1986. Аргыардаах саас. Иван Сысолятин
Мин куолаhым диэн халҕан хаахыныырын курдук буоллаҕа эбээт! Баҕар, онтон арыый ордуга дуу?
Лермонтов аатынан уулуссанан массыына сырыыта арыый аҕай уҕараабыкка дылы. Бэhис нүөмэрдээх оптуобус уhуннук күүттэрэн баран кэллэ. «Киин» кинотеатрга тиийбиттэрэ – киэhээҥҥи сеанстарга хайатыгар даҕаны билиэт суох буолан биэрдэ. Онон кинотеатр иннигэр турбахтаан баран, Ленин проспегынан аа-дьуо төнүннүлэр.
– Хата, доҕоттоор, Сэргэлээххэ барбаппыт дуо? – диэтэ Степа соhуччу, биир нүөмэрдээх оптуобус ааhан эрэрин көрөн. – Онно баҕас бэйэбит тэлгэhэбит буоллаҕа дии!
– Кэбиис, билигин чаас ырааттаҕа. Биhиги хойутаатахпытына аны уопсайбытыгар киллэриэхтэрэ суоҕа ээ, – Күннэй ыраас куолаhа намыыннык лыҥкынаата.
Халлаан биир кэмник хаардаан намылыта турда. Ичигэhэ, нуhараҥа үчүгэйэ сүрдээх! Киhи бу маннык сырыттар сылдьыан, аа-дьуо хаама туруон курдук. Күннэй бу түгэҥҥэ – кыстык хаар хара сири маҥхата үллүктүү турдаҕына, эмиэ төрөөбүт-үөскээбит, кыра оҕо сааhын атаарбыт, бэйэлээтэр бэйэлээх төрүт дойдутун Томмотун, хайдах эрэ эмискэ тэhэ астаран, аhара сып-сытыытык санаан-ахтан кэллэ. Ахта санаата кинилэр Алдан өрүс эмпэрэ кытылын үрдүгэр турар хаптаhын олбуордаах, эргэ дьиэлэрин тэлгэhэтин маҥнайгы хаар муус-маҥан суорҕанынан сып-сымнаҕастык сабарын, саҥа хаардаах сарсыарда чэгиэн-чэбдик салгына дьиктитик сайа биэрэрин. Ахта санаабыта хойуу, көп киистэлээх лабаалардаах бэс чагданан хайыhардыырын, аттыларынааҕы кумах томтортон кыракый, тэҥ саастаахтар мустан салаасканан, ардыгар көннөрү хаптаhыҥҥа олорон баран элээрдэн түhэллэрин, уу кутан оҥоhуллубут катокка атахтара ыалдьыар диэри хаҥкылыылларын. Аҕынна Алдан өрүс аҥаат-муҥаат урсунун, кый ыраахха диэри көҕөрө тунааран тумарыктыйа көстөр хос-хос мэҥэhик хайаларын… Бэйэ төрүт дойдута эн ханна даҕаны уонна ханнык даҕаны үтүө сиргэ-уокка сырыттаргын хаhан баҕарар эйигин тарда, ыраахтан ыҥыра сылдьар буолар эбит!.. Оо, онно аҕата баар эрдэҕинэ, олус даҕаны үчүгэйдик, дьоллоохтук олорбуттара!..
Күннэй ол киэhэни быhа боруҥуй хосторугар уhуннук уута кэлбэккэ сытан, наар дойдутун Томмоту, Алданы, онно баар дьүөгэлэрин, доҕотторун, аймахтарын санаан таҕыста. Устунан оhолго өлбүт аҕатын санаан, эмиэ хайдах эрэ ис-иhиттэн кэбирээн, суорҕанын иhигэр сыҥсыйан ытаан барда. Ол курдук, туох баар кута-сүрэ, өйө-санаата бүтүннүүтэ төрөөбүт-үөскээбит сиригэр-уотугар курдаттыы таттаран сытан, түүн букатын хойут утуйда.
Арай өрөбүл сарсыарда дуоhуйуор диэри утуйан, наҕылыччы туран иккис этээс түннүгүнэн таhырдьаны – куорат намыhах мас дьиэлэрэ-уоттара, хонуулар, аппалар кылбаа маҥан хаарынан сабыллыбыттарын көрөөт, сүрэҕэр-быарыгар букатын саҥа, сонун, ураты иэйии хайдах эрэ дьиктитик кутуллан киирдэ. Сонно төрөөбүт дойдутун олус күүскэ, дьиҥнээхтик таптыырын уонна ахтарын туhунан, бу кэрэ бэйэлээх маҥнайгы хаар туhунан хоhоон тылынан хоhуйуон, ис санаатын таhыгар таhаарыан эмискэ баҕаран кэллэ. Сонно түннүгүнэн халлаан илиҥҥи саҕаҕыттан тэмтэйэ ойбут күнү, кылбаарыйан сытар кыстык хаары одуулаhа-одуулаhа, бу курдук диэн ботугураан барда:
Маҥан хаар, маҥан хаар,
Маҥнайгы