Tarixi yanlışlıqlar-ixtiralar.... Ариф Алиев

      Avropa alimləri isə bundan sonra da yüzilliklər ərzində insanın hüceyrələrini zədələmədən xəstəlik törədən mikrobları məhv etməyin yollarını axtarıblar. Nəhayət, 1928-ci ildə şotland bakterioloqu Aleksandr Fleminq sırf təsadüf nəticəsində buna nail olub.

      Fleminq təbiətdə geniş yayılmış stafilokokk bakteriyaları üzərində sınaqlar aparırdı. Bitkilərdən hazırlanmış məhlullarda mikrobların davranışını müşahidə edirdi. Amma həmkarlarından fərqli olaraq məhlul dolu fincanları hər sınaqdan sonra yumurdu. Yalnız masasının üstündə yeni fincana yer qalmayanda təmizlik işləri aparırdı. Və məhlulu atmazdan əvvəl bir daha onu nəzərdən keçirirdi: bəlkə, gözünə nəsə maraqlı şey dəydi. Təbii ki, çoxdan qalmış bitki məhlullarının üstünü kif basırdı. Fincanlardan birinə baxanda Fleminq heyrətə gəldi: kif topasının ətrafında stafilokokklar məhv olmuşdular və sarı, bulanıq maye şəffaf damcılarla örtülmüşdü.

      Fleminq kif topasının tərkibinin penicillium chrysogenum göbələklərindən ibarət olduğunu müəyyənləşdirdi. (Əslində isə alim yanılırdı, bu, çox nadir penicillium notatum göbələyi idi.) Fleminq kifdən nümunə götürüb onu şəffaf bəsləyici bulyon doldurulmuş şüşə qaba saldı. Bir həftə ərzində bulyonun üstü keçə kimi qalın təbəqə ilə örtüldü. “Keçə” əvvəl ağ rəngdə idi, sonra yaşıl rəng aldı və nəhayət, qaraldı. Bulyon özü isə sarı rəngə boyandı. Göbələkdən “süzülən” bu sarı maddəni Fleminq penisillin adlandırdı.

      Lakin penisillini hərtərəfli sınaqdan çıxarmaq üçün onu qatışıqlardan ayıraraq saflaşdırmaq, kifayət qədər “təmiz və fəallığını uzun müddət qoruyan” preparat əldə etmək nə Fleminqə, nə də ixtiraçının bu işə cəlb etdiyi alimlərə nəsib oldu. Nəhayət, 1940-cı ildə Oksford Universitetinin professoru Hovard Flori və biokimyaçı Ernst Çeyn orijinal buxarlandırma üsulu ilə bir neçə qram təmiz dərman tozu hazırlaya bildilər. Onlar preparatı əvvəl ağ siçanların, 1941-ci ilin fevralında isə ümidsiz xəstələrin üzərində sınaqdan keçirdilər. Nəticələr hamını heyrətləndirdi: tozun, hətta otuz milyonda bir nisbətində məhlulu da bakteriyaların inkişafını dayandırmaq qabiliyyətini itirmirdi.

      İndi penisillinin kütləvi istehsalına başlamaq olardı. Amma İkinci Dünya müharibəsində tez-tez faşistlərin hava hücumlarına məruz qalan və işğal təhlükəsi altında olan Böyük Britaniyada bu, mümkün deyildi.

      1941-ci ilin iyununda Flori və Çeyn penisillinin istehsalını təşkil etmək üçün ABŞ-a yola düşdülər. Çantalarına qoyduqları tozdan savayı, onlar pencəklərinin astarını da penisillin məhlulu ilə islatmışdılar: baqajlarını əllərindən alsalar və ya yolda birinin başına iş gəlsə, o biri pen- cəyinə hopdurduğu dərmanın zərrəciklərini Amerikaya çatdıra və hər şeyi yenidən başlaya bilərdi…

      II Dünya müharibəsi illərində ABŞ və Avropada geniş yayılmış plakat: “Penisillin onu evə qaytaracaq”. 1944

      1945-ci ildə Fleminqə, Çeyniyə və Floriyə tibb sahəsində Nobel mükafatı təqdim edən Fondun nümayəndələrindən birinin dediyi kimi, “II Dünya müharibəsində qələbəyə penisillin 25 diviziyadan çox töhfə verdi”. Həqiqətən də, bəşər tarixində penisillin qədər insan həyatı xilas etmiş və onun ömrünü uzatmış ikinci bir dərman yoxdur. Amma Fleminq penisillinin kəşfini patentləşdirməkdən imtina etdi. O hesab edirdi ki, milyonlara xilas gətirən bir dərmanı gəlir mənbəyinə çevirmək düz deyil və təvazökarlıqla deyirdi: “Mən ixtiraçı deyiləm, Allahın yaratdığı möcüzənin təsadüfi şahidiyəm”.

      Bəlkə də, həm də ona görə ki kallavayaların beş əsr əvvəl etdikləri kəşf barədə məlumatlı imiş?..

      Şampan şərabını kim icad edib?

      Yəqin, eşitmiş olarsınız: “Risk etməyən şampan şərabı içməz”. Buna bənzər deyimlər, məşhur adamlara məxsus aforizmlər çoxdur. Çünki əsrlərdir ki, şampan şərabı insanların həyatında uğur, qələbə rəmzinə çevrilib.

      Bu köpüklənən içki növü üzümün ikinci dəfə qıcqırdılması üsulu ilə hazırlanır və Fransanın Şampan vilayətinin adını daşıyır. Ticarət markalarının beynəlxalq qeydiyyatı haqqında Madrid müqaviləsinə (1891) əsasən, “Şampan şərabı“ adı yalnız Fransanın bu vilayətində xüsusi texnologiya üzrə istehsal olunan şəraba verilə bilər. Həmin müstəsna hüquq Birinci Dünya müharibəsindən sonra imzalanmış Versal müqaviləsində bir daha təsdiq olunub. Hətta şərabın hazırlandığı texnologiyanı ifadə edən “şampanlaşdırma metodu” termininin də Fransadan kənarda kommersiya məqsədilə istifadəsi qadağandır. Başqa ölkələrdə istehsal olunan eyni içkilərə isə, sadəcə, “köpüklənən şərablar” deyilməli, şüşələrin etiketlərində “ənənəvi metodla hazırlanıb“ sözləri yazılmalıdır.

      İngilis alimi Kristofer Merretin “Şəraba dair bəzi müşahidələr” traktatında (1662) azı 6 il bundan sonra fransız ruhanisi Dom Perinyon tərəfindən icad edildiyi deyilən “şampanlaşdırma metodu”nun təsviri

      “Şampanlaşdırma üsulu“ ilə şərabın ilk dəfə harada və kim tərəfindən istehsal olunduğunu dəqiq söyləmək çətindir. Amma birmənalı olaraq deyə bilərik ki, ingilis həkimi və naturalisti Kristofer Merretin bu üsulun ixtiraçısı titulunu daşımağa fransız rahibi Dom Perinyondan daha çox haqqı çatır.

      Bütün dünyada şampan şərabının məhz rahib Pyer Perinyon tərəfindən icad olunduğu qəbul edilib. Perinyon 1668-ci ildən ömrünün sonunadək (1715) Şampan vilayətinin Otviller (Saint-Pierre d’Hautvillers) abbatlığında “prokuror”, müasir dillə desək, işlər müdiri olub. Abbatlığın geniş üzüm bağları, böyük çaxır zirzəmisi var idi. Perinyonun şagirdlərindən birinin “Şampanda şərabçılıq haqqında“ traktatında yazdığına görə, istedadlı rahib məhsulun yığım vaxtını iqlimdən asılı olaraq dəyişməklə, müxtəlif üzüm növlərinin şirəsini qarışdırmaqla gözəl ətirli və yüksəkkeyfiyyətli çaxırlar hazırlayırdı. O, köpüklənən şərabların istehsal texnologiyasını da xeyli təkmilləşdirmişdi. Əvvəllər belə şərabları çəlləklərdə saxlayırdılar. Qaz qabarcıqlarının yaratdığı təzyiq tez-tez çəlləkləri partladırdı. Perinyon köpüklənən şərabları təzyiqədavamlı şüşə qablara süzməyə, onların ağızlarını bağlamaq üçün mantar tıxac və metal torlardan istifadə etməyə başladı.

      Dünyanın

---

Скачать книгу