Өлүү-тиллии икки ардынан. Прокопий Чуукаар
уола ыйбыт туһаайыытын диэки көрбүтэ, саҕахха соҕотох сулус санньыйбыта көстөр. Атын сулустар көстүөхтэрэ эрдэ. Чаас аҥаара саҕахтан хараҕын араарбакка кэтиир. Сулуһа саҕаҕы кытта ыпсыһыах буолан иһэн, төлөннүрэр курдук өрүтэ көтүөлээн барар. Хаар үрдүнээҕи салгын хамсыыра кытарары барытын «уокка» кубулутар эбит. Арааһа, былыргы өбүгэлэрбит итини көрө-көрө ол-бу үһүйээни оҥорон кэпсиир буоллахтара.
– Хайа? Уоккутун көрдүгүт дуо? – Шура күөһүн хотороро буолбут, остуолугар иһит тарда сылдьан ыйыта тоһуйар.
– Ээ, дьэргэлгэн нөҥүө сулус көстөрүн «уот» диир эбиппит.
– Оннооҕор тимир ылтаһыны өрбөх курдук тэлимнэтэр этэ буолбат дуо?
– Киһилээх чочумаастара ыраахтан кырдьык-хордьук хамсыыр курдук буолааччылар.
– Ол иһин «Киһилээх» дэммит дуо? – уоллара ыйытан чап гыннарар.
– Баҕар, буолуо. Өрүү дьоннооҕун иһин эмиэ ааттыахтарын син.
– Оччоҕо «Дьонноох» диэ этилэр, – диэн уол иннин биэрбэт.
– Тоҕо эрэ «Таастаах» диэбэтэхтэр.
– Баҕар, «Иччилээх» диэбит дьүһүннэрэ ини. Дьэ эрэ, эрэстэрээҥҥэ да дэҥҥэ көстөр аста боруобалыаҕыҥ. Сап саҕаттан салҕанан тот олоххо үктэнэр дьон буоллубут. Дойдубут иччитин эрэ кэлэппэтэрбит.
– Биһиги иннибитинээҕилэр кэлэтэннэр, маҥнай утаа атыҥырыы көрүстэ дии санаабаккын дуо?
– Суох. Биһиги күһүн эрдэ бу дойдуну булбуппут буоллар, муннубут тыбыырбакка кыстыахтаах этибит. Киһилээхтэр киһилии көрсүбэккэлэр эрэйдээтилэр. Хара сиргэ этэҥҥэ үктэннэхпитинэ, ким бу дойду дьиҥнээх хаһаайына буоларын көрүөхпүт. Бачча киэҥ дойдуттан көҥөнө оонньообуттарын көрдөрүллүө. Дьону итирдэ-итирдэ хаартылыылларын ыраас мууска таһаартаан тэйиэм.
Сарсыарда, дьоно тура иликтэринэ, Уйбаан ыттарын көлүйэн хотоол диэки көтүтэн хаалар. Олохтоох таба ханна сир өтүөй, хотуттан соҕуруу сыҕаллан истэхтэрэ. Ону хотоол нүөл отугар киллэрбэккэ кыйдаталыы сылдьыбыт быһыылаах. Сэрэйбит курдук, үс таба үөрдэриттэн ыраах быстан мэччийбитэ буола сылдьар. Олору быһа охсон ыллахха, үөрдэригэр холбоһо сатаан, саа тэбиитигэр киирииһиктэр.
Ыттарын ырааҕынан салайан, санаабытын курдук, быһа сүүрдэн истэҕинэ, табалар үһүөн ыт иннин быһаары батыччахтаһан субу аҕылаһан сааҕа утары кэлэн биэрэллэр.
Уйбаан ыскылааттах сүрүн «аһа» кэбэҕэстик бултанарын биллэҕэ ити. Өссө туох эрэ саҥаны тобулуохха баара.
СААС КЭЛИИТЭ
Сыарҕатыгар үс табаны адаарыччы тиэйэн иһэрин дьоно ыраахтан көрөн утары сырсан кэлэллэр.
– Түргэнник иһиттэ таһаар!
– Туох иһити?
– Хаан-хаан кутар!
– Аҕаа, паапаа, биһиги буоллаҕына үс куруппааскыны туттубут.
– Ону?
– Ону маамабыт бастарын тосту эрийтэлээтэ.
– Оо, бултуйбут дьон эһиги эбиккит. Билигин таба сылаас хаанын иһиэхпит.
– Буһарбакка дуо?
– Таба сылаас хаанын иһэр, быарын-бүөрүн сиикэйдии сиир киһи доруобай буолар. Булчут оннук аһыахтаах.
– Пыы.
Уйбаан