Идегәй. Татар халык дастаны. Эпосы, легенды и сказания
китәрдә ни калыр?
Язганнан язган хат калыр;
Баш китәрдә ни калыр?
Буында типкән кан калыр;
Буыннан-буын чабылса,
Ул чагында ни калыр?
Йорт урнында яу калыр;
Яу чапканда ни калыр?
Ялгыз башы каңгырап,
Куйдай булып маңгырап,
Чүл далада тинтерәп,
Дуадактай[44] хан калыр.
Синең кошың асраган
Котлыкыя би иде.
Ул да булса ир иде,
Бер бабасы яу иде,
Бер бабасы ил иде,
Бер бабасы кол иде,
Бер бабасы би иде.
Аның да өлкән бабасы —
Баба Төкләс Хуҗа Әхмәт,
Әүлиялар пире иде.
Әй ханиям, ханиям,
Кол язарда[45] би кичәр,
Би язарда хан кичәр,
Аталыгым хакына
Хаталыгын кич, – диде.—
Аталыгым хакына
Хаталыгын кичмәсәң,
Бишектә яткан баласы —
Кашык канын кич, – диде, —
Буында типкән кан калсын,
Баладан кулың тарт, – диде, —
Каныннан аның кайт! – диде.
Җантимер би әйткәндә,
Туктамыштай олы хан
Аның телен алмады,
Сүзенә колак салмады.
Ачуы аннан каты иде,
Кичүе аннан кайт[46] иде.
Котлыкайны тоттырды,
Кулына кыл җеп тактырды.
Сарай дигән каласы,
Сиксән күчә арасы,
Сары мәрмәр Алтын Таш,
Алтын Таштан Салкын Таш[47] —
Салкын Ташка тарттырды.
Бер ягында – аскылык,
Бер ягында – чапкылык,
Чапкылыкка мендереп,
Чүң[48] бүкәнгә чүктереп,
Айбалталы Дөрмән бидән
Анда башын чаптырды,
Җантимердәй атага
Хан колагын салмады.
Хан колагын салмаса,
Ул да карап калмады.
Ни кыласын аңлады,
Өенә карый юл алды.
Җантимернең алты угыл,
Алтынчы угыл – Кобогыл,
Алып килеп ул аны
Котлыкыя бинең өенә,
Салып куеп бишеккә,
Котлыкыя баласын
Киң кунычлы Җантимер,
Кунычында яшереп,
Үз өенә китерде…
Котлыкыя өенә
Анда Дөрмән би килде:
– Син дөньяда йөргәнче,
Хан боерыгы йөрсен, дип,
Хан боерыгы йөргәндә,
Атаңа җиткән айбалта
Инде сиңа җитсен, дип,
Кыл муйныңнан үтсен, дип,
Кобогылга кул салды.
Анда килеп Чакмагыш
Чаңырагын сындырып,
Чакма чагып үрт[49] салды.
Хан боерыгы үтмәде,
Хан боерыгы үткәндә,
Тәңредән узып китмәде –
Атага җиткән айбалта
Баласына җитмәде.
Балтасы чабып чапмады,
Кыл муйныннан үтмәде.
Ул үләсен бу үлде,
Ханның әйткән сүзе үлде.
Берәве үлде, берәү калды —
Тәңре хөкеме, бу иде.
Ул баланы Җантимер,
Итегемнән
Дуадак – ялгыз; нәселе киселгән оясыз казны дуадак каз диләр.
Кол язарда – кол ялгышканда.
Кайт – кайтыш, йомшак, ким.
Салкын Таш – җәза мәйданы булган урын.
Чүң – зур.
Үрт салу – үрләтеп ут салу.