Die wêreld van Charlie Oeng. Etienne van Heerden
die heuningwip.”
Waar was sy pa deur dit alles?
Sy stiefma was ’n Hollandse vrou. Daar was min Chinese vroue in Amsterdam in die jare na sy ma se dood en sy pa het ’n Hollandse meisie ontmoet en hulle het verlief geraak. Toe, ’n jaar na die huwelik, het die geveg oor die kinders begin. Sy wou hulle Christelik en Hollands opvoed, hy wou hulle binne die Chinese tradisies hou en daarvoor het hy ouma Voetjies, die matriarg, nadergetrek as ’n soort ouma. Iemand wat hom sou kon steun.
Charlie Ng is in die vroeë huweliksjare van sy pa en sy stiefma eers in Hollandse skole geplaas, maar gou het die dispuut so bitter geraak dat sy pa teruggekeer het van sy werk (in daardie stadium in ’n klein dorpie in die noorde) en werkloos tuis rondgesit en in die gokhuis gaan dobbel het en ook saam met die ander manne ingeryg gaan lê het, hele dae lank, by die opiumpype, ver in ’n agterkamer agter een van die wasserye, met ’n ontsnaproete agterom via die gange van ’n losieshuis vir Chinese seemanne.
Die oggend dat sy pa hom verbied het om langer skool toe te gaan, onthou hy goed. Dit was asof sy hande afgekap word, al hét hy die skool gehaat. ’n Jaar lank het Charlie in die buurt rondgedwaal, klasse in “Kantonees en oulandse fabels” by die ou meneer in die nou huis geneem, en vir ’n ruk skottelgoed gewas by ’n restaurant. Hy was klein en hulle het hom op ’n stoel laat staan. Hy’t op sy dwaaltogte die vroue agter die rame leer ken. Hulle het uit allerlei uithoeke van die wêreld gekom en het dikwels vroegoggend, voordat hulle begin werk het en terwyl hulle nog met hul rame oop oor en weer gestaan en skinder het en ’n sigaretjie rook, hom genooi om op hul divan te sit of aan hom ’n geldjie gegee om gou mee te hardloop en iets vir hulle te koop, hy kan die kleingeld hou.
Hy het die prostitute se boodskapper geword. So het hy eenmaal iemand hoor sê, ’n volwassene: daardie kind van die Ng’s wat nie skoolgaan nie en vir wie sy pa, lui van die opium, Kantonees leer. Dit terwyl die arme stiefma teenoor haar ouers niks rep van die familiemoleste nie, onskuldige Hollandse plattelanders uit die suide. Totdat ’n ooreenkoms uiteindelik beding is: die twee dogtertjies uit hierdie huwelik gaan Hollands opgevoed word, sover moontlik. Hulle was “die halfbloedjies” (soos sulke kinders daardie jare genoem is) uit die tweede huwelik (of was daar ook ’n eerste, in China?) en Charlie, hy hoort by die tradisie, hy is die man van die volgende generasie. En soos dit hoort, word dit bloot aanvaar dat hy dieselfde weë as sy vader sal inslaan.
Hy sou sjef word. Uiteindelik. Maar nou eers moet hy grootword.
* * *
Soms wanneer ek so alleen reis, is ek dae lank op my eie in ’n stad met dalk net een sakeafspraak. Die res van die tyd wandel ek deur die strate terwyl trems van agter ratelend verbykom. Ek kyk hoe kraaie ongesiens op sypaadjies pik aan afvalkos wat toeriste laat val het, hoe ’n boemelaar hom helder oordag brommend in ’n slaapsak skik en met sy vuil bondel besittings stoei, ingevou in die donker deuropening van ’n verlate gebou.
Soms, te midde van die voortmarsjeer van duisende, val ek op ’n sypaadjie langs iemand in. Ek loop digby hom of haar, vir ’n oomblik verbeel ek my ek het iemand langs my, ’n reisgenoot. ’n Warm geselligheid vul my. ’n Knus gevoel van medemenslikheid. Vir ’n paar meter kan ek met iemand saamstap. Ek hoort hier, in hierdie stad. Hier loop my vriendin langs my. Ons is van hier. Burgers van hierdie strate. Sien julle?
Maar dan word my slagoffer agterdogtig en draai weg en gaan staan voor ’n winkelvenster of, skrikkerig dat ek ’n rower mag wees of miskien ’n seksuele avontuurtjie in die oog het, draai hy of sy af in ’n systraat weg van my na waar hy in die druk voetgangerverkeer wegraak.
Dan stap ek alleen verder. Die koue wind het my weer aan albei skouers beet.
Dalk, dink ek, is dit die swawelreuk wat om my hang.
* * *
“Mense dink ek kry swaar,” sê ouma Ogies, “omdat ek nie kan sien nie.” Sy vee oor haar oogdammetjies. “Maar ek kry swaar omdat ek te veel gesien het.”
* * *
Ek was besoedel en ontstig toe ek op Schiphol my treinkaartjie na Centraalstation, Amsterdam koop. Die storie van die luislang het my erg omgekrap.
Ek is hier om meer uit te vind oor Koekepan, oor Charlie. Nou of nooit, soos die gesegde lui. Nadat ek via die roltrappe uit die bedrywige aankomsaal met sy winkels en eetplekke ontsnap het, staan ek op ’n ondergrondse perron waar ’n koue wind deur my sny. Dit kom uit die donker tonnel aangewaai waarin ligte hiervandaan ál kleiner wegstippel totdat die tonnel buig en jy die ligte nie meer kan sien nie. Jy ruik masjien – nie diesel nie, maar warm yster en rubber en plastiek – en die mense staan afgetrokke om my in hul swart jasse.
Iemand se blik rus soms ’n oomblik op my en ek besef ek lyk gehawend. Die afgelope tyd was ek oorlaai met werk. In my tas was ’n manuskrip van een van my digters. Ek het gehoop om dit af te handel voor my koms na Amsterdam. Maar nou is dit steeds by my. Ek hoop om in Frankfurt daarna te kyk, tussen die sushi en blitsvergaderings deur, maar in my agterkop weet ek ook dis ’n hoop wat waarskynlik sal beskaam.
Daardie aand dwaal ek na Amsterdam se sogenaamde Chinese buurt en tot in ’n groot winkel op ’n straathoek waar ek met my iPhone begin foto’s neem. Allerlei snuisterye lê op die rakke uitgestal. Plastiekskotteltjies en staanhorlosies. Eetstokkies en pakkies tee. Skielik is ’n ou dame aan my sy. Sy’t die gesig van ’n Oosterse boerin en sê streng maar beslis: “Geen foto’s.”
“Ek is net ’n toeris.”
“Geen foto’s hoegenaamd nie.”
Ek kyk op. Minstens vyf ander personeellede het opgehou werk en kyk na my.
“Oukei,” sê ek en glimlag terwyl ek tydsaam langs die rakke af loop. Ek koop ses pare eetstokkies, elke paar in ’n helder sakkie toegedraai. Dit kos net vyf euro, en met hierdie toeristiese triomf in my hand stap ek verder, op soek na ’n restaurant.
Dis op die oog af ’n tipiese Chinese restaurant en ek kyk na die spyskaart met sy byna honderd items. Van waar ek teen die venster sit, sien ek tot binne-in die kombuis, waar groot plastiekskottels rondstaan en Chinese vroue met voorskote bedrywig is.
Die man wat my bedien, groet ’n vrou wat met ’n seuntjie binnekom. Hulle praat ’n mengsel van Nederlands en wat ek aanvaar Mandaryns is. Hulle gaan sit in die hoek by die tafel teenaan die kombuis.
Net die seuntjie eet. Sy kos kom uit die kombuis aangedra en hy begin honger eet terwyl sy ouers lag en klets. Ek wink die man mettertyd nader en sê: “Ek wil lekker Chinees eet vanaand. Bring vir my babi panggang asseblief.”
Hy kyk my beleefd maar skepties aan. “Verskoon my, meneer,” sê hy, “maar ek moet u daarop wys dat dit nie ’n Chinese dis is nie. Dis wel een van ons gewildste disse. Maar dis Indonesies.”
Om my verleentheid weg te steek, bestel ek vinnig, “Oukei. Soetsuur hoender dan.”
Hy buk oor my en sy wysvinger wys na ’n dis. “U wil nie eerder iets interessants bestel nie?”
“Soetsuur hoender,” bevestig ek met ’n kopknik. “En nog ’n glas huiswyn. Wit, nes die vorige.”
“Nie dalk eerder iets van ons wynlys nie, meneer? ’n Franse wyn, dalk?” vra hy versigtig.
“Huiswyn, asseblief.”
Toe hy my later nog ’n glas wyn bring, gaan sit hy weer by die vrou en kind en ek kan sien dat hulle my bespreek. Dis waarskynlik omdat ek, met my kop wat van die goedkoop wyn draai, hom kort na my onbeholpe bestelling gevra het: “Ken u dalk, enigsins, miskien … ’n familie met die van Ng?”
Hy het glimlaggend na my gekyk. “Dis soos om te vra of daar Smiths in Londen is.”
“Wel,” antwoord ek, “ek het gehoor dat hierdie wyk rondom die Zeedijk maar klein is en dat die Chinese gemeenskap hier steeds baie heg is. Almal ken glo almal.”
“En is familie van mekaar!” lag hy, maar ek is nie seker of hy ironies is of nie. Maar toe hy byvoeg “en boonop lyk alle Chinese op mekaar!” weet ek dat