Vatmaar. AHM Scholtz
kombuistafel was. Net die betroubaarste werksvolk is toegelaat om gruis te was. Die meeste delwers het dit self gedoen.
Oom Flip het oor die naweek ook nie water gery nie, maar die regop rug het voor sy oë gebly. Die Sondagmiddag besluit hy om verby die Steenkamps se pandok te loop. Net om haar te sien, sou vir hom genoeg wees. Hy het nog altyd na sy Ra en Mme en sy suster Roba verlang, maar vandat hy vir Bet gesien het, het daardie regop rug hulle plek gevat.
Die Here se werk is wonderlik, het Oom Flip gesê. Die Here weet wat is goed en lekker vir ’n mens, wanneer sy tyd ryp is. Daar sien ek haar toe onder die doringboom op ’n klip sit. Ek het haar aan die kleur van haar rok herken. Met die naderkom kon ek sien die rok is gewas, want dis al rok wat ek haar sien dra het vandat ek haar leer ken het.
Hy het rondom die bos geloop en gemaak of hy haar nie sien nie. Sy tel toe ’n klip op en gooi dit na hom om sy aandag te trek en seker te maak dat hy na haar kant toe kyk.
Hy het reguit na die bos toe geloop en haar sy beste glimlag gegee, want hy het gesien hoe Filemon Steenkamp glimlag as hy Mies Mollie sien.
Bet het van die klip af opgestaan en vir hom gesê: Sit jy, Flippus. Sy het regoor hom gaan sit en haar arms om haar knieë gevou.
Bana! het Oom Flip gesê. Weet julle wat? Hierdie meisie wou alles oor my lewe weet. Van hoe ek Filippus Swartz geword het, tot hoe ek die diamantgruis op die sorteertafel sit, en ek wat Filippus Swartz is, het nog nooit in my lewe so ’n klomp woorde in so ’n kort tyd gesê nie. Party dinge moes ek oorsê en sy het gelag en ek het daarvan gehou as sy sê: Hoe sê?
Dan het hy dit oorgesê, net om haar te hoor lag, nie hard nie, net vir sy ore. Hy het opgelet dat as sy dink, kantel sy haar kop skuins na agter. En sy het daarvan gehou toe hy sê dat hy nog nooit in sy lewe ’n vrou gehad het nie. Dit was nadat sy gevra het: Waar is Flippus se vrou?
Dit het donker geword en hy het gesê: Bet, ons moet gaan slaap want môre het ek baie werk om te doen. Dis Maandag. Jy weet die meeste delwers is sonder water.
Hierdie Oom Flip was die beste werksmens wat enige baas kon hoop om te hê. Hy was meer soos ’n geleerde perd as ’n man.
Bet het gesê: Ek is bang. Toe hy vra hoekom, sê sy: Die Oubaas het agtergebly. Hy weet wat hy wil doen. Die ander is almal saam Lichtenburg toe.
Hy vra toe weer: Wat maak jou bang?
Die Oubaas is dronk, sê sy. Ek sal gaan loer wat hy doen.
Naand, Bet, het Oom Flip gesê, want Bet was nou vir hom liefling, suiker, kondensmelk, heilig en alles wat lekker is. Vandat hy haar ontmoet het, was sy lewe nie meer dieselfde nie. Hy het gevoel hy behoort aan haar. God, sê hy terwyl hy bid-bid wegstap, is sy nie mooi nie? Want God, het Oom Flip by homself gedink, is die enigste een met wie hy oor haar kan praat en wat sal verstaan.
Die volgende oggend klim Mies Mollie by die Steenkamps se pandok van die kar af en Oom Flip wag om sy Bet, soos hy haar nou al in sy gedagtes genoem het, te sien. As ek net daardie regop rug kan sien, sê hy vir homself.
Ry! hoor hy Mies Mollie skreeu. Dis Maandag, die mense sit sonder water. Moenie staan en vrek nie!
Teen dié tyd kon hy al die regte kleingeld aftel.
Toe hy Mies Mollie later weer by die Steenkamps oplaai op pad terug na die Swartze se pandok, vra hy: Mies, waar is die meid? Ek het haar nie gesien nie.
Sy het gesê sy weet nie, maar die Ounooi het háár gevra om die plek te help skoonmaak. Asof sy trots is daarop, sê sy toe: Die meid is glo siek. My Filemon sê die sambok het goed gewerk, hy sê die Oubaas het haar gevra om vir hom koffie te maak, maar toe sê sy hy moet dit self doen. Filemon sê hulle het net op tyd teruggekom anders het die Oubaas haar doodgemaak.
Geen mes kon ooit dieper in my hart gesteek het as daardie woorde nie, het Oom Flip gesê, en dan het sy dit nog gesê asof Bet ’n perd is wat ingebreek moet word. Terwyl hy na haar kyk, het hy gedink: Ek ken julle witmense, ek ken julle beter as my eie mense.
Die hele week het Oom Flip nie sy Bet gesien nie. Sondag, het hy gedink, gaan hy reguit na die boom toe loop en op hulle klip gaan sit. Toe hy nader kom, sien hy sy is klaar daar en hy stap vinniger.
Môre, Bet, en wat het gebeur? vra hy in een asem.
Sy wou van die klip af opstaan maar hy sê: Vandag sit jy op die klip en vertel my jóú storie.
Hy kon sien sy is siek. Haar stem was brekerig soos dié van iemand wat haarself jammer kry en wonder hoekom sy so swaar moet kry. Haar lyf het gebewe en hy het sy baadjie oor haar skouers gehang. Hy kon sien sy het dié week nie haar rok gewas nie.
Sy het haar gesig met haar hande toegemaak en gehuil en gehuil en gehuil. Hoe meer sy gehuil het, hoe meer het Oom Flip gesê: Huil, huil, Bet. Laat dit uitkom. Dan sal jy baie beter voel.
Sy het later opgehou huil en Oom Flip het die soom van haar rok gevat en die trane van haar gesig en hande gevee. Daar was ’n lang stilte. Toe sê hy: Bet, nou ken ek jou as jy lag en wanneer jy huil. Bet, het hy in ’n hartseer stem vol gevoel gesê, ek sal jou nooit laat huil nie.
En toe soen hy haar, sy heel eerste soen, om sy woorde te verseël.
Na ’n rukkie sê Bet: Eendag wanneer God ons toelaat om alleen te wees, sal ek jou alles vertel, Flippus. Maar ek belowe jou dit sal wees voorlat ek jou sê jy kan my vat. Want, Flippus, jy het die reg om dan te sê jy wil my nie hê nie. En ek vra jou om my dan onder my gat te skop soos ’n hings wat nog nie ingebreek is nie – en sy het saggies oor sy ken gestreel.
Oom Flip wou nie sulke woorde hoor nie, maar hy kon hulle ook nie weer vergeet nie. Hy het sy kop stadig geskud en haar stil gemaak met die woorde: Ek sal dit nooit doen nie, Bet.
Sus Bet vertel van die delwerye
Sus Bet het vertel dat sy in Daniëlskuil grootgeraak het en dat Kaptein Waterboer haar oom is. Van die broers van haar pa was hy die jongste.
Flippus, ek sal jou nie vertel van onse Griekwa-manier van lewe nie, want jy het my nie van jou Basoetoe-manier van lewe vertel nie, het sy gesê. Jy het gesê jy het van jou kraal af weggeloop toe jy nog ’n seuntjie was. Laat ek jou nou van my vertel, Flippus.
Ek was in my vrou-word-jare toe my pa se broer . . . Maar laat ek eers sê: My pa was al dood en sy oudste broer was hoof van onse huis. Hy het gesorg vir my ma en vir ons kinders.
Dié oom van ons was baie goed vir my. Hy het my altyd ’n lekker dingetjie en ’n klap op my boude gegee. Omdat dit ons meisiekinders se werk was om brandhout bymekaar te maak, moes ons diep in die veld droë hout gaan optel. Ek was alleen want Kiewiet, my ousie, het voor my uitgeloop. Skierlik roep my oom na my. Hy het onder ’n boom gesit. Ek het nader gegaan en gevra: Oom Baaitjie, wat kan ek vir Oom doen? Ek het rêrig baie van hom gehou want hy was baie lief vir my, net soos ’n pa.
Dit was toe dat hy my soos ’n dier gegryp het. Hy het my op die grond neergegooi.
Sy het groot geskrik want hy was bo-op haar.
Flippus, het sy gesê, God het vir die diere horings gegee om hulleself mee te verdedig, maar ’n vrou het net haar bek. Ek het so hard soos ek kon geskree: Kiewiet! Kiewiet!
Hy het my mond probeer toedruk met sy hand. Kiewiet! het ek geskree, Kiewiet, hy maak my dood!
Ek kom! het Kiewiet teruggeskree.
Toe Kiewiet aangehardloop kom, het daai ou man vir wie ek so lief was soos vir ’n pa, omgedraai en weggehardloop. Kiewiet het hom nie sien sit nie en ook nie sien weghardloop nie.
Ek het gebewe van die banggeit en ek was vol stof. Toe Kiewiet vra wat gebeur het, sê ek haar want sy was ’n vrou met ’n man. Maar sy sê sy glo my nie. Toe ek die brandhout by die stroois neergesit het, het ek gaan water haal by die put en my gewas. Ek het gedink as Kiewiet my nie glo nie, sal niemand my glo nie. Toe bly ek stil.
Maar Kiewiet kon nie haar bek hou nie want dit was eersteklas nuus. Nie een van die familie het geglo wat ek vir Kiewiet vertel het nie. My ma het gesê: Bet,