Хәтер мизгелләре / Мгновения памяти. Миркасым Усманов
Кулъязмаларның эчтәлекләре хакында да кызыксынгач, ул тагын Әхмәтшаны искә төшерде: «Соңгы вакытларда нигәдер аның хакта уйлап алгалыйм: сәләтле, өметле егет иде, мескенем… Андый әрәм китүчеләр аз булмагандыр инде бездә…»
Студентлык, аспирантлык елларымда, шулай ук университетта эшли башлаган чакларымда Әмирхан ага Еники белән очрашулар, сөйләшүләр менә шундый очраклы күрешүләрдән, кыскача фикер алышулардан әллә ни ары узмады шикелле.
Әмирхан ага белән якыннанрак, даимирәк аралашулар 1980 еллар ахырына туры килде. Моңа берничә сәбәп өлеш кертте шикелле. Шуларның берсе Габдулла Тукайның 100 еллык юбилеена туры килде. Тантаналы чараларның берсе Тукай туган якларда – Кырлай һәм башка авылларга барудан гыйбарәт иде. Мин дә ниятләдем һәм, кирәге чыга калса, тизрәк кайтыр өчен дип (ул вакытта мин университет ректоратында эшли идем, ректор урынбасары булып), җиңел машинада аерым барырга булдым.
Язучылар союзы яныннан башкаларга да кушылырга, дөресрәге, шуннан ияреп барырга дип, идарә янына килдем. Халык күп җыелган иде. Ярыша-ярыша ашыгып, автобусларга утыралар. Җитәкчеләр төркеме җиңел машиналар тирәсендә маташа. Әмирхан ага берүзе генә читтәрәк басып тора иде. Аңа игътибар итүче күренми шикелле. Мин аны үз машинама чакырдым. Шулай итеп, Кырлайга җиткәнче янәшә утырып, рәхәтләнеп әңгәмәләшеп бардык.
Әмирхан ага университеттагы тәртипләр, дәрәҗәләр, галимнәр арасындагы үзара мөнәсәбәтләр, аралашу кагыйдәләре хакында төпченеп сорашты. Аны галим-голәмә дөньясында хөкем сөргән гадәтләр кызыксындыра иде. Бигрәк тә әхлак-әдәп мәсьәләләре, көндәшлек, көнчелек күренешләре, гыйльми эшләрдәге кыенлыклар һәм башкалар. Үзе шунда: «Галимнәр турында бер хикәя яза башлаган идем, шуңа күрә сорашуым. Сезнең дөньяның нечкәлекләрен бик үк белеп бетермибез бит…» – дигән иде. (Бу әңгәмә вакытында яңгыраган кайбер фикерләр, телгә алынган детальләр аның бер хикәясендә – «Тынычлану» да чагылыш тапты шикелле.)
Шулай сораша-сөйләшә бара торгач, Кырлайга килеп җитүебезне сизми дә калган идек.
Тукай-Кырлайдагы музейда һәм башка тиешле урыннардагы рәсми чараларны уздыргач, һәммәбезне зыяфәткә[2] чакырдылар. Яшь чыршы урманы янындагы бер матур аланда тезелеп киткән бихисап өстәлләр янында йөздән артык урын бар иде…
Ашап-эчеп утырган вакытта, сәгатемә еш-еш карап алдым шикелле, Әмирхан ага әкрен генә әйтеп куйды: «Әгәр ашыксагыз, әйдәгез, алданрак кайтып китик: ашарыбызны ашадык, ерактан килгән кунакларны тыңладык, моннан ары гел кабатлаулар китәчәк…»
Кайту юлына чыккач, сәфәрдән, нигездә, канәгать калган Әмирхан ага: «Аллага шөкер, Тукайны чын-чынлап олылый башладык, әйе… 1920–1930 елларда аның дәрәҗәсен төшерергә омтылуларны, милләтчелектә, буржуазчылыкта гаепләп маташуларны күрергә туры килгән иде, хәзер Аллага шөкер…» – дип куйган иде.
Беркадәр вакыт шулай сүзсез генә утыргач, ул яңадан университеттагы эшләр турында
Зыяфәт – кунак.