dat hy so ver weg was van sy eie mense in ’n vreemde plek waar hy niks of niemand verstaan nie, en dit agter glas. By Nan kon hy darem asemhaal, is hy nie toegesluit nie, hy’t op ’n oop rak gestaan.
Net die keer toe ek pampoentjies gehad het en Nicola by die skool was, het Ma die haas uitgehaal en op die eetkamertafel neergesit. Net vir kyk. Dis al. Ek moes sit met my hande onder my bobene. Aan die ander kant van die tafel was Ma besig om ’n patroon uit te lê. Toe lui die foon in die gang en sy gee pad, maar terwyl sy die spelde uit haar mond haal, vermaan sy: “Nie vat nie!”
Vinnig – ontsettend vinnig – het ek ’n hand onder my been laat uitglip, en toe ek aan hom vat, vat ek nie aan glas nie, maar aan pels. Dis verskriklik sag, én hy laat my toe. Dis die wonderwerk. Hy roer sy ore effentjies. Verder sit hy tjoepstil, dis ons geheim, hy weet. Maar dan meteens wikkel sy agterlyf, o gonna, sê maar hy spring en hy spring van die tafel af, Ma sal my nooit glo nie. Maar hy spring nie. Dis eintlik maar net sy snorbaarde wat bewe, want hy wil ruik hoe ruik die dogtertjie wat altyd met haar gesig plat teen die glas van die vertoonkas vir hom kyk, maar nie net kyk nie, ook met hom praat.
Toe my ma die telefoon neersit, was my hande terug onder my dye. Ek het gebars om haar te vertel wat pas gebeur het, Mamma!
Maar ek onthou nog iets: Ma het later daardie middag, Nicola was al terug van die skool, iets kwytgeraak. Ek kan nie onthou na aanleiding waarvan nie, of dalk het ek nooit geweet nie. Dalk het dit wat sy gesê het iets met die oproep te doen gehad en absoluut niks met hoe dit in my verbeelding gestalte gekry het nie. Feit en fiksie is een kooksel uit ’n kindertyd.
“Nan mag ’n oujongnooi wees, maar beslis nie onskuldig nie,” het Ma gesê.
“Vertel, vertel …” por Nicola toe. Nicola was al in die hoërskool, ek was maar driekwartpad daar.
Ma skud haar kop: “My lips are sealed.”
“Ag, vir wat’s Ma nou so? Dis mos nie fair nie.” Weer Nicola.
“Almal hoef nie altyd alles te weet nie.” Ma het omgedraai en weggeloop, en haar naaldwerk het tot die aand op die tafel bly lê, totdat ek en Nicola die tafel moes dek.
Ná skool wou ek so ver as moontlik van die huis die een of ander opleiding kry, maar ek wou nie universiteit toe gaan nie. Nicola het gesê universiteit is moeilik, en haar skoolpunte was altyd beter as myne.
Die verste plek van die Paarl wat my ouers destyds kon bekostig, was Pretoria, en ek het my vir ’n klere-ontwerpkursus by die technikon daar ingeskryf. Ek het my ma – en Nan – se presiese oog en liefde vir lap geërf. Maar hoede het ek nie gemaak nie, wel klere – die bloeityd van hoede was lankal verby. Boonop sou ek nie wou hê