Hekayələr. Исмаил Шихлы
Bəlkə, dincələsən?
‒ İstəmirəm.
Azacıq tərəddüddən sonra mayor yumşaldı.
Onlar “Villis” markalı maşına mindilər. Mayorla kapitan arxada əyləşdi. Cəfəri isə qonaq kimi qabaqda, şoferin yanında oturtdular. Maşın qəsəbənin kələ-kötür yollarından çıxıb asfalta düşdü. Azacıq sonra isə torpaq yola döndü. Hava sərin idi. Düzənliklərdən əsən külək öz ilıqlığı ilə adamı sərinlədib xumarlandırırdı. Tünd-mavi rəngə çalan göy qübbəsində iynə ulduzu boyda işıqlar görünürdü. Bu işıqlar o qədər çox idi ki, maviliyə səpələnmiş ulduzları saymaqla qurtarmaq olmurdu. Gecə böcəkləri səs-səsə vermişdilər. Arabir haradasa it hürürdü.
Bu yerlərin hər cığırına və döngəsinə bələd olan şofer sakitcə sükanı hərləyib maşını sağa-sola döndərirdi. Təkərlər kələ-kötür yerlərə düşdükcə hürküdülmüş quşlar pırıldayıb havaya qalxırdı. Şofer nədənsə işığı yandırmamışdı. Mayorla kapitan arxada oturub xısınlaşırdılar.
Boz çöllər qurtardı. Cəfər ağarışmağa başlayan üfüqdə bağlı-bağatlı kəndlərin uca çinar ağaclarını gördü. Maşın yenicə çiçəkləyən pambıq tarlalarının arasına düşdü.
‒ Saxla!
Şofer əyləci basdı. Maşın silkələnib dayandı. Mayorla kapitan tarlanın ortasında ağaran talvara doğru addımladılar. Cəfər darıxdığından papiros yandırmaq istədi. Şofer onun qoluna toxunub başa saldı ki, bir az gözləmək lazımdır. Cəfər dinmədi. Bu müəmmalı və sirli səfərin mənasının nə olduğunu şoferdən soruşmaq istədi. Ancaq oğlanın duruşundan və bütün yolboyu bir kəlmə danışmamasından başa düşdü ki, ondan söz almaq mümkün deyil. Pambıq kollarının arasından şaqqıltı gəldi. Şofer qapıları açdı. Mayorla kapitan öz yerində oturdu.
‒ Dəhnəyə3 sür.
Şofer maşını hərlədi. Torpaq yolu tozlaya-tozlaya tarlaların kənarı ilə xeyli getdi. Cəfər su şırıltısı və qamış xışıltısı eşitdi. Şofer bu dəfə əmr gözləmədən maşını arxın kənarında saxladı. Mayorla kapitan düşdülər. Nəyi isə yoxladılar, kiminləsə danışdılar. On beş dəqiqədən sonra geri qayıdıb, öz yerlərində arxayınca əyləşdilər. Şofer əvvəlcədən hər şeyi bilirmiş kimi maşını kələ-kötür yerlərdən çıxarıb geniş kənd yoluna saldı. Cəfər, nəhayət, papiros yandırdı, bu qaradinməz oyundan yorulduğunu büruzə verdi.
‒ Sirr deyilsə, nə axtarırdınız, yoldaş rəislər?
‒ Su oğrularını, yoldaş mühazirəçi, ‒ deyə mayor yarızarafat, yarıciddi cavab verdi. ‒ Bu saat pambıq sulanır. Su da görürsən ki, qəhətə çıxıb. Artezian sularını arxlara axıdıb birtəhər pambığı yanmaqdan qoruyuruq. Bir yandan da camaat bizi əldən salıb. Gözümüzdən yayınan kimi, arxın ağzını qanırıb4 qapılarını sulayırlar.
‒ Bəs sulamasınlar?
‒ Bu saat pambıq vacibdir. Qapılar sulanmasa da, olar.
‒ Bəs kolxozçulara yazığınız gəlmir, istəyirsiniz ki, onların zəhmətləri yanıb kül olsun?
‒ Bura bax, Cəfər, deyəsən, əvvəlki xasiyyətindən əl çəkməmisən, bilirsənmi, ictimai təsərrüfat olan yerdə fərdiyyətçilik məhdudlaşır. Bu saat qapıya su axıtmaqdan böyük cinayət yoxdur.
Artıq işıqlaşırdı. Torağaylar pırıltı ilə havaya qalxır, beş-on addım uçub yenidən yolun ortasına qonurdular. Ala-toranda qaralan ağaclar elə bil kəndlərin dövrəsində dayanıb keşik çəkirdilər. Hiss olunurdu ki, toyuqlar tardan düşüb həyətlərdə dolaşır, gecikən xoruzlar son dəfə qanad çalıb banlayırdılar.
Cəfər səhər havasının sərinliyindən üşürgələndi5. Papirosunu sümürüb üfüqdə qaralan təpələrin zirvəsinə çəkilmiş nazik, qızılı xəttə baxdı. Çəhrayı rəngə çalan bu dalğavarı zeh şəffaflaşdıqca üfüq ağarır, gözə dəyən təkəmseyrək ulduzlar solğunlaşırdı.
Maşın yolu burulub kəndin kənarındakı bir evin doqqazında6 dayandı. Evin ətrafına qaratikandan hündür çəpər çəkilmişdi. Şiş payaların ucu ağarırdı. Darvazanın qapıları tünd-mavi boya ilə rənglənmişdi. Alaqapının çərçivəsinin üstünə taxtadan qayırılmış qırmızı rəngli iki xoruz yapışdırılmışdı. Qarşı-qarşıya dayanıb qanad çalan bu xoruzlar elə bil bu saat vuruşacaqdılar.
Şofer üç dəfə kəsik-kəsik siqnal verdi. Dərhal həyətdən səs eşidildi. Zəncir cingildədi. Nə isə elə bil dəmirə sürtünə-sürtünə sürüşdü. Darvazanın qabağında gurultu eşidildi, taxta cırmaqlandı, zəhmli və hövllü bir it yoğun səslə hürdü. İtə acıqlandılar. Azacıq sonra darvaza açıldı. Orta yaşlı, kök bir kişi doqqazda göründü.
‒ Xoş gəlmisən, nəçənnik, sabah ertə qapımızda nə yaxşı gün doğdu?
‒ Xoş günün olsun, ay ispolkom7.
Maşın içəri girən kimi, ev sahibi darvazanı arxadan bağladı. Mayorun və kapitanın əlini sıxıb görüşdü. Cəfərə ötəri əl verib mayorun qolundan yapışdı:
‒ Keçin içəri.
Darvazadan eyvana qədər həyətə kərpic döşənmişdi. Kərpic yolun ətrafına tənək basdırılmışdı. Bu tənəklər keçid kimi düzəldilmiş dəmir dirəklərə, məftillərə dırmaşıb əməlli-başlı kölgəlik düzəltmişdi. Yarpaqların arasından hələ yetişməmiş üzüm salxımları sallanırdı.
Mayor ayaq saxladı. Cəfərin qolundan yapışıb hörmət və ehtiramla yol verdi. Ev sahibi duruxdu. Onun qalın qaşları altında daha tünd görünən girdə gözləri gah mayora, gah da Cəfərə baxdı. Yumru yanağı pörtdü. Sifətinin qırmızılığı daha da tündləşdi. Üzündə şaxələnmiş xırda damarlar aydınlaşdı. Cəfərə elə gəldi ki, sovet sədrinin sərt və tükləri biz-biz duran bığı bir az da codlaşdı. İri dodaqları aralandı. Kişi nə isə soruşmaq istədi, qızıl dişləri parıldadı. O, gözünü hərləyib bir də mayora baxdı. Nə hiss etdisə, sifətinin ifadəsi mülayimləşdi. Cəfərin qolundan yapışdı:
‒ Ay kişi, sən də xoş gəlibsən! Nəçənniyin əzizi bizim də əzizimizdir.
Onun əynində göy şevyotdan8 cibli köynək var idi. Enli əsgər qayışını nə qədər tarım çəksə də, göbəyi irəli sürüşmüşdü.
Eyvana çıxdılar. Cəfər ayaq saxladı, şüşəbəndin dibi boyu qatarlanmış qələmələrə, səhərin ilk şəfəqində alışıb yanan nar kollarına baxdı. Ağacların arasına və sonu görünməyən bağa yonca səpilmişdi. Arxın suyu şırıltı ilə axıb yoncalığa gedirdi.
‒ Ayağınızı soyunmayın, zəhmət olar.
Otağın döşəməsi qırmızı boya ilə yenicə rənglənmişdi. Yay olmasına baxmayaraq, ayaq altına naxışlı gəbə döşənmişdi. Divarlara da gəbə vurmuşdular. Ortada iri qabaq stolu var idi. Stolun üstünə düzülmüş qədəhləri, içkiləri və meyvələri
Ana xətdən ayrılan arxın, şırımın və s.-nin başlanğıcı
Burmaq, əymək, qatlamaq, bükmək, qarmaq, çevirmək
Dialekt söz, “Üşümək”, “titrəmək”, “şübhələnmək”, “qorxuya düşmək” mənasında
Adətən kənd yerlərində evin, həyətin, bağın və s.-nin hasarında bir-birinə keçirilən ağaclardan ibarət sadə qapı
Rus dilindəki “исполнительный комитет” söz birləşməsinin ixtisarı. İcraiyyə komitəsi (canlı dildə bəzən həmin komitənin sədri mənasında)
Yüngül, yumşaq, incə xovlu yun və ya yarıyun parça növü